Døden er menneskets trufaste følgjesvein. Han hentar alle og har alltid gjort det. Han har alltid vore eit problem for mennesketanken. Dette livet, er det alt? Er det noko etterpå? Har vi noko som kan kallast sjel? Lever denne eventuelle sjela vidare? Om dette er det tenkt mykje i ulike kulturar. Løysinga har oftast vore å forme tankar om eit liv på den andre sida.

Dette er dødens metafysiske og gåtefulle side. Samtidig har døden utgjort eit akutt praktisk problem. Det må løysast raskt.

Historia kjenner mange løysingar. Parsarane la dei døde i høge tårn, der fuglane kunne ta seg av den døde kroppen. Hinduane brende sine døde. Det kinesiske hakkafolket la dei døde i leirkrukker, som dei så tok med seg når dei flytte, som hakkafolket gjerne gjorde. Hos oss vart gravferda, nedgravinga i jord, den naturlege løysinga.

Sluttseremonien kunne ha ulik form. I ein del kulturar er det frammøtte gråtekoner som gjev lyd og tårer til det som skjer. Hos oss ligg det føre forteljingar om svært livlege gravferder med romsleg servering. Ordet gravøl minner om den tradisjonen.

Kremasjonen kom også til oss. I 1889 vart Norsk Likbrændingsforening skipa. Kremasjon var omstridd. Når vi skulle kallast opp av gravene på den ytste dagen, måtte vi vel vere heile og intakte, og ikkje berre ein neve oske? I 1913 fekk vi lov om kremasjon. I dag blir 30 prosent av alle døde kremerte i Noreg.

Tankane om oppstoda levde sterkt hos mange. Sverige var eit land med eit sterkt frenologmiljø. Frenologane meiner dei kan lese ei mengd kunnskap ut av skalleforma. Dei svenske frenologane var opptekne av sameskallane, ikkje minst barneskallane. Difor sneik dei seg inn på kyrkjegardane og grov opp barneskallar, som dei så studerte. Dette vart kjent og skapte uro og sinne i kyrkjelydane. Presten, Lars Levi Læstadius i Pajala, skreiv til Det teologiske fakultetet ved Universitetet i Uppsala og spurde korleis det ville gå på den ytste dagen, når kroppen låg i Lappland, medan skallen låg i Uppsala. Brevet finst og er vist på TV. Noko svar har ingen funne.

Alle religionar har tankar om døden og handteringa av han. I den romersk-katolske kyrkja var kremasjon forbode fram til 1963.

Så mykje om den ytste dagen og teologien.

Men ettersom ein død menneskekropp er raskt forgjengeleg, blir problema også praktiske og tekniske.

Europearane drog til Palestina på strabasiøse krossferder, mange døydde på vegen. Dei fleste fekk ei grav der dei døydde. Men for fint folk var det annleis. Dei måtte kome heim og få ei grav heime, blant sine. Å frakte den døde kroppen den lange vegen var uråd.

Løysinga vart å koke den døde og så plukke ut beina av den kokte massen. Og beina kunne ein så ta med heim og gje dei ei heimleg grav. Beina kom heile heim, for å sitere Jakob Sande.

Horatio Nelson er den store engelske sjøhelten som har fått sin plass i historia og på Trafalgar Square. Han tukta den franske flåten og Napoleon i fleire slag. Siste slaget var ved Trafalgar på vestkysten av Spania, der Nelson fall. Før slaget hadde han sagt at han ville bli gravlagd på land når hans tid kom. Løysinga vart å leggje den døde kroppen i eit fat med rom under ferda heim til England. Vel heime vart den spritfylte kroppen hans sett til kvile ved ei strålande statsgravferd i St. Paul-katedralen.

Vi lever i ei teknifisert verd. Teknikken, med sine problem, også i medisinen, er med oss heilt til slutt. Kvikksølvamalgam i tennene er mykje brukt av tannlegane. Behandlingsmåten er nokså ny. Fleire har peika på at amalgamet vil fordampe ved kremasjonen, og det er diskutert om dette er eit alvorleg miljøproblem.

Det finst lover om utgangen av livet, og kva som skal skje med den døde kroppen. Svenskane er no i ferd med å omarbeide og fornye lovene om utferda. Gravferdsindustrien har meldt om noko dei ser på som eit stigande problem. Kirurgien har blitt flinkare og flinkare til å operere ulike metallprotesar inn i kroppen, i hofter, rygg og lemmer. Det er snakk om ulike metall – stål, titan og anna. Nokre av protesane er nokså store, og dei er mange. Dagens lov seier at alt som passerer krematoriet, skal i oskeurna og til sist i grava.

Metallprotesane vil bli liggjande att, ubrende, saman med oska. Dei er vanskelege å få ned i urna, dei tek mykje plass og kan vera uformelege, på årsbasis handlar det om fleire tonn. Desse metallrestane vil gravferdsindustrien ha lov til å sende til omsmelting eller til skraphandlaren, slik at dei slepp å putte dei i gravurna. Dette bed dei lovgjevarane ta omsyn til i lovrevisjonen.

Så har døden, dette metafysiske mysteriet, også ei fysisk og praktisk – for ikkje å seie industriell – side. Og vårt endelege avskil med livet skjer ved at teknologien gjev oss det siste jordiske handslaget.

Andreas Skartveit