JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

Kunnskap

«Død same året»

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
Barn på likstrå, Ringsaker kring 1900.

Barn på likstrå, Ringsaker kring 1900.

Foto: Domkirkeodden

Barn på likstrå, Ringsaker kring 1900.

Barn på likstrå, Ringsaker kring 1900.

Foto: Domkirkeodden

3592
20180615
3592
20180615

Dei siste tiåra har fleire og fleire bygder fått sine eigne bygdebøker. Bøkene fortel, som namnet seier, om bygda og folket der gjennom hundreåra. Kvar gard får si eiga historie, år etter år, generasjon etter generasjon, namn etter namn. Historieskrivarane har sine problem, som historieskrivarar alltid har. Dei eldste tidene ligg utilgjengelege inne i fortidståka. Utvandringa til Amerika skaper problem. Mange reiste over og vart søkk borte. Dei er ute av soga, også av bygdesoga. Historieskrivaren har ingenting å fortelje om dei.

Men ut av dette massive materialet med namn og årstal for fødsel og død, stig det fram menneske, individ, som får liv midt i alle tala. Dei får ein lagnad. Dei talar til oss.

Brita var kone på ein vestlandsgard gjennom det meste av 1800-talet. Ho fekk 13 born. Fire drog til USA, ei til Bergen der ho fekk eit uekte barn. Seks av dei andre har ein liten formel bak namnet og fødselsdatoen sin: «d.s.å.» – død same året. Med andre ord: Etter tretten svangerskap, minst, og tretten fødslar, sit ho att med to born på garden. Den eine, sonen, tek over garden som han driv i tre år. Så dreg også han til Amerika.

Det var eit kvinneliv.

Men det var ingenting nytt eller eineståande. Eit par hundreår før har ei anna gardskone fått «d.s.å.» lagt til namna på to av dei seks borna sine. Spedborna døydde. Små menneske som mora hadde bore gjennom eit langt svangerskap, med stor møda, som Skrifta seier, og som vart fødde med verk og vande, som Skrifta også seier, vart berre borte. Mora hadde berre minna, sorga og saknet att.

Det er kjønnsliv og kjønnsdrift som skaper born. Og her hadde Herren ein tydeleg bodskap til Eva då dei var jaga ut av Paradiset, ut over det han hadde å seie om møda, verk og vande. Kjønnsdrifta og paringslysta var ein del av straffa for syndefallet: (…) etter mannen din skal du stunda, sa Herren. Denne stundinga var nødvendig om ætta skulle leve vidare.

Så fekk kvinna si sexlyst, med tunge konsekvensar. Ho fekk ni månaders svangerskap, fødsel og omsorg for den nyfødde.

Så vart det ein del av kvinna si handtering av denne tunge rolla å passe på ikkje å bli sett barn på av kåte, lettferdige og ansvarslause menn. Ikkje å kome «i uløkka», som det heitte på folkeleg norsk. Det kunne vere katastrofalt, sosialt, helsemessig og økonomisk.

Samfunna, som var avhengige av at born skulle leve opp om samfunnet skulle ha ei framtid, streva med dette. Det voks fram ekteskapsliknande ordningar, der mannen var forplikta til å bli verande og ta hand om mor og barn. Det voks fram krav om at kvinna ikkje skulle dele seng med andre enn mannen sin. Før DNA-analysen kunne då mannen også vere trygg på at dei fødde borna var hans. Å samfunnsregulere kjønnslivet har vist seg vanskeleg i alle samfunn. Før fungerande prevensjonsmetodar kom det uventa og uønskte barn både her og der. Utan eintydig og gyldig dokumentasjon kunne den utpeika barnefaren sverja seg fri.

Så sat mora der åleine med barnet.

Det er blitt hevda at det sjette bodet i moselova, «Du skal ikkje gjere hor», er ei kvinnepolitisk fane frå Jehova, eit gudegitt vern for forsvarslause kvinner mot kåte og ansvarslause menn.

Om moselova er eit moralsk diktat frå ein allmektig gud, som nokre meiner, eller berre samfunnets oppsamla røynsle, som andre meiner, så er i alle fall bodordet eit forsøk på å disiplinere kjønnslivet, å få orden på barnefødslane, til beste for kvinna, som var pålagt kjønnsdrifta si som straff for ulydnaden i Paradiset. Og til beste for barnet, som skulle bere samfunnet vidare.

Og dette var lenge før #metoo.

Andreas Skartveit

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

Dei siste tiåra har fleire og fleire bygder fått sine eigne bygdebøker. Bøkene fortel, som namnet seier, om bygda og folket der gjennom hundreåra. Kvar gard får si eiga historie, år etter år, generasjon etter generasjon, namn etter namn. Historieskrivarane har sine problem, som historieskrivarar alltid har. Dei eldste tidene ligg utilgjengelege inne i fortidståka. Utvandringa til Amerika skaper problem. Mange reiste over og vart søkk borte. Dei er ute av soga, også av bygdesoga. Historieskrivaren har ingenting å fortelje om dei.

Men ut av dette massive materialet med namn og årstal for fødsel og død, stig det fram menneske, individ, som får liv midt i alle tala. Dei får ein lagnad. Dei talar til oss.

Brita var kone på ein vestlandsgard gjennom det meste av 1800-talet. Ho fekk 13 born. Fire drog til USA, ei til Bergen der ho fekk eit uekte barn. Seks av dei andre har ein liten formel bak namnet og fødselsdatoen sin: «d.s.å.» – død same året. Med andre ord: Etter tretten svangerskap, minst, og tretten fødslar, sit ho att med to born på garden. Den eine, sonen, tek over garden som han driv i tre år. Så dreg også han til Amerika.

Det var eit kvinneliv.

Men det var ingenting nytt eller eineståande. Eit par hundreår før har ei anna gardskone fått «d.s.å.» lagt til namna på to av dei seks borna sine. Spedborna døydde. Små menneske som mora hadde bore gjennom eit langt svangerskap, med stor møda, som Skrifta seier, og som vart fødde med verk og vande, som Skrifta også seier, vart berre borte. Mora hadde berre minna, sorga og saknet att.

Det er kjønnsliv og kjønnsdrift som skaper born. Og her hadde Herren ein tydeleg bodskap til Eva då dei var jaga ut av Paradiset, ut over det han hadde å seie om møda, verk og vande. Kjønnsdrifta og paringslysta var ein del av straffa for syndefallet: (…) etter mannen din skal du stunda, sa Herren. Denne stundinga var nødvendig om ætta skulle leve vidare.

Så fekk kvinna si sexlyst, med tunge konsekvensar. Ho fekk ni månaders svangerskap, fødsel og omsorg for den nyfødde.

Så vart det ein del av kvinna si handtering av denne tunge rolla å passe på ikkje å bli sett barn på av kåte, lettferdige og ansvarslause menn. Ikkje å kome «i uløkka», som det heitte på folkeleg norsk. Det kunne vere katastrofalt, sosialt, helsemessig og økonomisk.

Samfunna, som var avhengige av at born skulle leve opp om samfunnet skulle ha ei framtid, streva med dette. Det voks fram ekteskapsliknande ordningar, der mannen var forplikta til å bli verande og ta hand om mor og barn. Det voks fram krav om at kvinna ikkje skulle dele seng med andre enn mannen sin. Før DNA-analysen kunne då mannen også vere trygg på at dei fødde borna var hans. Å samfunnsregulere kjønnslivet har vist seg vanskeleg i alle samfunn. Før fungerande prevensjonsmetodar kom det uventa og uønskte barn både her og der. Utan eintydig og gyldig dokumentasjon kunne den utpeika barnefaren sverja seg fri.

Så sat mora der åleine med barnet.

Det er blitt hevda at det sjette bodet i moselova, «Du skal ikkje gjere hor», er ei kvinnepolitisk fane frå Jehova, eit gudegitt vern for forsvarslause kvinner mot kåte og ansvarslause menn.

Om moselova er eit moralsk diktat frå ein allmektig gud, som nokre meiner, eller berre samfunnets oppsamla røynsle, som andre meiner, så er i alle fall bodordet eit forsøk på å disiplinere kjønnslivet, å få orden på barnefødslane, til beste for kvinna, som var pålagt kjønnsdrifta si som straff for ulydnaden i Paradiset. Og til beste for barnet, som skulle bere samfunnet vidare.

Og dette var lenge før #metoo.

Andreas Skartveit

Emneknaggar

Fleire artiklar

Flytande gull: Få ting er så godt som olivenolje – om han er rette typen.

Flytande gull: Få ting er så godt som olivenolje – om han er rette typen.

Foto: Pxhere.com

Frå matfatetKunnskap

Olivenolje

Jomfruer veit visst ikkje alltid å ta seg betalt.

Siri Helle
Flytande gull: Få ting er så godt som olivenolje – om han er rette typen.

Flytande gull: Få ting er så godt som olivenolje – om han er rette typen.

Foto: Pxhere.com

Frå matfatetKunnskap

Olivenolje

Jomfruer veit visst ikkje alltid å ta seg betalt.

Siri Helle

Foto: Paal Audestad

BokMeldingar

Ho som får ting til å skje

I Jægtnes’ fantasifulle soge går fakta og fiksjon opp i ein medrivande heilskap.

Hilde Vesaas

Foto: Paal Audestad

BokMeldingar

Ho som får ting til å skje

I Jægtnes’ fantasifulle soge går fakta og fiksjon opp i ein medrivande heilskap.

Hilde Vesaas

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis