«BLandt alle disse Diur som Gud gaf Liif oc Aande/ Blef Mensken aller sidst opbygt af Herrens haande», slik opnar Anders Arrebo siste del av «Første Uges siette Dag» i Hexaëmeron (skrive i 1630-åra). Det er altså tale om Guds siste skapingsakt, av mennesket.

I dei førre utdraga viste eg korleis Arrebo overraska ved interessa si for nordnorsk natur i Hexaëmeron. Og Arrebo sluttar ikkje å overraske: Vi skulle forvente at Arrebo fortalde om skapinga av Adam og Eva i Edens hage med lyriske skildringar, ispedd teologiske utgreiingar, og det gjer han, men i hovudsak går han fram som ein moderne kirurg og forklårar menneskekroppen del for del gjennom anatomisk disseksjon!

Arrebo opnar denne passasjen i munnleg stil med eit «oc hvad?», før han går over i eit språk lånt frå naturvitskapen – med skalpellen i hand går han laus på menneskehjernen. Ein randmerknad på same side viser til Anatomicæ institutiones corporis humani (1611) av Caspar Bartholin. I dette verket har Arrebo altså funne detaljar han omtalar her, som ideen om at hjernen har tre kammer. I kjend stil, gjennom perifrasar, omskrivingar, skildrar han hjernen som heimstad for kjensler, fornuft og «Seener», som vi òg må forstå som «nerver», i og med at lækjevitskapen den gong ikkje skilde mellom dei.

Han fortel så om minnet vårt, som kan hugse ting utan å skrive det ned, samtidig som han vektlegg hjernen som ein «Indvortis Hemlighed» – som han, som enkelt menneske, ikkje til fulle kan forklåre «paa Papiir». Mysteriet gjeld særleg ei ånd, med livskraft, som saman med blodet fer «op oc neder» i kroppen og er opphav til «een fuld kraftig Sæd» – formeringsevna.

Kan vi kalle slikt for poesi? Slike utdrag frå dansknorsk poesi finst ikkje i diktantologiane. Det utfordrar oss på kva poesi er, slik at vi vågar gå til eldre dikting og oppdaga klassikarane på nytt. Jamfører vi denne passasjen med plansjane til den kjende renessanseanatomen Andreas Vesalius, vil vi nok sannkjenne venleiken og naturrealismen i Anders Arrebos Hexaëmeron.

Ronny Spaans

Hexaëmeron (utdrag)

Oc hvad? er nu ej tiid mand seer oc vel betracter,

Indvortis Hemlighed, oc skiulte Krafter acter.

Den Mester er perfect! skal jeg Scalpellen gribe

Oc dobbelt Hierne-skal tre-kamred, aabned gifve?

Hiern-konstige træsur oc Følelsens ophafve,

Fornuftens Hvjle-bænk, der Seener kand begafve

Med stærker føøle-kraft: et dobbelt Hielme-nette,

Med hinder underfoort, som Gud ofvr Hiernen sætte,

At Hofved-pand’ oc Haar, skuld’ Hiernen fuctig-bløde,

I sine Kamre smaa ej skad’ oc ej forstøde,

End, er vist Hiernen oc en Tegne-tafle maglig,

Hvor i mand uden Pen, kand konster skrifve daglig.

Skal jeg vel paa Papiir til Gafns her kunde sette

Det konstig’ Hierne-verk, det underbare Nette,

Ved hvilkets Middel, steds den Aand far op oc neder,

Oc sin liif-actig Kraft, til Sind oc Sands udbreder:

Saa vel som Blood oc Aand igiennem veje krumme,

Sig lader om oc om oc giennem vasa komme,

Ja sted fra sted gaaer om, oc siden maturere,

Til een fuld kraftig Sæd, folk dermed at formere?

Anders Arrebo

Ordforklåringar: Den Mester = Gud; træsur = skatt­kammer; begafve = gje, skjenkje; Hielme-nette = hjerneskallen; hinder underfoort = utstyrt med hinner; vasa = kar i tydinga «blodkar» og «lymfekar»; maturere = mogne.