Astronomien er ein gammal vitskap. Stjernehimmelen over oss har alltid utfordra mennesketanken. Gamle kulturar, frå Babylon i aust til mayakulturen i vest, viser spor av avansert kunnskap om stjernehimmelen. Mange meiner at Stonehenge, denne underlege steinsamlinga i Sør-England, er knytt til og får si meining av stjernehimmelen.

Grekarane og romarane knytte gudane sine til stjernehimmelen. Då kristendommen kom, var stjernene på nordhimmelen døypte. Det finst ingen kristne namn på den nordlege stjernehimmelen. Då europearane omsider kom sør for ekvator, var dei kristna. Så fekk det største stjernebiletet på sørhimmelen namnet Sydkorset.

Mange oppdaga at det fanst to slag stjerner på himmelen. Nokre stod i ro, medan andre var på stendig vandring. Desse siste kalla grekarane vandrestjerner, planetar, og det er dei sidan blitt heitande.

For astronomien var Newtons gravitasjonslover eit enormt framsteg. Dei ordnar universet som eit slag trafikkpoliti. Desse lovene gjer det mogeleg å finne og bestemme banen for dei ulike stjernene, ved observasjonar og avansert matematikk. Ved gravitasjonen, denne underlege krafta, påverkar stjernene kvarandre og banane til kvarandre.

Tidleg i førre hundreåret vart astronomane merksame på at det var noko som plaga Neptun, den fjernaste planeten i solsystemet vårt. Neptun var uroleg i den banen han burde følgje. Det måtte vere ein himmellekam utanfor Neptun som forstyrra han. Kva var det? Mange leita. Det gjorde også astronomane på det store Lowell-observatoriet i USA. Der var det tilsett ein mann som heitte Clyde Tombaugh. Han var ikkje astronom, men var tilsett for å halde auge med instrumenta.

Han kom til å interessere seg for desse plagene til Neptun. Han retta det beste kameraet dei hadde, mot stjernehimmelen. Han brukte svært lang eksponeringstid. Bileta han fekk, feste han på ei glasplate. Dette gjorde han regelbunde over lang tid. Så la han glasplatene ved sida av kvarandre for å sjå om det var noka stjerne som hadde flytta på seg, frå bilete til bilete. Det var det. Ein liten lysflekk var på stendig vandring. Det var urokråka som plaga Neptun. Den nye planeten var funnen. Han fekk namnet Pluto, etter den greske guden Pluton, herskaren over dei døde. Pluto var så langt ute at det ikkje kunne vere liv der. Dette var i 1930.

Etter kvart lærte dei meir. Pluto var ein liten planet, berre Merkur er mindre. Og han bruker 248 år på ferda rundt sola.

For Tombaugh kom dette til å endre livet hans. Han fekk utdanning og vart astronom. Borna hans fekk utdanning. Pluto forma livet vårt, sa dottera i eit fjernsynsintervju.

Så var Pluto på plass, og planetsystemet vårt var ferdig. Neptun hadde snakka sant. Det var ein granne der ute som plaga han.

Atomfysikken skapte nye grunnstoff. Eit av dei fekk namnet plutonium, etter Pluto, etter at gamle Neptun først hadde fått neptuniumet oppkalla etter seg.

Så rakna det. Astronomane fann ut at Pluto var i eit belte av himlakroppar, det såkalla Kuiperbeltet. Og der var det mange av same art som Pluto. Og om det var mange av arten hans, kunne han ikkje få vere med i det eksklusive selskapet som planetane rundt sola vår er. Pluto vart degradert til å vere ein dvergplanet, ein av mange.

Det vekte oppsikt. Pluto var ein populær planet, kanskje også fordi Walt Disney hadde kalla hunden til Mikke Mus Pluto. Det vart demonstrert i gatene mot degraderinga. Det hjelpte ikkje.

No skal vi få vite meir om Pluto. Ein sonde på storleik med eit flygel passerte Pluto og tok bilete av planeten 25. oktober i fjor. Ferda frå Cape Canaveral i Florida varte i ni år, og sonden er no på veg til Kuiperbeltet. Kjernekraft er energien om bord. Noko har vi alt fått vite. Det er fjell på Pluto, med snø på toppane. Snøen er ikkje frosen vassdamp, som hos oss. Han er frosen metan. Det er ei anna verd.

Så har denne vesle lysflekken Tombaugh fann på glasplata si, skapt ei heil historie. Men det veit nok denne degraderte dvergplaneten ingenting om. Han har nok heller inga aning om at han snart skal få fint besøk frå Tellus, der kloke folk for nokre år sidan flytte han ned frå det finaste selskapet, planetselskapet, til det nest finaste, dvergplanetselskapet.

«Stjärnorna kvittar det lika», skriv Nils Ferlin.

Andreas Skartveit