Julius Cæsar gjorde det egyptiske nilåret, som var nære på identisk med eit solår, til kjernen i kalenderen sin, den julianske kalenderen, som vart Europas kalender. Dette gjekk bra lenge. Men etter kvart dukka det opp problem. Det nøyaktige solåret, den tida jorda bruker på si årlege ferd rundt sola, er på 365 dagar, 5 timar, 48 minutt og 46 sekund. Det er 11 minutt og 14 sekund mindre enn dei 365 og ein kvart dagane som var lengda på det egyptiske/julianske nilåret/solåret.

Denne skilnaden samla seg opp, år for år. Merkedagane seig framover i kalenderen. Meir og meir kom kalenderen i utakt med sola og årstidene. Kyrkjemøtet i Nikea hadde lagt vårjamdøgn til 21. mars. Påsken kom då etter første fullmåne etter vårjamdøgn, som han framleis gjer. I 1582 hadde dette merkedøgnet sige til 11. mars. Den oppsamla skilnaden mellom det eksakte solåret og det egyptiske nilåret/solåret var no blitt til ti dagar.

Noko måtte gjerast for å få kalenderen i takt med sola og årstidene. Saka hadde vore drøfta lenge.

Paven, Gregor XIII, greip inn. Han dikterte at i dette året skulle 4. oktober etterfølgjast av 15. oktober. Ti datoar vart strokne. I tillegg endra han på det julianske skotåret. No fekk hundreåra lov å vere skotår berre når dei kunne delast på 400.

Den gregorianske kalenderen var skapt. Kalenderen og sola var komne i takt. Det er framleis pavens kalender vi lever med.

At endringa kom frå paven, vart eit problem. Paven stod ikkje høgt i kurs hos protestantane. Dei kom seint etter: Danmark-Noreg i år 1700, Sverige i 1753, USA og England i 1752.

Ti dagar var altså borte frå kalenderen. Det vekte uro og protest. Lønsmottakarar kravde løn for dei tapte dagane. Arbeidsgjevarane sa nei. Mange protesterte på at paven forkorta livet deira med ti dagar.

Då USA omsider innførte den gregorianske kalenderen, kom Benjamin Franklin på banen for å roe ned dei misnøgde:

«Bli ikkje overraska eller sint, kjære lesar, over å bli fråteken desse dagane. Sørg heller ikkje over å tape så mykje tid. Trøysta deg heller med at utgiftene dine vil tykkjast mindre, og du vil då vere lettare til sinns. Og kor godt må det ikkje vere for dei som elskar hovudputa si! No kan dei leggje seg i fred den 2. i denne månaden og vakne først den 14. om morgonen.»

Den nye kalenderen slo ikkje gjennom overalt. Den gresk-ortodokse kyrkja, som heller ikkje var glad for dekret frå paven i Roma, bruker framleis den julianske kalenderen for å fastsetje påsken. Kristne kyrkjer har ikkje greidd å bli samde om når Kristi oppstode, sentralhendinga i kristendommen, skal feirast.

Men i dagleglivet regjerer Gregors kalender i den kristne verda.

Muslimane held seg framleis med ein månekalender. «Nymånen gjev tidene for folk og faste og for pilegrimsreiser», seier Koranen. Medan solårskalenderen knyter seg til sola og årstidene, gjer ikkje månekalenderen det. Ramadan, fastemånaden og tida for pilegrimsreise, kan falle både på sommar og vinter.

Men må ein sjå nymånen for å kunne faste? Eller er det nok å vite at han er der, bak skyene?

Om dette sa Muhammed: «De skal ikkje faste før de ser nymånen, og de skal ikkje avbryte fasta før de ser han.»

Om dette, nymånens rolle, synleg, eller bak skyene, er det i dag usemje om i islam. Må ein sjå nymånen, eller er det nok å vite at han er der?

Då Mustafa Kemal Atatürk reformerte Tyrkia i 1926, avskaffa han sløret forkvinner og fessen for menn. Og han skifte også kalender.

Muhammeds månekalender måtte vike for pave Gregors solkalender.

Når sola og månen, dette gamle ekteparet, ser ned på jorda og dei som lever der, undrar dei seg nok over at deira regelbundne og stødige gange over himmelen kan skape så mykje rot med tidsordning og kalender nede på jorda.

Andreas Skartveit