Eg har ein ven som er pensjonert biskop. Han kallar seg biskop emeritus, ein biskop som har trekt seg tilbake, same språkrota som meritt. Merittane er over. Og caballus er det latinske ordet for hest, same språkrota som i kavavalleri og kavaler, riddar. Caballus emeritus tyder såleis hesten som har gått av.

I mi levetid, som ikkje er nokon lang historisk periode, har hesten, stille og roleg, lunta ut av det meste.

I min barndom var bygda full av hestar. No er det ingen att, om ikkje ein velståande far har skaffa dotter si ein ridehest.

Tradisjonelt har kua og hesten konkurrert om hovudrolla i norsk gardsbruk. Kua var vedunderet som kunne gjere om gras, lauv og anna grovt plantemateriale til storarta menneskemat, som mjølk, smør og ost. Hesten var arbeidaren som dyrka marka og fekk fram stokkane frå skogen.

Dei konkurrerte om maten om det vart lite av han. Hesten vann stort sett. Han skulle arbeide og måtte ha mat.

1800-talet er organisasjonshundreåret i norsk historie. Det kristne lekfolket reiste seg, og organisasjonslivet blømde. Før hundreåret var omme, fanst det politiske parti i landet. Og jordbruket fekk sitt eige organisasjonsliv for å hjelpe fram jordbruket, først og fremst husdyrhaldet. Husdyra overtok det norske jordbruket då korndyrkinga vart utkonkurrert av importert korn.

Og her var det kua som vart prioritert landet over. I boka Hest i Nord-Østerdalen fortel Egil Simensen og Bjørn Brænd om Nordre Østerdalen Landbrugsforening, som vart skipa i 1880. Den store saka var tiltak for å fremje storfeavl, som dei to har skrive bok om før.

For avlsarbeid på hest var det lita interesse. Først 20 år seinare kjem hesten med. I årsmeldinga frå styret for 1901 står det å lese: «En gren av husdyravlen der hittil var været upåagtet og ganske forsømt, er hesteavlen. (...) Den største hindring for fremgang er distriktets mangel på fremragende hingster. Fogderiforeningen vil ha sin oppmerksomhet henvendt på og støtte disse vågnende hesteavlsbestrebelser.»

Same året, i 1901, vart det arrangert unghestutstilling på Tynset, og så gjekk det slag i slag. Interessa var stor og veksande, og det vart gitt støtte til innkjøp av avlshopper og avlshingstar. I 1915 gjekk Tønset og Tolgen herred, som dei den gongen heitte, saman om å skaffe ein avlshingst gjennom Avlslaget Tolgen-Tønset Kommunehingst. Hingsten vart kjøpt i Valdres for 5000 kroner. Staten var med i hesteavlen og betalte halve frakta og kjøpesummen.

Kva hingsten, Grindegubben, dreiv med, vart nøye protokollert i Tolgen-Tønset Kommunehingst. Årleg kom han over 90 hopper, fortel protokollen. Alvdal kjøpte sin kommunehingst året etter, i 1916. Han fekk det stolte namnet Kong Knut. Staten var med og fekk Grindegubben til Tynset. Og han interesserte seg for hingstane. Hingsten Dovre var både stamhingst og statshingst, fint skal det vere, og hadde mykje bra avkom, seier forfattarane.

Nord-Østerdal Hingstlag såg dagen i 1917. Då hende mykje i verda, og mykje kom til å hende. Først i 1919 kjøpte dei førstepremiehingsten Nordisvarten. For han måtte dei ut med 35.000 kroner. Jobbetida var komen, også i hesteavlen. Nedgangstidene kom, og kjøpet vart dyrare enn dei hadde tenkt seg og makta.

Nye lag kom, og aksjeselskap vart skipa for å skaffe gode hingstar. Vaktlister vart sette opp for å fortelje kva bygd hingsten var i til kvar tid om sommaren, slik at bøndene kunne finne hingsten når merra meinte at tida var der.

No er det over. Hesten er blitt ein emeritus, ein som var ein gong. No er han leiketøy og hobby og for turistar.

Han er send ut av den historia han ein gong var med og skapte.

Og no kan Blakken kvile.

Andreas Skartveit