Blømande knappholsblome
«Når blomen er venast, vil han visna», seier ordtaket, men no om våren treng me ikkje tenkja på slikt. Me veit rett nok at «det som tidleg blømer, vil tidleg bleikna (el. blakna)», og nokre av vårblomane har radt blømt frå seg alt. Våren er likevel kjend som årstida då alt vaknar til liv, spirer, sprett og bur seg til å slå ut i full blom.
Det kan ikkje vera mange som har noko vondt å seia om blome-orda. Dei vekkjer helst gode kjensler, til liks med vokstrane dei viser til. Rett nok kan ordet blomster nyttast skjemtande eller nedsetjande om småungar (ikkje ulikt «(du er meg) ein nydeleg nellik»), og det er ikkje alle som finn glede i ei blømande målføring. Desse leie tydingane er mestsom unnataka som stadfester regelen. Det som blømer, går godt, og blome kan – sameleis som krem – nyttast om det beste og gjævaste: «Me har samla blomen av ungdomen.» Men høyrer forma blomst til blomebuketten av blome-ord?
Ja og nei. Ja fordi forma blomst truleg kjem av norrønt blómstr, og jamvel om me ikkje veit for visst korleis blómstr vart til, veit me at ordet er i ætt med substantiva blom og blome og verba bloma, bløma og blomstra. Alle desse orda kjem frå ei germansk rot som tyder just ‘bløma’. Likevel er blomst ei form som stikk seg, for til skilnad frå dei andre formene er ho ikkje vanleg i norsk folkemål. Forma blomst byrja te seg i danske kjelder seint på 1700-talet, truleg fordi folk tok til å oppfatta blomster som fleirtalsform, og so kom blomst til Noreg derifrå. Men nynorsk fylgjer folkemålet: Her heiter det ein blomster og ein blom(e). Mange har båe orda i talemålet sitt. Dei seier gjerne at dei skal plukka eller vatna blomar, men nyttar samansetjingar som blomsterpotte, blomsterdekorasjon og blomstereng.
Ordlaget «stå og blomstra» er godt å gripa til når einkvan står (ventande, gjerandslaus) i ro (og ser fin ut). Dersom nokon driv og kjem seg att etter ein nedtur, kan me seia at dei blomstrar opp eller blomstrar på nytt. Det er gildt å få ei blomehelsing eller ein blome i knappholet, og folk som har gjort mykje for målsaka, kan få Målblomen av Noregs Mållag. Blomeslag finst det som kjent mange av, som epleblome, isblome (isrose), markblome, nykleblome og trompetblome. Soga om bia og blomen skulle òg vera godt kjend.
Kristin Fridtun
Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com
Er du abonnent? Logg på her for å lese vidare.
Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
«Når blomen er venast, vil han visna», seier ordtaket, men no om våren treng me ikkje tenkja på slikt. Me veit rett nok at «det som tidleg blømer, vil tidleg bleikna (el. blakna)», og nokre av vårblomane har radt blømt frå seg alt. Våren er likevel kjend som årstida då alt vaknar til liv, spirer, sprett og bur seg til å slå ut i full blom.
Det kan ikkje vera mange som har noko vondt å seia om blome-orda. Dei vekkjer helst gode kjensler, til liks med vokstrane dei viser til. Rett nok kan ordet blomster nyttast skjemtande eller nedsetjande om småungar (ikkje ulikt «(du er meg) ein nydeleg nellik»), og det er ikkje alle som finn glede i ei blømande målføring. Desse leie tydingane er mestsom unnataka som stadfester regelen. Det som blømer, går godt, og blome kan – sameleis som krem – nyttast om det beste og gjævaste: «Me har samla blomen av ungdomen.» Men høyrer forma blomst til blomebuketten av blome-ord?
Ja og nei. Ja fordi forma blomst truleg kjem av norrønt blómstr, og jamvel om me ikkje veit for visst korleis blómstr vart til, veit me at ordet er i ætt med substantiva blom og blome og verba bloma, bløma og blomstra. Alle desse orda kjem frå ei germansk rot som tyder just ‘bløma’. Likevel er blomst ei form som stikk seg, for til skilnad frå dei andre formene er ho ikkje vanleg i norsk folkemål. Forma blomst byrja te seg i danske kjelder seint på 1700-talet, truleg fordi folk tok til å oppfatta blomster som fleirtalsform, og so kom blomst til Noreg derifrå. Men nynorsk fylgjer folkemålet: Her heiter det ein blomster og ein blom(e). Mange har båe orda i talemålet sitt. Dei seier gjerne at dei skal plukka eller vatna blomar, men nyttar samansetjingar som blomsterpotte, blomsterdekorasjon og blomstereng.
Ordlaget «stå og blomstra» er godt å gripa til når einkvan står (ventande, gjerandslaus) i ro (og ser fin ut). Dersom nokon driv og kjem seg att etter ein nedtur, kan me seia at dei blomstrar opp eller blomstrar på nytt. Det er gildt å få ei blomehelsing eller ein blome i knappholet, og folk som har gjort mykje for målsaka, kan få Målblomen av Noregs Mållag. Blomeslag finst det som kjent mange av, som epleblome, isblome (isrose), markblome, nykleblome og trompetblome. Soga om bia og blomen skulle òg vera godt kjend.
Kristin Fridtun
Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com
Fleire artiklar
Sunniva M. Roligheten debuterte som romanforfattar i 2022. Boka som kjem ut no, har ho skrive saman med Daniel A. Wilondja.
Foto: Anna-Julia Granberg / Blunderbuss
Orda mellom oss
Sunniva M. Roligheten, Daniel A. Wilondja og Google Translate har saman skrive ein fascinerande tekstkollasj.
Teikning: May LInn Clement
«Blokk har vore nytta om stabben folk vart halshogne på.»
Med jamne mellomrom legg Riksrevisjonen, her representert ved riksrevisor Karl Eirik Schjøtt-Pedersen, fram undersøkingar med nokså hard kritikk av korleis vedteken politikk vert gjennomført av forvaltinga.
Foto: Ole Berg-Rusten / NTB
Eit spørsmål om kontroll
I rapport etter rapport kritiserer Riksrevisjonen statlege institusjonar for feil og manglar. Men kva kjem det eigentleg ut av kritikken?
Odd Nordstoga slo gjennom som soloartist i 2004. No har han skrive sjølvbiografi.
Foto: Samlaget
Ein av oss
Odd Nordstoga skriv tankefullt om livet, ut frå rolla som folkekjær artist.
Stian Jenssen (t.v.) var alt på plass i Nato då Jens Stoltenberg tok til i jobben som generalsekretær i 2014. Dei neste ti åra skulle dei arbeide tett i lag. Her er dei fotograferte i Kongressen i Washington i januar i år.
Foto: Mandel Ngan / AFP / NTB
Nato-toppen som sa det han tenkte
Stian Jenssen fekk kritikk då han som stabssjef i Nato skisserte ei fredsløysing der Ukraina gjev opp territorium i byte mot Nato-medlemskap. – På eit tidspunkt må ein ta innover seg situasjonen på bakken, seier han.