JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

Kunnskap

Blømande knappholsblome

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
2365
20200430
2365
20200430

«Når blomen er venast, vil han visna», seier ordtaket, men no om våren treng me ikkje tenkja på slikt. Me veit rett nok at «det som tidleg blømer, vil tidleg bleikna (el. blakna)», og nokre av vårblomane har radt blømt frå seg alt. Våren er likevel kjend som årstida då alt vaknar til liv, spirer, sprett og bur seg til å slå ut i full blom.

Det kan ikkje vera mange som har noko vondt å seia om blome-orda. Dei vekkjer helst gode kjensler, til liks med vokstrane dei viser til. Rett nok kan ordet blomster nyttast skjemtande eller nedsetjande om småungar (ikkje ulikt «(du er meg) ein nydeleg nellik»), og det er ikkje alle som finn glede i ei blømande målføring. Desse leie tydingane er mestsom unnataka som stadfester regelen. Det som blømer, går godt, og blome kan – sameleis som krem – nyttast om det beste og gjævaste: «Me har samla blomen av ungdomen.» Men høyrer forma blomst til blomebuketten av blome-ord?

Ja og nei. Ja fordi forma blomst truleg kjem av norrønt blómstr, og jamvel om me ikkje veit for visst korleis blómstr vart til, veit me at ordet er i ætt med substantiva blom og blome og verba bloma, bløma og blomstra. Alle desse orda kjem frå ei germansk rot som tyder just ‘bløma’. Likevel er blomst ei form som stikk seg, for til skilnad frå dei andre formene er ho ikkje vanleg i norsk folkemål. Forma blomst byrja te seg i danske kjelder seint på 1700-talet, truleg fordi folk tok til å oppfatta blomster som fleirtalsform, og so kom blomst til Noreg derifrå. Men nynorsk fylgjer folkemålet: Her heiter det ein blomster og ein blom(e). Mange har båe orda i talemålet sitt. Dei seier gjerne at dei skal plukka eller vatna blomar, men nyttar samansetjingar som blomsterpotte, blomsterdekorasjon og blomstereng.

Ordlaget «stå og blomstra» er godt å gripa til når einkvan står (ventande, gjerandslaus) i ro (og ser fin ut). Dersom nokon driv og kjem seg att etter ein nedtur, kan me seia at dei blomstrar opp eller blomstrar på nytt. Det er gildt å få ei blomehelsing eller ein blome i knappholet, og folk som har gjort mykje for målsaka, kan få Målblomen av Noregs Mållag. Blomeslag finst det som kjent mange av, som epleblome, isblome (isrose), markblome, nykleblome og trompetblome. Soga om bia og blomen skulle òg vera godt kjend.

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.

E-post: kristin.fridtun@gmail.com

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

«Når blomen er venast, vil han visna», seier ordtaket, men no om våren treng me ikkje tenkja på slikt. Me veit rett nok at «det som tidleg blømer, vil tidleg bleikna (el. blakna)», og nokre av vårblomane har radt blømt frå seg alt. Våren er likevel kjend som årstida då alt vaknar til liv, spirer, sprett og bur seg til å slå ut i full blom.

Det kan ikkje vera mange som har noko vondt å seia om blome-orda. Dei vekkjer helst gode kjensler, til liks med vokstrane dei viser til. Rett nok kan ordet blomster nyttast skjemtande eller nedsetjande om småungar (ikkje ulikt «(du er meg) ein nydeleg nellik»), og det er ikkje alle som finn glede i ei blømande målføring. Desse leie tydingane er mestsom unnataka som stadfester regelen. Det som blømer, går godt, og blome kan – sameleis som krem – nyttast om det beste og gjævaste: «Me har samla blomen av ungdomen.» Men høyrer forma blomst til blomebuketten av blome-ord?

Ja og nei. Ja fordi forma blomst truleg kjem av norrønt blómstr, og jamvel om me ikkje veit for visst korleis blómstr vart til, veit me at ordet er i ætt med substantiva blom og blome og verba bloma, bløma og blomstra. Alle desse orda kjem frå ei germansk rot som tyder just ‘bløma’. Likevel er blomst ei form som stikk seg, for til skilnad frå dei andre formene er ho ikkje vanleg i norsk folkemål. Forma blomst byrja te seg i danske kjelder seint på 1700-talet, truleg fordi folk tok til å oppfatta blomster som fleirtalsform, og so kom blomst til Noreg derifrå. Men nynorsk fylgjer folkemålet: Her heiter det ein blomster og ein blom(e). Mange har båe orda i talemålet sitt. Dei seier gjerne at dei skal plukka eller vatna blomar, men nyttar samansetjingar som blomsterpotte, blomsterdekorasjon og blomstereng.

Ordlaget «stå og blomstra» er godt å gripa til når einkvan står (ventande, gjerandslaus) i ro (og ser fin ut). Dersom nokon driv og kjem seg att etter ein nedtur, kan me seia at dei blomstrar opp eller blomstrar på nytt. Det er gildt å få ei blomehelsing eller ein blome i knappholet, og folk som har gjort mykje for målsaka, kan få Målblomen av Noregs Mållag. Blomeslag finst det som kjent mange av, som epleblome, isblome (isrose), markblome, nykleblome og trompetblome. Soga om bia og blomen skulle òg vera godt kjend.

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.

E-post: kristin.fridtun@gmail.com

Emneknaggar

Fleire artiklar

Donald Trump talar til tilhengarane i Traverse i Michigan 25. oktober.

Donald Trump talar til tilhengarane i Traverse i Michigan 25. oktober.

Foto: Jim Watson / AFP / NTB

Samfunn

Trump ord for ord

Kva seier Trump på folkemøta? For å få eit inntrykk av kva han vil formidla til møtelyden, trykkjer vi den første delen av talen han heldt i vippestaten Michigan førre helg.

Donald Trump talar til tilhengarane i Traverse i Michigan 25. oktober.

Donald Trump talar til tilhengarane i Traverse i Michigan 25. oktober.

Foto: Jim Watson / AFP / NTB

Samfunn

Trump ord for ord

Kva seier Trump på folkemøta? For å få eit inntrykk av kva han vil formidla til møtelyden, trykkjer vi den første delen av talen han heldt i vippestaten Michigan førre helg.

Sunniva M. Roligheten debuterte som romanforfattar i 2022. Boka som kjem ut no, har ho skrive saman med Daniel A. Wilondja.

Sunniva M. Roligheten debuterte som romanforfattar i 2022. Boka som kjem ut no, har ho skrive saman med Daniel A. Wilondja.

Foto: Anna-Julia Granberg / Blunderbuss

BokMeldingar
Odd W. Surén

Orda mellom oss

Sunniva M. Roligheten, Daniel A. Wilondja og Google Translate har saman skrive ein fascinerande tekstkollasj.

Teikning: May LInn Clement

Ord om språkKunnskap
Kristin Fridtun

«Blokk har vore nytta om stabben folk vart halshogne på.»

Med jamne mellomrom legg Riksrevisjonen, her representert ved riksrevisor Karl Eirik Schjøtt-Pedersen, fram undersøkingar med nokså hard kritikk av korleis vedteken politikk vert gjennomført av forvaltinga.

Med jamne mellomrom legg Riksrevisjonen, her representert ved riksrevisor Karl Eirik Schjøtt-Pedersen, fram undersøkingar med nokså hard kritikk av korleis vedteken politikk vert gjennomført av forvaltinga.

Foto: Ole Berg-Rusten / NTB

Samfunn
Eva Aalberg Undheim

Eit spørsmål om kontroll

I rapport etter rapport kritiserer Riksrevisjonen statlege institusjonar for feil og manglar. Men kva kjem det eigentleg ut av kritikken?

Etter valet i 2016 blei det vanleg å seie at Trump vann fordi folk hadde oversett kjenslene til den kvite arbeiderklassa. Er biletet eit anna i denne omgangen?

Etter valet i 2016 blei det vanleg å seie at Trump vann fordi folk hadde oversett kjenslene til den kvite arbeiderklassa. Er biletet eit anna i denne omgangen?

Foto: Dustin Chambers / Reuters / NTB

UtanriksSamfunn

Overkorrigeringa

NEW YORK: Mark Lilla fekk enorm merksemd for sin diagnose av presidentvalet i USA i 2016. Eg oppsøker han for å få oppdaterte psykologiseringar av den amerikanske folkesjela anno 2024.

Ida Lødemel Tvedt
Etter valet i 2016 blei det vanleg å seie at Trump vann fordi folk hadde oversett kjenslene til den kvite arbeiderklassa. Er biletet eit anna i denne omgangen?

Etter valet i 2016 blei det vanleg å seie at Trump vann fordi folk hadde oversett kjenslene til den kvite arbeiderklassa. Er biletet eit anna i denne omgangen?

Foto: Dustin Chambers / Reuters / NTB

UtanriksSamfunn

Overkorrigeringa

NEW YORK: Mark Lilla fekk enorm merksemd for sin diagnose av presidentvalet i USA i 2016. Eg oppsøker han for å få oppdaterte psykologiseringar av den amerikanske folkesjela anno 2024.

Ida Lødemel Tvedt

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis