Blodet heng saman med livet. Taper vi for mykje blod, døyr vi. Alle kjende kulturar kjenner denne samanhengen. Difor er blodet sentralt i folketru og religion. Menneskeblod vart ofra til gudar av mange slag. Kristi blod er sentralt i kristendommen, i tru, tekstar og songar. Ved nattverdbordet blir Jesu blod gjeven til gjestene.

Mange meinte at ein fekk motet til eit villdyr om ein drakk blodet til dyret. Menneskeblod vart nytta til medisin, helst då menstruasjonsblod eller blod frå avretta. Fosterbrør blanda blod. Svartebøker vart skrivne med blod. Kontraktar med djevelen burde underskrivast med blod.

Blodet, viktig som det er, har stått sentralt i tru og tanke i all tid. Men kva er det? Kva gjer det? Og korleis tek det seg fram?

Romarane meinte at blodet vart nytt kvar dag og at det rann berre éin veg. Dette var rådande lære svært lenge.

Legen William Harvey levde i England på 1600-talet. I 1628 publiserte han ei bok om blodet i dyrekroppen. Der lanserte han tanken om at blodet farta rundt i kroppen i eit krinslaup, med pulsårer og vener. Romarane hadde tatt feil, sa Harvey.

Eksperimentet hans, som tibakeviste den gamle læra, var enkelt. Han talde slaga frå eit hjarte. Så målte han volumet til eit liknande hjarte ved å fylle det med vatn. Dette hjartet pumpa då ti liter i timen, etter hans måling. Det gav 240 liter på eit døgn. Det var eit meiningslaust resultat. Den gamle læra måtte forkastast. Og han lanserte teorien sin om blodomlaupet. Det var same blodet som farta omkring i kroppen heile tida.

Slik hadde den medisinske kunnskapen gjort eit kjempesprang – for 400 år sidan. Deretter gjekk det slag i slag. I 1661 påviste M. Malpighi det finmønstra blodårenettet som blodet spreier seg gjennom på vegen gjennom kroppen, med alt det ber med seg.

I dag har vi enorme kunnskapsmengder om denne merkelege væska. Og den auka kunnskapen har ikkje gjort blodet mindre mysteriøst. Lungene våre hentar oksygenet kroppen treng, ut av lufta. Dei raude blodlekamane hentar oksygenet i lungene og ber det rundt til alle cellene som må ha det for å leve.

Av dei raude blodlekamane har vi 20 billionar i kroppen, og det blir laga 17 millionar nye kvart sekund.

Dei kvite blodlekamane er ordensvern og politi. Dei går til åtak på bakteriar, virus og sopp som vil skade dei forsvarslause cellene rundt om. Dei mobiliserer også ved stress og andre trugsmål, som kulde. Av dei er det 40 milliardar i kroppen.

Og blodplatene, eit tredje element i blodet, klistrar seg saman når dei kjem til luft. Dei koagulerer. Det er det som gjer at vi ikkje blør i hel når vi får ei rift eller eit lite sår. Ved heimeslakting er det ofte borna som får røre i blodet som kjem frå det slakta dyret, for å hindre at det koagulerer.

Dette, og meir til er ting vi veit om blodet, ting vi har lært etter at Harvey fortalde korleis blodet arbeider i kroppen vår, kva det driv med. Men framleis gjeld Goethes ord: «Blodet er ei spesiell saft.» Dracula og vampyrar i mytane drakk blod. Det gav ungdom og styrke. Vitskapen i dag vil ikkje lenger blankt avvise dette. Kring 1970 var det vitskapsmenn som eksperimenterte med mus og aldring. Unge mus fann den rette vegen raskare enn gamle. Så gav dei den gamle musa blod frå ei ung mus. Då vart også ho gløggare og fann vegen lettare. Så kopla dei saman blodomlaupet til den gamle og den unge musa. Då såg dei ut til å bli jamgløgge.

Eksperimentet vekte uro og vart stoppa.

Tankane har dukka opp att i samband med debatten om stamcellene. Stamceller er celler som fritt kan utvikle seg i ulike retningar og bli til mange slag celler, då også blodceller.

Kan dei av oss som er langt inne i alderdommen, få tilgang til nytt og ungt blod som skjerper sløve sinn og trege tankar?

Svaret i dag er ikkje eit bomsikkert nei.

Ny kunnskap har skapt nye spørsmål som ikkje alle har enkle svar.

Andreas Skartveit