Berre lokkemat
Når me høyrer vene lokketonar, er det freistande å fylgja låten. Kan henda trur me at me skal få noko me lenge har ynskt oss, og so skundar me oss mot målet i vill glederus. Det hender at dei som lokkar, gjev oss det me vil ha, men ofte har dei heilt andre planar for oss: Dei har lokka oss i ei felle.
Lokking treng ikkje vera det same som luring, men det er ei gamal gjerd å nytta lokka i tydinga ‘narra, få nokon til å gjera noko som er til meins for dei’. Ordet er mellom anna nytta i Den yngre Edda (både i originalteksta og i mange av omsetjingane), i ein av bolkane som fortel korleis æsene fekk lagt bandet Gleipne på Fenrisulven. Det er ikkje so underleg at me brukar lokka om luring og uærleg spel, for ordet er etter alt å døma i ætt med ljuga og lygn. Mykje av lokkinga vår går just ut på å gjeva nokon eit rangt bilete av røynda. Lokkefuglar og lokkepiper fortel dyra at ein artsfrende – ikkje eit menneske – er i nærleiken (og vil ha kontakt). Lokkeprisar er eit anna døme. Likevel har lokka nokre drag som orda ljuga og narra ikkje har, og eit av dei er at lokka helst vert nytta om rørsle mellom to stader.
Når me vil at nokon skal koma dit me sjølve er, kan me lokka på dei. Det er vanleg å ropa til seg dyr på denne måten, jamfør kulokk og lokkenamn som pus, kiss og gis. Når me lokkar (på) dyra våre, er det som oftast ikkje fordi me vil narra dei. Likevel er grensa litt uklår her. Når me ropar inn katta og stengjer døra bak henne når ho har stige inn, er ikkje det litt som ei felle? Me kan òg bruka lokka om stader, saker og tilstandar som verkar dragande på oss, og draginga treng ikkje ha noko med narring å gjera. «Byen lokkar og dreg.» «På bordet stod ei lokkande kake.» «Einsemda lokkar henne.»
Når me lokkar i tydinga ‘prøver å overtala, freistar’, sameinar me mestsom alle dei nemnde tydingane. Me fer kanskje ikkje med reine lygner, men ei form for manipulering er det like fullt. Me prøver å få nokon til å flytta seg dit me vil, i biletleg tyding. Me vil at dei skal seia eller gjera eitkvart, og kan henda må me bruka biletleg lokkemat (t.d. fagre ord), biletlege lokkeduer (t.d. fagre kvinner) eller andre lokkemiddel. Stundom vert me lokka til vituge syslar, jamfør det gamle ordtaket: «Løn og æra lokkar folk til å læra.»
Kristin Fridtun
Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com
Er du abonnent? Logg på her for å lese vidare.
Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
Når me høyrer vene lokketonar, er det freistande å fylgja låten. Kan henda trur me at me skal få noko me lenge har ynskt oss, og so skundar me oss mot målet i vill glederus. Det hender at dei som lokkar, gjev oss det me vil ha, men ofte har dei heilt andre planar for oss: Dei har lokka oss i ei felle.
Lokking treng ikkje vera det same som luring, men det er ei gamal gjerd å nytta lokka i tydinga ‘narra, få nokon til å gjera noko som er til meins for dei’. Ordet er mellom anna nytta i Den yngre Edda (både i originalteksta og i mange av omsetjingane), i ein av bolkane som fortel korleis æsene fekk lagt bandet Gleipne på Fenrisulven. Det er ikkje so underleg at me brukar lokka om luring og uærleg spel, for ordet er etter alt å døma i ætt med ljuga og lygn. Mykje av lokkinga vår går just ut på å gjeva nokon eit rangt bilete av røynda. Lokkefuglar og lokkepiper fortel dyra at ein artsfrende – ikkje eit menneske – er i nærleiken (og vil ha kontakt). Lokkeprisar er eit anna døme. Likevel har lokka nokre drag som orda ljuga og narra ikkje har, og eit av dei er at lokka helst vert nytta om rørsle mellom to stader.
Når me vil at nokon skal koma dit me sjølve er, kan me lokka på dei. Det er vanleg å ropa til seg dyr på denne måten, jamfør kulokk og lokkenamn som pus, kiss og gis. Når me lokkar (på) dyra våre, er det som oftast ikkje fordi me vil narra dei. Likevel er grensa litt uklår her. Når me ropar inn katta og stengjer døra bak henne når ho har stige inn, er ikkje det litt som ei felle? Me kan òg bruka lokka om stader, saker og tilstandar som verkar dragande på oss, og draginga treng ikkje ha noko med narring å gjera. «Byen lokkar og dreg.» «På bordet stod ei lokkande kake.» «Einsemda lokkar henne.»
Når me lokkar i tydinga ‘prøver å overtala, freistar’, sameinar me mestsom alle dei nemnde tydingane. Me fer kanskje ikkje med reine lygner, men ei form for manipulering er det like fullt. Me prøver å få nokon til å flytta seg dit me vil, i biletleg tyding. Me vil at dei skal seia eller gjera eitkvart, og kan henda må me bruka biletleg lokkemat (t.d. fagre ord), biletlege lokkeduer (t.d. fagre kvinner) eller andre lokkemiddel. Stundom vert me lokka til vituge syslar, jamfør det gamle ordtaket: «Løn og æra lokkar folk til å læra.»
Kristin Fridtun
Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com
Fleire artiklar
Nicolas Leirtrø, Øyvind Leite og Amund Storløkken Åse utgjer trioen med namnet I Like to Sleep.
Foto: Sigrid Erdal
Spanande klangunivers
Trondheimstrioen har laga ei mangfaldig plate.
Isbilar er ikkje noko nytt, men heller ikkje nokon garanti for kvalitet.
Foto via Wikimedia Commons
Isbilen spelar høgt, men taper på kvalitet.
Kor mykje vatn er det eigentleg mogleg å ha i ein iskrem og framleis få han til å likne ein fløyteis?
Foto: Seth Wenig / AP / NTB
Eit teikn på frustrasjon
Korkje Trump eller Biden har i røynda full kontroll på auke og fall i inflasjon eller kriminalitet.
Else Hagen: «Familie» (1950), olje på lerret. Rolf E. Stenersens samling / Munchmuseet.
Etterlysing og turné
Else Hagen er i dag eit ukjent namn for mange, men det er i endring.
Anders Folkestad og Torbjørn Ryssevik meiner det er nødvendig å styrke den vidaregåande skulen si studieførebuande rolle.
Gorm Kallestad / NTB
Studieopptak og skulifisering
Statsråden gjer rett i å avvise opptaksprøver som hovudveg til høgare utdanning.
Papiravisa