JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

Kunnskap

Bergnebb

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
 Livet tok altfor tidleg slutt for denne vesle bergnebben.

Livet tok altfor tidleg slutt for denne vesle bergnebben.

Foto: Arve Nilsen

 Livet tok altfor tidleg slutt for denne vesle bergnebben.

Livet tok altfor tidleg slutt for denne vesle bergnebben.

Foto: Arve Nilsen

4480
20200703

Under overflata

Arve Nilsen er veterinær og forskar ved Veterinærinsti­tuttet. I denne spalta tek han føre seg følgjene av lakseoppdrett.

4480
20200703

Under overflata

Arve Nilsen er veterinær og forskar ved Veterinærinsti­tuttet. I denne spalta tek han føre seg følgjene av lakseoppdrett.

Nokre få meter utanfor badegrunna vår er det ei lita undervassteinur der solstrålar skin på skrå ned i det grøne vatnet inne på grunna, og der grisetang og martaum står strake i straumstilla som ein forhistorisk og framand skog. Grøne og raude kråkebollar pyntar opp og ser rett nok fredelege ut, men har eit lurvete rykte som nådelause rovdyr med nedbeiting av store tareskogar på samvitet.

Med omsyn til rasering av miljøet, både under og over vatn, burde kanskje eg som svømmer sakte med dykkarmaske og snorkel gjennom dette vakre naturakvariet, ha større sjelekvalar enn kråkebollane. Men det som fangar interessa min nett no, er stimane med småfisk som bur her i steinura, nærare bestemt nokre familiar med raudbrune bergnebbar som utfaldar sitt privatliv eit par meter under meg, utan å sjå ut til å være særleg bekymra for noko som helst.

Bergnebben (Ctenolabrus rupestris) er ein karakteristisk liten saltvassfisk: Han er litt flat i fasongen og har ein imponerande liten trutmunn med skarpe tenner, ein utsjånad han deler med dei mange andre artane av det vi kallar leppefisk (Labridae). Bergnebben er den minste av leppefiskane, vanleg storleik er 10–15 centimeter, og dei kan leve i 25 år. Dei et smådyr dei finn på stein og tang inne på grunna, og dei har elles ein avslappa livsstil. Rogna gyter dei i dei frie vassmassane, stell og pass av rogn og yngel overlèt dei til naturen sjølv. Om vinteren blir dei dorske og late og gøymer seg helst inne i steinura til våren kjem.

Brutal lagnad

Eg flyt sakte forbi den vesle familiegruppa, dei modigaste våger seg nokre meter ut frå bergveggen, men det er alltid kort veg inn til ein gøymestad. Dei har mat i overflod, og det heile ser nett så idyllisk ut som naturen kan vere så lenge ein hugsar at sjukdom, svolt og brå død er normale hendingar i kvardagen til dei ville fiskane.

Men mange bergnebbar går ein annan og langt meir brutal lagnad i møte. I 2018 blei det fiska opp over 7 millionar bergnebbar med teiner. Dei som overlever fangst, eventuell mellomlagring og så transport til næraste laksefarm, vil ende opp som tvangsutskrivne luseetarrekruttar i den norske reinsefiskhæren. Leppefiskane blir blanda inn med laksen i ein laksemerd, der dei får venne seg til å skaffe mat ved å plukke lus av huda på laksen. Det starta i det små i 70-åra, men då dei kjemiske lusegiftene slutta å verke på 2000-talet, skaut bruken av leppefisk fart for alvor. Alle artane blei prøvde: bergnebb, berggylte, grasgylte, brungylte, raudnebb og blåstål. Det blei omtalt som ein nær sagt økologisk metode for å temje lusa, men i røynda hadde denne historia også ei anna og mørkare side. Ta bergnebbane – dei er stasjonære fiskar som lever i små grupper som toler stresset ved fangst, transport og utsetjing i merdane dårleg. Mange av dei fanga fiskane svelt i hel eller døyr av sjukdom lenge før dei kan gjere nokon nytte i merdane.

Dårleg rettsvern

Om alle leppefiskane døyr, har tiltaket til no vore enkelt: Fyll på med fleire fiskar. Mattilsynet har lenge stilt få krav om tilsyn, men kom i februar i år med krav om at næringa må betre velferda kraftig viss dei skal kunne halde fram med bruk av reinsefisk. Fiskeridirektoratet har laga reglar for fisket av leppefisk, mengde, minstemål og fredingstider. Det er likevel uvisst kva som er tolegrensa for dei ville bestandane, og kva det kan føre til av genetisk kaos med flytting av vill fisk opp og ned langs kysten. Til og med frå Sverige er det henta så mykje leppefisk at villfisk rundt Smøla har fått ein god slump svenske genar. Éi løysing har vore å bytte ut leppefisken og bruke oppdretta rognkjekse som luseetar. Men rognkjeksa slit med myke av dei same problema når ho blir sett ut i laksemerdane.

Med å bruka reinsefisk (leppefisk og rognkjeks) mot lus prøver vi å løyse eitt problem (lusa) med å lage fleire nye og minst like alvorlege problem: ei elendig velferd for dei små hjelparane, utarming av lokale leppefiskbestandar og ukontrollert spreiing av sjukdom og framande genar.

No er det midtsommar, og eg skal snart dra på besøk til bergnebbane ved badeplassen vår. Dei har det nok fint i den grunne bergveggen sin, med hus og mat og heile familien rundt seg. Eg håper dei får vere i fred der.

Arve Nilsen

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

Nokre få meter utanfor badegrunna vår er det ei lita undervassteinur der solstrålar skin på skrå ned i det grøne vatnet inne på grunna, og der grisetang og martaum står strake i straumstilla som ein forhistorisk og framand skog. Grøne og raude kråkebollar pyntar opp og ser rett nok fredelege ut, men har eit lurvete rykte som nådelause rovdyr med nedbeiting av store tareskogar på samvitet.

Med omsyn til rasering av miljøet, både under og over vatn, burde kanskje eg som svømmer sakte med dykkarmaske og snorkel gjennom dette vakre naturakvariet, ha større sjelekvalar enn kråkebollane. Men det som fangar interessa min nett no, er stimane med småfisk som bur her i steinura, nærare bestemt nokre familiar med raudbrune bergnebbar som utfaldar sitt privatliv eit par meter under meg, utan å sjå ut til å være særleg bekymra for noko som helst.

Bergnebben (Ctenolabrus rupestris) er ein karakteristisk liten saltvassfisk: Han er litt flat i fasongen og har ein imponerande liten trutmunn med skarpe tenner, ein utsjånad han deler med dei mange andre artane av det vi kallar leppefisk (Labridae). Bergnebben er den minste av leppefiskane, vanleg storleik er 10–15 centimeter, og dei kan leve i 25 år. Dei et smådyr dei finn på stein og tang inne på grunna, og dei har elles ein avslappa livsstil. Rogna gyter dei i dei frie vassmassane, stell og pass av rogn og yngel overlèt dei til naturen sjølv. Om vinteren blir dei dorske og late og gøymer seg helst inne i steinura til våren kjem.

Brutal lagnad

Eg flyt sakte forbi den vesle familiegruppa, dei modigaste våger seg nokre meter ut frå bergveggen, men det er alltid kort veg inn til ein gøymestad. Dei har mat i overflod, og det heile ser nett så idyllisk ut som naturen kan vere så lenge ein hugsar at sjukdom, svolt og brå død er normale hendingar i kvardagen til dei ville fiskane.

Men mange bergnebbar går ein annan og langt meir brutal lagnad i møte. I 2018 blei det fiska opp over 7 millionar bergnebbar med teiner. Dei som overlever fangst, eventuell mellomlagring og så transport til næraste laksefarm, vil ende opp som tvangsutskrivne luseetarrekruttar i den norske reinsefiskhæren. Leppefiskane blir blanda inn med laksen i ein laksemerd, der dei får venne seg til å skaffe mat ved å plukke lus av huda på laksen. Det starta i det små i 70-åra, men då dei kjemiske lusegiftene slutta å verke på 2000-talet, skaut bruken av leppefisk fart for alvor. Alle artane blei prøvde: bergnebb, berggylte, grasgylte, brungylte, raudnebb og blåstål. Det blei omtalt som ein nær sagt økologisk metode for å temje lusa, men i røynda hadde denne historia også ei anna og mørkare side. Ta bergnebbane – dei er stasjonære fiskar som lever i små grupper som toler stresset ved fangst, transport og utsetjing i merdane dårleg. Mange av dei fanga fiskane svelt i hel eller døyr av sjukdom lenge før dei kan gjere nokon nytte i merdane.

Dårleg rettsvern

Om alle leppefiskane døyr, har tiltaket til no vore enkelt: Fyll på med fleire fiskar. Mattilsynet har lenge stilt få krav om tilsyn, men kom i februar i år med krav om at næringa må betre velferda kraftig viss dei skal kunne halde fram med bruk av reinsefisk. Fiskeridirektoratet har laga reglar for fisket av leppefisk, mengde, minstemål og fredingstider. Det er likevel uvisst kva som er tolegrensa for dei ville bestandane, og kva det kan føre til av genetisk kaos med flytting av vill fisk opp og ned langs kysten. Til og med frå Sverige er det henta så mykje leppefisk at villfisk rundt Smøla har fått ein god slump svenske genar. Éi løysing har vore å bytte ut leppefisken og bruke oppdretta rognkjekse som luseetar. Men rognkjeksa slit med myke av dei same problema når ho blir sett ut i laksemerdane.

Med å bruka reinsefisk (leppefisk og rognkjeks) mot lus prøver vi å løyse eitt problem (lusa) med å lage fleire nye og minst like alvorlege problem: ei elendig velferd for dei små hjelparane, utarming av lokale leppefiskbestandar og ukontrollert spreiing av sjukdom og framande genar.

No er det midtsommar, og eg skal snart dra på besøk til bergnebbane ved badeplassen vår. Dei har det nok fint i den grunne bergveggen sin, med hus og mat og heile familien rundt seg. Eg håper dei får vere i fred der.

Arve Nilsen

Mange av dei fanga fiskane svelt i hel eller døyr av sjukdom lenge før dei kan gjere nokon nytte i merdane.

Emneknaggar

Fleire artiklar

Ein iransk «usynleg» Shahed Saegheh-drone, kopiert etter ein havarert, men intakt RQ-170 Sentinel-drone frå USA, blir paradert i gatene i Teheran 24. september.

Ein iransk «usynleg» Shahed Saegheh-drone, kopiert etter ein havarert, men intakt RQ-170 Sentinel-drone frå USA, blir paradert i gatene i Teheran 24. september.

Foto: Majid Asgaripour / Reuters / NTB

KommentarSamfunn

Knivbyte i Midtausten

Med det iranske missilåtaket mot Israel hevar Iran kniven direkte mot Israel.

Cecilie Hellestveit
Ein iransk «usynleg» Shahed Saegheh-drone, kopiert etter ein havarert, men intakt RQ-170 Sentinel-drone frå USA, blir paradert i gatene i Teheran 24. september.

Ein iransk «usynleg» Shahed Saegheh-drone, kopiert etter ein havarert, men intakt RQ-170 Sentinel-drone frå USA, blir paradert i gatene i Teheran 24. september.

Foto: Majid Asgaripour / Reuters / NTB

KommentarSamfunn

Knivbyte i Midtausten

Med det iranske missilåtaket mot Israel hevar Iran kniven direkte mot Israel.

Cecilie Hellestveit
Butikkvindauge i Worth Avenue i Palm Beach i Florida.

Butikkvindauge i Worth Avenue i Palm Beach i Florida.

Alle foto: Håvard Rem

UtanriksSamfunn
Håvard Rem

Det blonde reservatet

PALM BEACH: Krig og folkevandring verkar inn på alle vestlege val. Eit amerikansk presidentval kan verka andre vegen òg.

Lewis Lapham på Lapham’s Quarterly-kontoret ved Union Square på Manhattan.

Lewis Lapham på Lapham’s Quarterly-kontoret ved Union Square på Manhattan.

UtanriksSamfunn
Ida Lødemel Tvedt

Ein lang marsj mot idiotveldet

NEW YORK: Sett frå minnestunda for Lewis Lapham ser den politiske dagsordenen i USA mindre ny ut.

VINNAREN: På søndag vart Herbert Kickls Fridomsparti (FPÖ) for første gongen største parti i det austerrikske parlamentsvalet. Får partiet makt, vil dei jobbe for å oppheve sanksjonar mot Russland.

VINNAREN: På søndag vart Herbert Kickls Fridomsparti (FPÖ) for første gongen største parti i det austerrikske parlamentsvalet. Får partiet makt, vil dei jobbe for å oppheve sanksjonar mot Russland.

Foto: Lisa Leutner / Reuters/ NTB

KommentarSamfunn
Sigurd Arnekleiv Bækkelund

Politikk i grenseland

Austerrikarane ser på seg sjølv som ein fredsnasjon. Likevel røystar ein tredel på prorussiske høgrepopulistar.

Moss–Horten-ferja er den mest trafikkerte i landet. Skjer det noko uføresett, som då dei tilsette blei tatt ut i LO-streik i fjor, veks køane på begge sider av fjorden.

Moss–Horten-ferja er den mest trafikkerte i landet. Skjer det noko uføresett, som då dei tilsette blei tatt ut i LO-streik i fjor, veks køane på begge sider av fjorden.

Foto: Terje Bendiksby / AP / NTB

ØkonomiSamfunn

Pengegaloppen i ferjetoppen

Det står ei Norled-ferje her og ei Torghatten-ferje der – innstilte. Ferja, ein livsnerve for mange, er eigd av folk vi ikkje aner kven er, utanfor vår kontroll.

Marita Liabø
Moss–Horten-ferja er den mest trafikkerte i landet. Skjer det noko uføresett, som då dei tilsette blei tatt ut i LO-streik i fjor, veks køane på begge sider av fjorden.

Moss–Horten-ferja er den mest trafikkerte i landet. Skjer det noko uføresett, som då dei tilsette blei tatt ut i LO-streik i fjor, veks køane på begge sider av fjorden.

Foto: Terje Bendiksby / AP / NTB

ØkonomiSamfunn

Pengegaloppen i ferjetoppen

Det står ei Norled-ferje her og ei Torghatten-ferje der – innstilte. Ferja, ein livsnerve for mange, er eigd av folk vi ikkje aner kven er, utanfor vår kontroll.

Marita Liabø

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis