Bedehuset er ein institusjon som ofte er karikert i resten av samfunnet. Det er særnorsk, heimestrikka og heimeavla, med dårleg inneluft.

Dette er vankunnig his­torie­skriving. Ein ting er at grunnleggjaren sjølv, Kristus, levde som ein asiatisk semitt.

Den store lærefaren, Martin Luther, var ein tysk teologiprofessor.

Kristningskongane våre hadde med seg engelske prestar.

Og impulsane inn i bedehuset frå den store verda er mange og sterke.

Pietismen, som har slått sterkt inn i bedehuset og miljøet der, steig fram med August Herman Francke i Halle i Tyskland for tre hundre år sidan.

Den tyske Kant-eleven Friedrich Schleiermacher hevda for to hundre år sidan at religionen var noko for seg, sjølvstendig i høve til både intellektuelt og moralsk liv. Religionen og trua var då verna mot åtak utanfrå. «Hør hvor det stormer der ute! Her det fredfullt og tyst», song vi på bedehuset.

Dansken Søren Kierkegaard håna vanekristendom og statskyrkje. Det handla om tru. Og trua skulle vere sterk og intens, eit eksistensielt risikoprosjekt, eit livsfarleg val, eit sprang ut på 70.000 famnar.

Alle som har opplevd ei vekking på eit norsk bedehus, vil kjenne att desse tankane.

Mange storkarar i europeisk tenking har levert tankegods til norske bedehus, tankar som driv fritt omkring utan at nokon der tenkjer på kvar dei kjem frå.

Den vekkingsbølgja som gjekk over landet tidleg på 1900-talet, og som dreiv fram bedehusbygginga, hadde impulsar frå Storbritannia og USA, med namn som Dwight Moody, som skapte vekkingar både i USA og Storbritannia. Han starta i Chicago med ein søndagsskule for 1000 born.

Forkynninga var direkte og dramatisk, himmel og helvete vart måla ut, frelsa og sæla òg.

Norske forkynnarar kom heim og tok metodane i bruk. Den store vekkingspredikanten i Ryfylke, Sven Foldøen, kalla Ryfylkebispen, hadde vore i USA og lært. Det kunne bli så mykje helvete på møta at folk reiste seg og gjekk. Men vekkingane var store.

Helvete på bedehuset, tenkt fram av menneske langt i sør, under ei brennande sol, var heitt, ein eldpøl, medan det norrøne helvetet var iskaldt.

Forkynninga, inspirert vestfrå, var éin ting. Musikken var noko anna.

Amerikanske vekkingsmøte var fulle av song. Stjerner vart skapte, som Ira Sankey, som reiste saman med Moody. Og musikken kom hit, med påfyll frå Frelsesarmeen. Kvifor skal djevelen ha dei beste melodiane, spurde Booth, grunnleggjaren av Frelsesarmeen.

Dette var ein annan musikk enn den etablerte kyrkjemusikken. Og det vart strid om kyrkjemusikken.

Og det vart skapt ny musikk. Frå Sverige kom Lina Sandell og Oscar Ahnfelt og invaderte norske bedehus. «Finlandiahymnen» fekk plass, som «Stjernesongen».

Og ved misjonen vart bedehuset globalt, for ikkje å seie globalisert. Natal, Madagaskar, Santalistan og Kina kom nær. Ungdommar frå bedehusa var der ute. Misjonsblada fortalde.

Ved sida av sjøfolka var nok bedehusfolket dei mest kunnige i Noreg om verda utanfor Europa.

Og dei fekk tankane sine forma av europeiske tankestraumar med tung historie, med påfyll av aktuelt tankegods og aktuell religiøs praksis både i vest og i aust, i USA og i Sverige.

Dei var, for å tale bibelsk, i verda, men ikkje av verda.

Andreas Skartveit