Aristokraten og jøden
Stormeister Osip Bernstein (1882–1962) spela framleis på høgt nivå som pensjonist etter krigen.
Mykje var ulikt, og mykje var likt. Det var ti års skilnad i alder. Den eldste, Osip Bernstein, var fødd i ein familie av ortodokse jødiske kjøpmenn i 1882 og vart Moskva-meister i 1911. Aleksandr Alekhin frå det førrevolusjonære russiske aristokratiet vann i Moskva i 1917. Bernstein fekk ein doktorgrad i jus frå tyske Heidelberg. Alekhin titulerte seg som doktor i jus, men det var ein bløff.
Dei hamna båe på dødscelle i ukrainske Odessa under borgarkrigen i 1918. Om Bernstein fortel historia at ein vakthavande kjende han att: «Er du sjakkmeisteren Osip Bernstein? Om du vinn eit parti mot meg, skal du få fridomen.» Bernstein vann og kom seg etter kvart til Paris. Alekhin stod òg på dødslista til bolsjevikane, men kom seg fri og drog nokre år seinare til Paris.
Alekhin vart verdsmeister for Frankrike i 1927, medan Bernstein vart ein kjend advokat og bygde snøgt opp ein ny rikdom, som han miste i 1929. I 1933 hadde dei to ein sjakkduell som enda 2–2. Dei var i den same frimurarlosjen for «kvite russiske» emigrantar. Bernstein starta òg opp ein ny losje og fekk Alekhin med på laget. Dei spela ofte uformelle parti heime hos Bernstein, mellom anna i 1940 like før Paris vart okkupert av tyskarane. Bernstein miste for tredje gong heile formuen sin.
Bernstein flykta til Sør-Frankrike vidare over Pyreneane til Spania, der han budde hos spanske sjakkspelarar. Han var ven med målaren Chagall og gøymde nokre kunstverk under krigen. Alekhin var ein opportunist som byrja spela i naziturneringar og publiserte grove åtak på jødiske sjakkspelarar.
Mot slutten av krigen flykta verdsmeister Alekhin til fascistane i Portugal. Han døydde einsam på eit hotellrom i 1946. Bernstein hjelpte til med å gravleggja sjakkgeniet på kyrkjegarden Montparnasse i Paris. Grava til Alekhin er framleis den mest kjende i sjakkhistoria. Son til Bernstein hadde vore i ein tysk konsentrasjonsleir, meistra dei største europeiske språka og vart etter krigen personleg tolk for den amerikanske presidenten Eisenhower.
Atle Grønn
Atle Grønn er internasjonal
meister i sjakk.
Er du abonnent? Logg på her for å lese vidare.
Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
Mykje var ulikt, og mykje var likt. Det var ti års skilnad i alder. Den eldste, Osip Bernstein, var fødd i ein familie av ortodokse jødiske kjøpmenn i 1882 og vart Moskva-meister i 1911. Aleksandr Alekhin frå det førrevolusjonære russiske aristokratiet vann i Moskva i 1917. Bernstein fekk ein doktorgrad i jus frå tyske Heidelberg. Alekhin titulerte seg som doktor i jus, men det var ein bløff.
Dei hamna båe på dødscelle i ukrainske Odessa under borgarkrigen i 1918. Om Bernstein fortel historia at ein vakthavande kjende han att: «Er du sjakkmeisteren Osip Bernstein? Om du vinn eit parti mot meg, skal du få fridomen.» Bernstein vann og kom seg etter kvart til Paris. Alekhin stod òg på dødslista til bolsjevikane, men kom seg fri og drog nokre år seinare til Paris.
Alekhin vart verdsmeister for Frankrike i 1927, medan Bernstein vart ein kjend advokat og bygde snøgt opp ein ny rikdom, som han miste i 1929. I 1933 hadde dei to ein sjakkduell som enda 2–2. Dei var i den same frimurarlosjen for «kvite russiske» emigrantar. Bernstein starta òg opp ein ny losje og fekk Alekhin med på laget. Dei spela ofte uformelle parti heime hos Bernstein, mellom anna i 1940 like før Paris vart okkupert av tyskarane. Bernstein miste for tredje gong heile formuen sin.
Bernstein flykta til Sør-Frankrike vidare over Pyreneane til Spania, der han budde hos spanske sjakkspelarar. Han var ven med målaren Chagall og gøymde nokre kunstverk under krigen. Alekhin var ein opportunist som byrja spela i naziturneringar og publiserte grove åtak på jødiske sjakkspelarar.
Mot slutten av krigen flykta verdsmeister Alekhin til fascistane i Portugal. Han døydde einsam på eit hotellrom i 1946. Bernstein hjelpte til med å gravleggja sjakkgeniet på kyrkjegarden Montparnasse i Paris. Grava til Alekhin er framleis den mest kjende i sjakkhistoria. Son til Bernstein hadde vore i ein tysk konsentrasjonsleir, meistra dei største europeiske språka og vart etter krigen personleg tolk for den amerikanske presidenten Eisenhower.
Atle Grønn
Atle Grønn er internasjonal
meister i sjakk.
Fleire artiklar
Kate Winslet spelar tittelrolla i ei sann historie om den banebrytande fotografen Lee Miller, som forlét eit glamorøst liv som modell for å dokumentera andre verdskrigen.
Foto: Filmweb.no
Det andre blikket
Den formeltru filmen om fotografen Lee Miller gjev eit velkome blikk på krig og kjønn.
Tormod Haugland, frå Radøy i Hordaland, forfattardebuterte som 32-åring og har sidan gitt ut ei lang rekke romanar, noveller, dikt og dramatikk.
Foto: Helge Skodvin
Livets dropar
Hauglands fabel pendlar mellom draum og røynd.
«Moren» blir løfta på plass utanfor Munch-museet i 2022.
Foto: Heiko Junge / NTB
Hvor original er «Moren» foran Munchmuseet?
Anna Fesun, «Guds moder», gjev «magisk hjelp» til hjelpelause og medvitslause ukrainarar – mot eit verdsleg vederlag.
Krig og psyke
Det er vanskeleg å vite om den nye «sigersplanen» som president Zelenskyj nyleg varsla, er ein verkeleg sigersplan eller berre ein ny freistnad på å kurere tungsinn i det ukrainske samfunnet.
Teikning: May Linn Clement
Ikkje til stades
«Kva er det han tråkker sånn for? Tenker folk. Skal han på besøk, eller hente noko? Nei, som vanleg skal han berre opp og snu.»
Papiravisa