JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

Kunnskap

Apar mot poliomyelitt

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
Jonas E. Salk utvikla poliovaksinen i 1954.

Jonas E. Salk utvikla poliovaksinen i 1954.

Foto: NTB scanpix

Jonas E. Salk utvikla poliovaksinen i 1954.

Jonas E. Salk utvikla poliovaksinen i 1954.

Foto: NTB scanpix

3384
20190913
3384
20190913

Poliomyelitt, eller polio, som sjukdommen ofte blir kalla, var lenge ein frykta sjukdom. Han var smittsam og akutt og gjekk til åtak på nervecellene i ryggmergen. Resultatet kunne ofte bli varige lammingar og livsvarige skadar.

Forskarane arbeidde intenst for å forstå sjukdommen og finne middel til å drive han tilbake. I 1909 vart det påvist at smitten kunne gå frå menneske til apar. Det medførte at apane kom inn i laboratoria som nyttige forsøksdyr.

I 1949 lukkast det å dyrke polioviruset i ein vevkultur i laboratoriet. Det gav ein nobelpris i medisin, som det også gjorde då J.E. Salk utvikla poliovaksinen i 1954. Sidan har polio vore i jamn nedgang. Sjukdommen er ikkje så farleg som han var.

Men vegen til dagens sinnsro når polio kjem på tale, har vore lang og smertefull. Også etter at Salk-vaksinen hadde fått gjennomslag, vart det leita intenst etter meir kunnskap. Og apane vart kalla inn for å skaffe denne nye kunnskapen, også i Noreg. Magasinet Forskningsetikk fortel om apane og lagnaden deira i nr. 1 2019.

I 1960- og 70-åra var det meir enn 700 apar som enda sine dagar i norske forskingslaboratorium. Desse apane, i hovudsak små makakar frå India, var fanga i jungelen og kunne kjøpast av ein dyrehandlar i København. Apane var så populære forskingsobjekt at det vart slått alarm. Apebestanden var truga. Apeforbruket måtte ned.

Apane i Noreg gjekk inn i polioforskinga. Nokre av dei vart lånte ut til tannlegestudiet for å teste nytt utstyr og nye teknikkar i tannstellet.

Frå midten av 1970-åra vart det importert kring 15 apar årleg til Noreg, dei siste i 1978, fortel Tone Druglitrø til Forskningsetikk.

Av ei sending på 43 apar i 1964 døydde nesten tredjeparten dei første vekene etter at dei kom. Og dødsårsaka ser ut til å vere mistilpassing og vantrivnad. Obduksjon av dei døde dyra viste ei ekstrem avmagring, ingenting anna påfallande.

I 1975 skreiv VG om apane i laboratoriet: «Forsøksaper dør i sjokk over fangenskap.» Femteparten av dei importerte apane dei siste ti åra var døde på grunn av vantrivnad og sjukdom.

Det var nyrene til apane som var interessante. I apenyrecellene kunne forskarane dyrke poliovirus. Når nyrene var opererte ut, vart apen slakta. Han var utbrukt. Når eventuelle vaksinar skulle utprøvast, kunne ein nytte mindre dyr, som mus og rotter.

Apehaldet i Noreg vart også mediestoff. I 1976, to år før verksemda vart avvikla, hadde VG ein stor artikkel om apetransporten, der ein kunne lese at «Aper biter av seg fingrene i redsel: Forsøksdyr dør under transport.»

Druglitrø meiner at dette skjedde mot eit bakteppe der polioepidemien var skildra som ein ekstraordinær situasjon som kravde ekstraordinære tiltak. Og virusforskinga, som det her handla om, var uløyseleg avhengig av forsøksdyr.

Så måtte apane frå jungelen ofre nyrene sine, om dei ikkje alt var døde i sjokk, svolt og elende.

Noreg hadde ikkje kapasitet til å drive med apar. Korkje forskarane eller dyrepassarane hadde kompetanse til å ta hand om desse dyra, slår Druglitrø fast.

Apeforskinga er lite dokumentert, seier ho. Det er kanskje ikkje så rart. I dag har vi strenge reglar om bruk av dyr i eksperiment.

Framleis blir apar brukte i forsking, 76.000 berre i USA i 2017.

I Noreg er fisk det mest brukte dyret i til slikt, mus og rotter er også vanlege. Men for indiske småapar er tida ute i norske laboratorium.

Andreas Skartveit

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

Poliomyelitt, eller polio, som sjukdommen ofte blir kalla, var lenge ein frykta sjukdom. Han var smittsam og akutt og gjekk til åtak på nervecellene i ryggmergen. Resultatet kunne ofte bli varige lammingar og livsvarige skadar.

Forskarane arbeidde intenst for å forstå sjukdommen og finne middel til å drive han tilbake. I 1909 vart det påvist at smitten kunne gå frå menneske til apar. Det medførte at apane kom inn i laboratoria som nyttige forsøksdyr.

I 1949 lukkast det å dyrke polioviruset i ein vevkultur i laboratoriet. Det gav ein nobelpris i medisin, som det også gjorde då J.E. Salk utvikla poliovaksinen i 1954. Sidan har polio vore i jamn nedgang. Sjukdommen er ikkje så farleg som han var.

Men vegen til dagens sinnsro når polio kjem på tale, har vore lang og smertefull. Også etter at Salk-vaksinen hadde fått gjennomslag, vart det leita intenst etter meir kunnskap. Og apane vart kalla inn for å skaffe denne nye kunnskapen, også i Noreg. Magasinet Forskningsetikk fortel om apane og lagnaden deira i nr. 1 2019.

I 1960- og 70-åra var det meir enn 700 apar som enda sine dagar i norske forskingslaboratorium. Desse apane, i hovudsak små makakar frå India, var fanga i jungelen og kunne kjøpast av ein dyrehandlar i København. Apane var så populære forskingsobjekt at det vart slått alarm. Apebestanden var truga. Apeforbruket måtte ned.

Apane i Noreg gjekk inn i polioforskinga. Nokre av dei vart lånte ut til tannlegestudiet for å teste nytt utstyr og nye teknikkar i tannstellet.

Frå midten av 1970-åra vart det importert kring 15 apar årleg til Noreg, dei siste i 1978, fortel Tone Druglitrø til Forskningsetikk.

Av ei sending på 43 apar i 1964 døydde nesten tredjeparten dei første vekene etter at dei kom. Og dødsårsaka ser ut til å vere mistilpassing og vantrivnad. Obduksjon av dei døde dyra viste ei ekstrem avmagring, ingenting anna påfallande.

I 1975 skreiv VG om apane i laboratoriet: «Forsøksaper dør i sjokk over fangenskap.» Femteparten av dei importerte apane dei siste ti åra var døde på grunn av vantrivnad og sjukdom.

Det var nyrene til apane som var interessante. I apenyrecellene kunne forskarane dyrke poliovirus. Når nyrene var opererte ut, vart apen slakta. Han var utbrukt. Når eventuelle vaksinar skulle utprøvast, kunne ein nytte mindre dyr, som mus og rotter.

Apehaldet i Noreg vart også mediestoff. I 1976, to år før verksemda vart avvikla, hadde VG ein stor artikkel om apetransporten, der ein kunne lese at «Aper biter av seg fingrene i redsel: Forsøksdyr dør under transport.»

Druglitrø meiner at dette skjedde mot eit bakteppe der polioepidemien var skildra som ein ekstraordinær situasjon som kravde ekstraordinære tiltak. Og virusforskinga, som det her handla om, var uløyseleg avhengig av forsøksdyr.

Så måtte apane frå jungelen ofre nyrene sine, om dei ikkje alt var døde i sjokk, svolt og elende.

Noreg hadde ikkje kapasitet til å drive med apar. Korkje forskarane eller dyrepassarane hadde kompetanse til å ta hand om desse dyra, slår Druglitrø fast.

Apeforskinga er lite dokumentert, seier ho. Det er kanskje ikkje så rart. I dag har vi strenge reglar om bruk av dyr i eksperiment.

Framleis blir apar brukte i forsking, 76.000 berre i USA i 2017.

I Noreg er fisk det mest brukte dyret i til slikt, mus og rotter er også vanlege. Men for indiske småapar er tida ute i norske laboratorium.

Andreas Skartveit

Emneknaggar

Fleire artiklar

Stridsvogner øver på å slå attende kinesiske landgangsstyrkar på Penghu-øyane i Taiwansundet.

Stridsvogner øver på å slå attende kinesiske landgangsstyrkar på Penghu-øyane i Taiwansundet.

Foto: Taiwan Military News Agency / Taiwan's Defense Ministry / AP / NTB

UtanriksSamfunn

Starten på ein storkrig?

For tida bur eg i eit fredeleg, demokratisk og velståande land, som risikerer å utløysa den neste storkrigen i verda.

HalvorEifring
Stridsvogner øver på å slå attende kinesiske landgangsstyrkar på Penghu-øyane i Taiwansundet.

Stridsvogner øver på å slå attende kinesiske landgangsstyrkar på Penghu-øyane i Taiwansundet.

Foto: Taiwan Military News Agency / Taiwan's Defense Ministry / AP / NTB

UtanriksSamfunn

Starten på ein storkrig?

For tida bur eg i eit fredeleg, demokratisk og velståande land, som risikerer å utløysa den neste storkrigen i verda.

HalvorEifring
Brussel-buarar på Place de la Bourse, børsplassen i sentrum av byen, heidrar offer for islamistsjølvmordsbombarane på Zaventem-flyplassen og Maelbeek metrostasjon i mars 2016, der til saman 32 menneske miste livet.

Brussel-buarar på Place de la Bourse, børsplassen i sentrum av byen, heidrar offer for islamistsjølvmordsbombarane på Zaventem-flyplassen og Maelbeek metrostasjon i mars 2016, der til saman 32 menneske miste livet.

Foto: Peter Dejong / AP / NTB

Samfunn

Jihadismen lever

Tenåringar blir rekrutterte til terrororganisasjonar. Svenske kriminelle nettverk utfører aksjonar i Skandinavia for Iran. Nye konstellasjonar oppstår blant ekstremistiske grupper.

Ole JanLarsen
Brussel-buarar på Place de la Bourse, børsplassen i sentrum av byen, heidrar offer for islamistsjølvmordsbombarane på Zaventem-flyplassen og Maelbeek metrostasjon i mars 2016, der til saman 32 menneske miste livet.

Brussel-buarar på Place de la Bourse, børsplassen i sentrum av byen, heidrar offer for islamistsjølvmordsbombarane på Zaventem-flyplassen og Maelbeek metrostasjon i mars 2016, der til saman 32 menneske miste livet.

Foto: Peter Dejong / AP / NTB

Samfunn

Jihadismen lever

Tenåringar blir rekrutterte til terrororganisasjonar. Svenske kriminelle nettverk utfører aksjonar i Skandinavia for Iran. Nye konstellasjonar oppstår blant ekstremistiske grupper.

Ole JanLarsen

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis