JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

Kultur

Novaja gazeta har tagna

Dmitrij Muratov, redaktøren som fekk Nobels fredspris i 2021, har stansa utgjevinga av avisa si. Vi kan vel kalle det «kroken på døra» for den frie pressa basert i Russland.

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
I vitsebladet Krokodil kunne ein finne karikaturar og kritikk av både folk og politikk.

I vitsebladet Krokodil kunne ein finne karikaturar og kritikk av både folk og politikk.

Foto: Faksimile frå moscowbooks.no

I vitsebladet Krokodil kunne ein finne karikaturar og kritikk av både folk og politikk.

I vitsebladet Krokodil kunne ein finne karikaturar og kritikk av både folk og politikk.

Foto: Faksimile frå moscowbooks.no

6165
20220401
6165
20220401

KOMMENTAR

redaksjonen@dagogtid.no

Dette la eg ut på Facebook 13. oktober i fjor:

«Fra hjemmesiden til Novaja gazeta 13. oktober 2021: ’President i Den russiske føderasjon Vladimir Putin forsikret om at sjefsredaktøren i ’Novaja gazeta’ Dmitrij Muratov ikke vil bli ført inn på listen over ’utenlandske agenter’, hvis han bare ikke ’dekker seg under’ det at han får Nobels fredspris. Det Putin sa på et plenumsmøte i ’Russisk energiuke’, ble overført på tv-kanalen ’Rossija 24’.»

No har dei frie media emigrert.

Keisame aviser

Då eg var russiskstudent på 1970-talet, var det mange keisame aviser å velje i. Pravda og Izvestija var ikkje dei mest freistande for ein ungdom som var blitt forelska i Tsjekhovs forteljingar og Dostojevskijs romanar. For ikkje å snakke om at vi hadde fått smaken på å kunne forstå Pusjkin og Jesenin sine dikt i originalutgåve.

Men altså, aviser, nyhende, politisk stoff. Milelange artiklar med taler som blei haldne av dei forstokka gamle leiarane – ikkje nokon lesnad å trakte etter. Men Krokodil, vitsebladet der ein kunne finne karikaturar og litt kritikk av både folk og politikk, var litt artigare.

Emigrantaviser og tidsskrift var viktigare, dessutan var dette tida for samizdat, litteratur som sirkulerte i avskrifter på maskin med mange gjennomslag, så dei underste eksemplara knapt kunne lesast. I studietida hadde eg eigentleg nok med pensum og småungar, og det sementerte sovjetsystemet trudde vi ikkje skulle rikke seg på mange år, så det var ikkje spanande med aviser.

Eg er ikkje journalist og ikkje samfunnsvitar, eg har berre arbeidd med å lære folk russisk, omsetje bøker frå russisk og snakke og skrive om dei for litteraturinteresserte nordmenn. Eg har freista å vekkje interessa for russisk kunst og folkekultur og historie. Difor var det eit stort håp som blei kveikt, då Gorbatsjov starta glasnost-politikken, det skulle bli slutt på lygna, det skulle opnast opp, bli lov å skrive og fortelje om ting og hendingar som ein tidlegare kunne hamne i fengsel for.

Fakta-journalistikk

I 1988 var eg i Russland med ein skuleklasse og trefte lærarar. På spørsmålet om kva slag historiebok dei brukte, fekk eg svaret: aviser og tidsskrift. Det var det ærverdige gamle bladet Ogonjok, som med ny redaktør gjekk over frå å vere partitru organ til å bli eit glasnostorgan, av dei første til å ta opp ein faktabasert journalistikk om emne som mafia, kulturproblem, stalintida, økonomiske spørsmål, demokrati og «fritenking».

Seinare, da eg frå 1990 arbeidde med russiskundervisning mynta på folk som ønskte å samarbeide med russarane, kunne vi hente mykje interessant stoff frå ei avis som Nezavisimaja gazeta, som kom til i 1990, og var nettopp nezavisimaja = uavhengig. TV-kanalen NTV som blei starta i 1993, hadde dyktige og gode journalistar og serverte interessante diskusjonar. Dei fekk 100 millionar sjåarar og rakk over heile det store landet. Og i 2000 var dei kritiske til Tsjetsjenija-krigen, til valget av Putin som Jeltsins kronprins, og partiet hans.

Skremmande drap

Men så ein dag, eg hugsar kor skrekkslagen eg blei der eg sat på kontoret i mai 2000 og las at det hadde vore rassia i NTVs redaksjon. Med eitt var kjensla der av at det frå no av kunne «gå galne vegen» for glasnost.

Så skal eg medgi at eg utover på 2000-talet ikkje las så mange aviser, eg skreiv lærebok i russisk og grubla på korleis ein skulle få norske studentar til å lære seg språket på eit funksjonelt nivå. Men eg hugsa det skremmande drapet på demokratiforkjemparen Galina Starvojtova i 1998, og då Anna Politkovskaja blei drepen i 2006, blei det viktig å lese avisa der ho arbeidde, Novaja gazeta. Ho var den fjerde av seks journalistar i avisa som er blitt drepne.

Så kom valprotestane fra 2011, og heile tilstramminga utover i åra som følgde, anneksjonen av Krim, drapet på Boris Nemtsov, forfølginga av Aleksej Navalnyj og Jurij Dmitrijev, hendingane i Kviterussland. Eg såg at det var fleire og fleire aviser som var blitt meir og meir regimetru.

Eg var blitt pensjonist og hadde fått betre tid til å «henge på nettet». Når eg såg på den uavhengige tv-kanalen TVRain (Dozjd), fekk eg gjennom rapportar frå dei dyktige journalistane og kommentarar frå leiande politikarar og samfunnsvitarar ei forståing av det som gjekk føre seg.

«Utanlandske agentar»

Dei siste åra har eg brukt Facebook-sida mi til å fortelje om det eg har høyrt og lese, fordi eg syntest det var så mykje norske medium ikkje brydde seg om, og for å halde fortvilinga på ein armlengdes avstand. Så kom lova om «utanlandske agentar» som ramma både nyhendemedium, organisasjonar og enkeltmenneske. Framleis kunne desse publisere, men med merking av alt materiale med at det var gjort av ein «utanlandsk agent». Novaja gazeta unngikk dette lengst, eg vil tru på grunn av Nobels fredspris.

Muratovs avis skreiv ope og informativt om krigen heilt frå han braut ut og så lenge han kunne utan å miste lisensen til å gje ut avis. Typisk for artiklar i Novaja gazeta var at eit eller anna nyhende blei gjengitt – med dette spørsmålet etterpå: «Men korleis er det eigentleg?» Artiklane tok opp tema som dei døde soldatane som ikkje blei henta, støtteskriv for krigen der døde menneske hadde signert, protestar mot krigen i Russland og alle arrestasjonane.

Om vi no skal få informasjon som ikkje er styrt og kontrollert av dagens regime, må vi gå til medium som sender frå andre land, til YouTube-kanalar og sosiale medium, der kjende journalistar held fram med arbeidet sitt. Og freiste å tru på at fri informasjon nyttar.

Blant anna finn ein intervju journalisten Katerina Gordejeva har gjort med framifrå representantar for russisk opposisjon, ein av dei er redaktør Dmitrij Muratov. Han seier til slutt: «Eg kan ikkje seie noko oppmuntrande så lenge folk kjempar for livet.»

Marit Bjerkeng er omsetjar og har undervist i russisk ved høgskular
og universitet.

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

KOMMENTAR

redaksjonen@dagogtid.no

Dette la eg ut på Facebook 13. oktober i fjor:

«Fra hjemmesiden til Novaja gazeta 13. oktober 2021: ’President i Den russiske føderasjon Vladimir Putin forsikret om at sjefsredaktøren i ’Novaja gazeta’ Dmitrij Muratov ikke vil bli ført inn på listen over ’utenlandske agenter’, hvis han bare ikke ’dekker seg under’ det at han får Nobels fredspris. Det Putin sa på et plenumsmøte i ’Russisk energiuke’, ble overført på tv-kanalen ’Rossija 24’.»

No har dei frie media emigrert.

Keisame aviser

Då eg var russiskstudent på 1970-talet, var det mange keisame aviser å velje i. Pravda og Izvestija var ikkje dei mest freistande for ein ungdom som var blitt forelska i Tsjekhovs forteljingar og Dostojevskijs romanar. For ikkje å snakke om at vi hadde fått smaken på å kunne forstå Pusjkin og Jesenin sine dikt i originalutgåve.

Men altså, aviser, nyhende, politisk stoff. Milelange artiklar med taler som blei haldne av dei forstokka gamle leiarane – ikkje nokon lesnad å trakte etter. Men Krokodil, vitsebladet der ein kunne finne karikaturar og litt kritikk av både folk og politikk, var litt artigare.

Emigrantaviser og tidsskrift var viktigare, dessutan var dette tida for samizdat, litteratur som sirkulerte i avskrifter på maskin med mange gjennomslag, så dei underste eksemplara knapt kunne lesast. I studietida hadde eg eigentleg nok med pensum og småungar, og det sementerte sovjetsystemet trudde vi ikkje skulle rikke seg på mange år, så det var ikkje spanande med aviser.

Eg er ikkje journalist og ikkje samfunnsvitar, eg har berre arbeidd med å lære folk russisk, omsetje bøker frå russisk og snakke og skrive om dei for litteraturinteresserte nordmenn. Eg har freista å vekkje interessa for russisk kunst og folkekultur og historie. Difor var det eit stort håp som blei kveikt, då Gorbatsjov starta glasnost-politikken, det skulle bli slutt på lygna, det skulle opnast opp, bli lov å skrive og fortelje om ting og hendingar som ein tidlegare kunne hamne i fengsel for.

Fakta-journalistikk

I 1988 var eg i Russland med ein skuleklasse og trefte lærarar. På spørsmålet om kva slag historiebok dei brukte, fekk eg svaret: aviser og tidsskrift. Det var det ærverdige gamle bladet Ogonjok, som med ny redaktør gjekk over frå å vere partitru organ til å bli eit glasnostorgan, av dei første til å ta opp ein faktabasert journalistikk om emne som mafia, kulturproblem, stalintida, økonomiske spørsmål, demokrati og «fritenking».

Seinare, da eg frå 1990 arbeidde med russiskundervisning mynta på folk som ønskte å samarbeide med russarane, kunne vi hente mykje interessant stoff frå ei avis som Nezavisimaja gazeta, som kom til i 1990, og var nettopp nezavisimaja = uavhengig. TV-kanalen NTV som blei starta i 1993, hadde dyktige og gode journalistar og serverte interessante diskusjonar. Dei fekk 100 millionar sjåarar og rakk over heile det store landet. Og i 2000 var dei kritiske til Tsjetsjenija-krigen, til valget av Putin som Jeltsins kronprins, og partiet hans.

Skremmande drap

Men så ein dag, eg hugsar kor skrekkslagen eg blei der eg sat på kontoret i mai 2000 og las at det hadde vore rassia i NTVs redaksjon. Med eitt var kjensla der av at det frå no av kunne «gå galne vegen» for glasnost.

Så skal eg medgi at eg utover på 2000-talet ikkje las så mange aviser, eg skreiv lærebok i russisk og grubla på korleis ein skulle få norske studentar til å lære seg språket på eit funksjonelt nivå. Men eg hugsa det skremmande drapet på demokratiforkjemparen Galina Starvojtova i 1998, og då Anna Politkovskaja blei drepen i 2006, blei det viktig å lese avisa der ho arbeidde, Novaja gazeta. Ho var den fjerde av seks journalistar i avisa som er blitt drepne.

Så kom valprotestane fra 2011, og heile tilstramminga utover i åra som følgde, anneksjonen av Krim, drapet på Boris Nemtsov, forfølginga av Aleksej Navalnyj og Jurij Dmitrijev, hendingane i Kviterussland. Eg såg at det var fleire og fleire aviser som var blitt meir og meir regimetru.

Eg var blitt pensjonist og hadde fått betre tid til å «henge på nettet». Når eg såg på den uavhengige tv-kanalen TVRain (Dozjd), fekk eg gjennom rapportar frå dei dyktige journalistane og kommentarar frå leiande politikarar og samfunnsvitarar ei forståing av det som gjekk føre seg.

«Utanlandske agentar»

Dei siste åra har eg brukt Facebook-sida mi til å fortelje om det eg har høyrt og lese, fordi eg syntest det var så mykje norske medium ikkje brydde seg om, og for å halde fortvilinga på ein armlengdes avstand. Så kom lova om «utanlandske agentar» som ramma både nyhendemedium, organisasjonar og enkeltmenneske. Framleis kunne desse publisere, men med merking av alt materiale med at det var gjort av ein «utanlandsk agent». Novaja gazeta unngikk dette lengst, eg vil tru på grunn av Nobels fredspris.

Muratovs avis skreiv ope og informativt om krigen heilt frå han braut ut og så lenge han kunne utan å miste lisensen til å gje ut avis. Typisk for artiklar i Novaja gazeta var at eit eller anna nyhende blei gjengitt – med dette spørsmålet etterpå: «Men korleis er det eigentleg?» Artiklane tok opp tema som dei døde soldatane som ikkje blei henta, støtteskriv for krigen der døde menneske hadde signert, protestar mot krigen i Russland og alle arrestasjonane.

Om vi no skal få informasjon som ikkje er styrt og kontrollert av dagens regime, må vi gå til medium som sender frå andre land, til YouTube-kanalar og sosiale medium, der kjende journalistar held fram med arbeidet sitt. Og freiste å tru på at fri informasjon nyttar.

Blant anna finn ein intervju journalisten Katerina Gordejeva har gjort med framifrå representantar for russisk opposisjon, ein av dei er redaktør Dmitrij Muratov. Han seier til slutt: «Eg kan ikkje seie noko oppmuntrande så lenge folk kjempar for livet.»

Marit Bjerkeng er omsetjar og har undervist i russisk ved høgskular
og universitet.

Eg hugsar kor skrekkslagen eg blei då eg las at det hadde vore rassia i NTVs redaksjon.

Fleire artiklar

President Donald Trump held valkampmøte i Traverse i Michigan 25. oktober.

President Donald Trump held valkampmøte i Traverse i Michigan 25. oktober.

Foto: Carlos Barria / Reuters / NTB

KommentarSamfunn

Få dagar før det amerikanske presidentvalet er det klart at Donald Trump kan bli vald.

Kva kan ein Trump-siger få å seia for verda, for Europa og for Noreg?

Halvor Tjønn
President Donald Trump held valkampmøte i Traverse i Michigan 25. oktober.

President Donald Trump held valkampmøte i Traverse i Michigan 25. oktober.

Foto: Carlos Barria / Reuters / NTB

KommentarSamfunn

Få dagar før det amerikanske presidentvalet er det klart at Donald Trump kan bli vald.

Kva kan ein Trump-siger få å seia for verda, for Europa og for Noreg?

Halvor Tjønn
Stian Jenssen (t.v.) var alt på plass i Nato då Jens Stoltenberg tok til i jobben som generalsekretær i 2014. Dei neste ti åra skulle dei arbeide tett i lag. Her er dei fotograferte i Kongressen i Washington i januar i år.

Stian Jenssen (t.v.) var alt på plass i Nato då Jens Stoltenberg tok til i jobben som generalsekretær i 2014. Dei neste ti åra skulle dei arbeide tett i lag. Her er dei fotograferte i Kongressen i Washington i januar i år.

Foto: Mandel Ngan / AFP / NTB

IntervjuSamfunn
Christiane Jordheim Larsen

Nato-toppen som sa det han tenkte

Stian Jenssen fekk kritikk då han som stabssjef i Nato skisserte ei fredsløysing der Ukraina gjev opp territorium i byte mot Nato-medlemskap. – På eit tidspunkt må ein ta innover seg situasjonen på bakken, seier han.

President Joe Biden og visepresident Kamala Harris i august 2023. Den økonomiske politikken deira bidrog til å få ned arbeidsløysa, men inflasjonen som tok av i 2022, gjorde større inntrykk.

President Joe Biden og visepresident Kamala Harris i august 2023. Den økonomiske politikken deira bidrog til å få ned arbeidsløysa, men inflasjonen som tok av i 2022, gjorde større inntrykk.

Foto: Evan Vucci / AP / NTB

Samfunn
Per Anders Todal

Harris blir heimsøkt av inflasjonen

Kanskje vart presidentvalet i USA 2024 avgjort ved bensinpumpene og i matbutikkane.

Noreg er på tredjeplass i kokainbruk i Europa.

Noreg er på tredjeplass i kokainbruk i Europa.

Foto: Beate Oma Dahle / NTB

Samfunn
Sofie May Rånes

– Meiningslaust å straffe sjuke

Ronny Rene Raveen, tidlegare politimann og rusmisbrukar, vil ha avkriminalisering av rusmisbrukarar og unge opp til 25 år.

Høyanger i Vestland er ein relativt urban industristad, men talet på innbyggarar går éin veg. I fjor mista dei Tronvik, ei ruseining med 50 tilsette under Helse Førde. Å miste den vidaregåande skulen vil vere endå ein spikar i kista.

Høyanger i Vestland er ein relativt urban industristad, men talet på innbyggarar går éin veg. I fjor mista dei Tronvik, ei ruseining med 50 tilsette under Helse Førde. Å miste den vidaregåande skulen vil vere endå ein spikar i kista.

Foto: Marit Hommedal / NTB

ØkonomiSamfunn

Med skulane som hjørnesteinar

Det er dyrt å drive ein halvfull skule. Men kostnaden ved å flytte elevane om skulen blir nedlagd, er vanskelegare å rekne ut.

Marita Liabø
Høyanger i Vestland er ein relativt urban industristad, men talet på innbyggarar går éin veg. I fjor mista dei Tronvik, ei ruseining med 50 tilsette under Helse Førde. Å miste den vidaregåande skulen vil vere endå ein spikar i kista.

Høyanger i Vestland er ein relativt urban industristad, men talet på innbyggarar går éin veg. I fjor mista dei Tronvik, ei ruseining med 50 tilsette under Helse Førde. Å miste den vidaregåande skulen vil vere endå ein spikar i kista.

Foto: Marit Hommedal / NTB

ØkonomiSamfunn

Med skulane som hjørnesteinar

Det er dyrt å drive ein halvfull skule. Men kostnaden ved å flytte elevane om skulen blir nedlagd, er vanskelegare å rekne ut.

Marita Liabø

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis