Lukt og ange har ei eiga evne til å vekke opp minningar om tidlegare tider og opplevingar. Eit sterkt poetisk døme på korleis luktesansen løyser ut djupe, umedvitne minne, er opningsorda i Emil Boysons dikt «Dryadens hind»: «Et øyeblikks duft av violer slog op fra den blødende jord [...] / En kvinne som gled forbi, et gys av gjenvåknet minne! / Mine sansers erindrende skrekk blev levende, lik en hind / som reiste sig av mitt sind».

Knut Hamsuns «Skjærgaardsø» skildrar ei liknande oppleving. Her er det ikkje minnet om ei kvinne, men om ein evigvarande naturtilstand av total ro og harmoni, som vert atterreist. I ei glidande rørsle siglar dikt-eg-et om bord i ein båt fram mot ei sumargrøn øy der blomane er levande og ser han kome. Gjennom møtet med dei opplever han korleis han med dei indre kjenslene sine kan tala med naturen i eit «sælsomt», kviskrande, barnleg og skuldlaust språk. Skildringa vekkjer minningar om Edens hage og peikar mot dette som eit déjà vu, ei gjenoppleving som ikkje kan forklårast på rasjonelt vis. Især manar angen av kvit spirea fram minnet om å ha levd i «Tidens Morgen», ein tilstand der menneske og natur ein gong var eitt. Så sterk er opplevinga at medvitet sløkkjer ut og mennesket fell i søvn. Diktet endar med full samansmelting, i ein tilstand Hamsun kallar «Nirvana».

Nirvana er elles i religiøs og filosofisk samanheng ei nemning for total harmoni, ro og frigjering, der det ikkje lenger finst individuelt medvit og der all uro og omskifting for alltid er borte. Ordet kan difor synast velvalt. Men samanstellinga «Nirvanas Bulder» må kome av rein rimtvang («Skulder / Bulder»). Kva har larm, spetakkel og rumlelyd å gjera her? Brått forsvinn all kjensle av still kviskring og evig fred. Korleis kunne ordkunstnaren Hamsun få seg til å skrive noko slikt?

Vigdis Ystad