– Utan dialekten hadde det ikkje gått an å skrive om Robert, seier Adelheid Seyfarth, som er har skrive si fjerde bok på solung, dialekten frå Solør på Finnskogen.

Den hvite elgen handlar om ein mann som sit fast i sitt eige arbeidartilvære. Når han finn ein attgløymd fiolin, og får auge på ein kvit elgkalv, opnar eksoståka seg rundt han, og han lèt seg freiste av håpet om noko betre.

– Eg forsøkte å skrive delar av det om til normert bokmål, men då døydde karakteren Robert, seier forfattaren.

arbeidarrørsla

Ho er sjølv frå Grue, som hovudpersonen i boka, og har vore svært involvert i arbeidarrørsla i lange periodar.

– Eg har alltid vore nær på arbeidarkulturen. Eg ville skrive oppgåve om litteraturen til forfattaren og rallaren Kristofer Uppdal då eg studerte, og tok til å skrive om arbeidarklassetemaet. Men mitt prosjekt er ikkje eit tilsvar på straumen av samtidslitteratur om arbeidarklassen. Eg ville ikkje at dette skulle verte endå ein roman om kvardagsheltane. Det var viktig for meg å skrive om mennesket Robert Langberget, sjølv om han er anleggsarbeidar, seier ho.

– Heile boka er skriven på solung, eller ramsalt finnskogmål, som forlaget kallar det. Var du ikkje redd for å stenge lesarane dine ute?

– Jau. Eg har vitsa med mor mi om at «no mistar vi norskpakistanarane». Dei kjem ikkje til å få noko ut av denne boka når eg, som svart forfattar, skriv på ein slik dialekt, seier ho og ler.

– Men det er ekte, dette, smiler ho. – Det er meg.

Seyfarth fortel at fleire gonger har språket bestemt innhaldet.

– Mykje kan ikkje seiast på normert bokmål. Eg håpar å ha fanga eit språk som er representativt for Robert.

Somme gonger har ikkje Robert ord. Andre gonger eksisterer røynda han lever i, berre på dialekt. Ulikskapen mellom han og «finfolket» greier han ikkje å sleppe. Når sonen seier «ikke» framfor «itte» vert han sint. Han truar: «Brona (den brune fiolinen, red. merk.) havner rett ned i kassa: – Sånn tenker je vi seier. Kanskje må vi heller kjøre deg på time hos denna hugutemmern din. Vil du det, kanskje?»

Ragnar

Den triste lagnaden til Robert Langberget står forfattaren nær. Nedst på ei av dei bakarste sidene i romanen står det «Takk, Ragnar». Ragnar var mannen hennar, og han døydde av lungekreft i 2016. Seyfarth er enke etter ein anleggsarbeidar.

– Eg står nær fleire av desse mennesketypane i det verkelege livet mitt, seier Seyfarth og smiler.

Mannen hennar rakk akkurat å lese gjennom ein av dei siste versjonane av boka før han døydde.

– Har du henta inspirasjon til Robert frå mannen din?

– Robert er øydelagd mykje på same måte som Ragnar var. Han døydde delvis av å ha stått i gatene i Oslo og pusta inn eksos i 20 år. Kroppen er ikkje laga for å puste inn kokande asfalt og handtere tunge maskinar.

Men det er det einaste Robert har. Han må bruke livet sitt på finfolket i Oslo. Konflikten mellom by og land gjev endå ein dimensjon til boka. Forfattaren peikar på utkantproblematikken i dagens samfunn.

– Eg tykkjer verken Brexit eller Trump er noko rart. Eg var overtydd heilt frå starten om at det var slik det ville ende. Og det er ikkje snakk om høgrepopulisme. Underklassen er ikkje rasistar, dei er sinte. Dei vert ikkje sett, seier ho.

– Det er framleis risikoarbeid å jobbe på anlegg?

– Det er heilt rått. Heilt ned på beinet. Dette hugsar eg at eg var overraska over då eg og mannen min var nyforelska. Eg, som skulle visst betre, kunne ikkje skjøne kvifor eg ikkje kunne ringe han på jobb. Han var heilt avsondra frå omverda. Og folk døyr på jobb framleis. Vi får ofte høyre at vi må minske dødsfalla i trafikken, men vi må minske dødsfalla i arbeidslivet òg, seier ho.

Antihelten

– Korleis vart Robert til?

– Elgkalven vart fødd først. Så stod Robert der, og såg på. Eg ville først skildre denne mannen, og dei eksistensielle og psykologiske problema han opplever. Men eg ville òg formidle dagens arbeidarklasse. Eit arbeidsliv få kjenner til, fortel Seyfarth.

Hovudpersonen i boka er ein stolt og sint mann. Han er vekependlar på anlegg i Oslo, far til vesle Kim-Robin og skild frå arbeidslause Siw. Sjølv om Robert er sint, er han òg uforløyst. Han snakkar med naturen rundt seg, badar i det vesle vatnet ved huset og gjev trea liv. «Ligg du her du då», seier han til berget når han kjem heim frå arbeid i byen.

I byen sit han høgt oppe i store gravemaskinar time etter time, dag etter dag, for å få livet til å gå rundt. Sonen må til psykolog. Og Robert er livredd for at metallbeistet han sit i skal ta livet av folket der nede på bakken. Han veg livet sitt i pengar, i lappar han enno ikkje har fått utbetalt.

Treg i magen, søvnlaus og irritert reiser han heim kvar helg, i Gråen – ein bil med stolen hybridmotor. Heim til mor si og sonen sin. Kompis og kollega Roy Roger prøvar hardt å smitte Robert med sitt gode humør.

– Eg ville skildre Roberts møte med ei røynd han ikkje greier å takle. Eg ville skrive om sinnet i han, og finne ut om det berre kjem frå han. Kanskje er det eit resultat av ein klasseskilnad. Og eg ville skrive om Robert som far. Det er ei trist historie, dette, seier forfattaren og smiler.

Gubben på benken

I romanen trykker Robert Langberget seg sjølv ned. Han er van med det. «Han er berre ein tosk, Langberger’n», seier han. Men han får ein ny dimensjon i livet når han finn ein attgløymd fiolin på byggeplassen. Heime på Finnskogen ser han ein kvit elgkalv verte fødd av ei brun elgku. Den kvite elgen er symbolet på håpet som ligg gøymt i Robert. Då han skal levere fiolinen attende i byen, greier han ikkje setje att det stakkars instrumentet på ein framand plass. På vegen heim møter han ein gammal professor på ein benk. Mannen gjev Robert ideen om å ta med seg fiolinen heim til sonen. Og brått har Robert late seg få lov til å tru på ei anna framtid.

– Til slutt: Er håpet framleis skummelt for arbeidarklassen?

– Folk organiserer seg ikkje lenger, dei har gjeve opp, seier Seyfarth. – Det har Robert og professoren til felles.

– Dei avskyr håpet, legg ho til, og avsluttar: – Det er det som sameinar den fattige arbeidaren og den gamle professoren. Dermed blir eit nytt og klasseoverskridande fellesskap skapt.