Kommentar

Gustav Gillund

redaksjonen@dagogtid.no

No når særs mange kinesarar sit sperra inne i store byar med karantenesoner, utrykkjer millionar av dei sorg etter at legen Li Wenliang, som i desember fekk munnkorg av styresmaktene etter å ha varsla om koronaviruset, sjølv døydde av viruset sist veke.

Virusfast

Frå eit lite og dårleg isolert hus der eg sit virusfast i utkanten av Yuzhou i Henan, fekk eg like etter at det var kjent at legen var død, melding frå ein studiekamerat om dei mange innlegga på sosiale medium.

Overraska les eg mange av innlegga, som kvart sekund aukar i mengde. Blant innlegget som blir mest delt, finn eg ein snutt frå filmen Les Miserables. Til filmsnutten lyd songen «Can You Hear the People Sing». Klippet blir til og med delt av den offisielle kontoen til det statskontrollerte medieselskapet Global Times, til teksten: «Lytt til denne songen på morgonkvisten, for å starta ein ny dag!» Global Times fjernar derimot delinga nokre minutt etter. Etter tre timar har emneknaggar knytte til legens død trekt til seg 1,5 milliardar besøk.

Samtaleemnet «Gi meg ytringsfridom» fører også til stor aktivitet i ei stund, før heile samtaleemnet blir sensurert. Også den Beijing-baserte finanspublikasjonen Caixin tek del i aktiviteten, og publiserer eit bilete av den avdøde og eit sitat frå det siste han publiserte på nettet før han døydde: «Eit sunt samfunn burde ikkje berre ha éi røyst.» Tapet av legen, som no blir kalla ein nasjonalhelt, blir i løpet av fredagsnatta for ei veke sidan vendt om til sinne mot styresmaktene.

Protest og sensur

Mange seier det luktar større protestar. Sitjande fast i karantene sjølv, med eit dødeleg virus snikande utanfor døra, veit eg at store protestrørsler utanfor internett er eit stykke unna. Legen blir likevel fleire stader heidra med blomster. Mange tek òg til å blåsa i ei fløyte på gata eller frå vindauga i høgblokkene for å symbolisera støtte til «fløyteblåsaren», som er ordet for «varslar» på kinesisk. Den avdøde legen er alt blitt eit symbol på systemendring og meir ytringsfridom.

Det store engasjementet på internett kjem på toppen av ei rekke skuldingar frå innbyggarar som tidleg kritiserte måten leiarane i Kina har handtert epidemien på. Raudekrossen i Wuhan fekk for stor merksemd då ein video som syner offentleg tilsette i den lokale administrasjonen snika til seg munnbind frå garasjen der Raudekrossen samlar inn donasjonar, vart publisert.

Dette skjer samstundes som legar frå offentlege sjukehus står dagevis i kø og ventar på medisinsk utstyr. Ressursmangelen er så stor at legar frå enkelte sjukehus må nytta søppelsekkar som smittevern når dei handsamar virussjuke pasientar. Raudekrossen i Wuhan liknar meir på ein statleg institusjon enn den ikkje-statlege organisasjonen me er kjende med i Vesten. Dei tilsette er for det meste offentlege tilsette byråkratar, og leiarskapet blir bestemt av styremaktene.

Andre delingar på internettet, og videoar og meldingar frå ikkje-statlege nyhendebyrå, snur sinnet mot ulike partikontor. I ei deling på Weibo skriv ein brukar at det er femte gong vedkomande lastar opp ein video (som stadig blir sensurert) av partisekretær Jiang Chaolang, der han under ein pressekonferanse ignorerer eit spørsmål om isolasjon og ressursbruk knytt til virusepidemien. Videoen er no spreidd på sosiale medium.

Blant bileta som er mest delte på nettet dei siste dagane, finn vi eit sitat frå eit skriv av Mao i avisa Nye Kinas Tidsskrift i 1946. Der skriv han at dei som fryktar ytringsfridom, er reaksjonære som ikkje vil at folket skal få vita sanninga om korleis ting eigentleg er.

Meir opplyste

Dagens unge kinesarar er langt meir opne og opplyste enn tidlegare generasjonar, forstår meir av dei rettane dei har, og kor viktig det er å ha eit ope politisk system. Oppstyret på sosiale medium vil nok ikkje skapa ei stor systemendring. Sensur og kontroll av media og informasjon kjem framleis til å prega Kina.

Det som skjer no, kan likevel vera eit steg mot meir sivil samfunnsdeltaking og større ytringsfridom i Kina. Gjennom flittig bruk av kommunikasjonsteknologi har mange no blitt meir medvitne om maktpotensialet som ligg i internettet. Oppfinningar som VPN gjer det òg stadig lettare å «klatra muren», som det på slang vert kalla når ein får tilgang til sensurert innhald på nettet. Onlineopinionen kan koma til å verta ei viktig kraft i det kinesiske samfunnet.

Gustav Gillund er norsk student i Beijing og sit for tida fast i ei karantenesone i byen Yuzhou i Henan-provinsen i Kina.