Andreas Hompland

hompland@online.no

VALGRANSKARANE hadde det greiare i stordomstida til Henry Valen og Stein Rokkan. Dei politiske konfliktdimensjonane var relativt oversiktlege og stabile fram til EF-striden i 1972. Når ein hadde kartlagt sosial og geografisk bakgrunn, alder, kjønn, yrke, inntekt, formue, utdanning og kva veljarane røysta ved førre val, kunne ein nokså trygt varsla at dei ville halda seg på det same sporet. Partival var ofte ei familie-, slekts- og miljøhandling.

Men så tok veljarane til å vandra, kvar for seg og i flokk, og det blei stadig vanskelegare å spå valutfallet. Nå byter veljarar parti oftare enn dei skiftar mobiltelefon, og mange bestemmer seg i siste liten etter stemning, temperatur og hendingar i valkampen.

Arne MAGISTER STRAND i Arbeiderbladet er statsvitar med solid røynsle i haldningar og tankemåtar både frå innsida, i kretsane rundt og like utanfor Partiet. Han er ein mann med godt humør, så når han er alvorleg bekymra for Arbeidarpartiets lagnad, er det alvor.

Først måtte Arbeidarpartiet gje opp draumen om reint fleirtal. Så enda Gro-praksisen med stabilt slalåmkøyrande mindretalsregjeringar. Under Jens Stoltenberg gjekk Partiet for første gong inn i ei koalisjonsregjering, men med Arbeidarpartiet som størst, leiande og dominerande.

Nå er det ikkje eit usannsynleg scenario for Stortingsvalet om to år at Senterpartiet kan bli jamstort med Arbeidarpartiet, og slett ikkje at det sjølvutnemnde styringspartiet blir mindre enn grøne og raude samarbeids- og støtteparti. Vil DNA overleva det utan å kollapsa og bli pasokifisert som andre sosialdemokratiske parti i Europa?

BYRÅSJEFEN er meir uroa for at blokkene skal bli for markante og bygga høge retoriske og symbolske murar mot kvarandre, sjølv om dei politiske skilnadene eigentleg er små her i landet. Nye og attskapte konfliktdimensjonar kan øydelegga den norske konsensuskulturen med breie forlik som held grunnleggande spørsmål utanfor den partipolitiske dagskampen. I den normale politiske stafetten har ei ny regjering med andre fargekombinasjonar i all hovudsak ført utviklinga vidare med små og symbolske justeringar, utan å gjera om store strukturreformer.

Som andre systemtrugne har Byråsjefen sett sin lit til at om alt skulle gå heilt gale, ville Høgre og Arbeidarpartiet, som kallar kvarandre hovudmotstandarar, men som står kvarandre nær som ansvarlege styringsparti, finna saman. Nå spøker det for at dei to vil ha fleirtal saman. Då blir det meir makt til vippeparti og stadige omkampar med krav om reversering. Det vil undergrava vilkåra for at forvaltninga kan halda fram med sine gode, fagleg nøytrale, heilskaplege og samfunnsgagnlege gjerningar.

VERTINNA HAR NASE for politikk. Ho har følgt valkampar på TV sidan dei blei oppfunne. Ein sesong i Willochs tid såg Spaltisten forhøyra av partileiarane saman med henne. Ho var Hjelpeskrivar med gode observasjonar og saftige kommentarar; han melde framsyningane i Dagbladet. (Det var i dei dagar ein kunne lesa opp manus til diktafonen ved midnatt og det kom på trykk neste morgon.)

Bjørn Hansen og Tom Berntzen var inkvisitorar og hadde spesialisert seg på å leita fram perifere punkt frå partiprogramma. Då den feministiske og lesbiske kriminologen Liv Finstad, som stilte for Raud Valallianse, fekk slengt i fjeset nokre intrikate formuleringar frå partiprogrammet om saue­næringa, som ho ikkje hadde peiling på, kom ho med orda: «Sauer er vel ålreite dyr!» Det fanga Vertinna opp, det blei spikra fast i tittelen over fem spalter i Dagbladet og kom til å bli eit ståande uttrykk med Liv Finstad som kreativ opphavskvinne i nauda.

I VALKAMPEN I ÅR har Vertinna hatt medkjensle med dei fleste som hamna i Fredrik Solvangs klør, for han har vore ute etter å avbryta og arrestera dei på tal og ta dei på detaljar. Derfor har sjåarane ikkje fått med seg svar på dei store politiske spørsmåla i vår tid.

Vertinna trur Senterpartiet må ha funne ein heil bukett med firkløver. Sjølv om Vedum er ei kvern som mel og mel på den same fortidsutopismen om at alt var betre før, kan han flira heile vegen til valurnene Noreg rundt.

Det har berre gått éin veg med MDG sjølv om Erik Solheim melde seg inn. Med Trond Giske ute av dansen meiner Vertinna Arbeidarpartiet mista ei viktig røyst.

Då Framstegspartiet møtte bommane dei sjølve hadde bygd, måtte dei finna andre måtar å skilja seg ut frå «de andre» på. I desperasjon tydde dei til ei redningsbøye: båtflyktningar som ikkje vil handhelsa, på cruise i Middelhavet. Slikt kallar Vertinna sniksivifisering, og det er ein styggedom: Når eit vatn veks til med siv og vassliljer, blir det udrikkeleg, og ein kan verken bada eller padla kano der.

VERTINNA KUNNE som mange andre ha blitt forvirra og foraktfull og halde seg i sofaen, men ho har eit indre politisk kompass som held henne på stø kurs, og røysta gjer ho alltid. Røysterett er ei borgarplikt. Dei som sit heime på valdagen, har tapt sin rett til å klaga og syta.

Vertinna vonar at det beste laget vinn, men ho held uansett med heimelaget.

Ha eit godt val!

Andreas Hompland er
sosiolog og skribent.