Kommentar

Kjell Arild Pollestad

kjell.arild.pollestad@gmail.com

I verket Om gallarkrigen er Julius Cæsar den fyrste som nemner byen på den vesle øya i Seinen. Det skulle gå over tolv hundre år frå Cæsar stod på øya, til Maurice de Sully i 1163 byrja å reisa kyrkjebygget, eit mønster på ein gotisk katedral. Notre-Dame stod ferdig i 1250.

Inne i kyrkja står ein folkekjær statue frå ca. 1350 av henne som har gjeve katedralen namn: Maria, «Vår Frue». Paris-madonnaa, vert skulpturen kalla, og ingen veit kor mange millionar votivljos som gjennom hundreåra har vorte tende framføre det milde åsynet hennar.

Syrgjeleg forfall

Eg sat og åt kveldsmat heime hjå den gamle mor mi då det i ei tekstline under Dagsrevyen vart meldt om brann i Notre-Dame i Paris, men førebels var det ikkje dramatisk nok til å ta biletplassen frå heimlege nyhende, og slett ikkje frå heilagdomar som sporten og vêrmeldinga.

Då NRK endeleg vakna, fekk me eit syrgjeleg prov på forfallet i ålmenndanning sidan det gamle gymnaset vart nedlagt: Hadde dette hendt i 60-åra, ville me fått Gidske Andersons presise radiorøyst til bileta frå Paris. Den norske journalisten ville på sparket vore i stand til å gje oss gripande inntrykk av Notre-Dame i fortid og notid – ja, ho ville sjølv ha vore gripen, endå ho truleg var ateist, for ho var både parisarinne nok og kultivert nok til å skjøna kva sår ein slik brann ville setja i franske og europeiske sjeler.

Men NRK har satsa einsidig på det angloamerikanske, og dei som innleiingsvis skulle kommentera katastrofen i Paris, sat som sogelause amerikanarar i høve til vår eigen europeiske kulturarv. Dei var opptekne av å sitera Trump, som på amerikansk vis ville løysa problemet frå lufta. Det ville vore like øydeleggjande for Notre-Dame som det er for alle dei landa amerikanarane prøver ut luftløysingar på.

Etter ein times spasertur gjennom våryre og gjødselluktande jærske landskap, med alle mine tankar i Paris, kunne eg sjå på brannen utan lyd og lytta til «Grandes heures liturgiques à Notre-Dame» – store liturgiske stunder i katedralen, med den legendariske Pierre Cochereau ved det veldige orgelet, og med domkoret og gutekoret.

Særeigen klang

Men fyrst var det klokkene, ikkje minst den tunge og høgtidelege Bourdon i sørtårnet, som kling i alle høgtider. Den fyrste klokka vart hengd opp på 1300-talet. Ho sprakk i 1680, men vart smelta om og innvigd av erkebiskopen den 29. april 1685, med kong Ludvig 14. og dronning Marie-Thérèse som fadrar for den nye klokka på 13 tonn. Det var flammar ved sørtårnet då klokka klang i stova.

Notre-Dame har ein heilt særeigen klang. Dei fem åra eg budde i Paris, var ein del av sundagsritualet mitt å gå på orgelkonserten klokka 17.00, med vesper og høgmesse med kardinalen etterpå. Kyrkja var alltid full, og det var som om søyler og vegger vibrerte når organisten gav fullt trykk, gjerne i vekselspel med kororgelet og songarane.

Medan vasskanonane no skaut mot flammane som stod opp frå taket, og me kan ottast at orgelpipene er øydelagde, høyrde eg ein prest intonera «Te Deum», ein lovsong frå 300-talet, som gjennom Luther og Landstad har vorte til den norske salmen «O store Gud, vi lover deg».

Feiringar

I Frankrike har store nasjonale hendingar, ikkje minst militære sigrar, vorte feira med eit «Te Deum» i Notre-Dame. Fyrste gongen me kjenner til, var då kong Karl 7. på 1400-talet tok Paris tilbake frå engelskmenn og burgundarar. Eit anna storhende var bryllaupet til Ludvig 14. Og i moderne tid lydde både «Te Deum» og «Marseillaisen» for fullt orgel den 24. august 1944, då general de Gaulle vende heim med krigarane sine i motstandsrørsla.

I galskapen i kjølvatnet av revolusjonen i 1789 var det gjort freistnader på å utrydda religionen. Kyrkjer vart kornlager og kyrkjeklokker smelta om til kanonar. Notre-Dame skulle vera «eit tempel for fornufta».

Men so kom Napoleon og førte pave Pius 7. som fange frå Roma til si eiga kroning i Notre-Dame. Den revolusjonære «fornufta» vart ein kort episode den gongen. Joledag 1886 kom den seinare diktaren Paul Claudel inn i katedralen under vespersongen. Han fortel kva søyle han stod ved då trua brått slo ned i han, og saman med diktarar som Bernanos og Mauriac vart han ei skapande kraft i den sokalla «katolske renessansen» i fransk litteratur.

Etter orgelbrus og korsong vender eg attende til lyden frå NRK. Dei har endeleg fått med seg ein journalist som skjønar fransk og kan omsetja den korte talen president Macron med gråt i røysta improviserer utanfor den brennande kyrkja, letta over at tårna tykkjest vera utanfor fare. «Dette er katedralen ogso for dei som aldri har vore der», seier presidenten og lovar på ståande fot at Notre-Dame skal byggjast opp att, pengar skal samlast inn og dei største talenta engasjerast til verket.

Dei ser ut til å ha fått kontroll over flammane. Skattkammeret er berga, og verdfulle gjenstandar er borne ut. Men kva med glasmåleria frå 1200-talet, i bly som lett smeltar?

Tornekrona

Korleis har det gått med den mest verdfulle relikvien i Notre-Dame, «Kristi tornekrone», som kong Ludvig den heilage gav til kyrkja då ho var ny? Ein lyt vel vera parisar for å tru at relikvien er ekte, men ekte er i alle høve trua som har heidra tornekrona i 800 år. No seier ryktet at ho er berga, og det same er visstnok statuen av «Vår Frue».

Ein av dei største predikantane i Notre-Dame, sjølvaste Bossuet, ville nok, i sine fyrverkeri av fransk talekunst på 1600-talet, sett brannen inn i ein guddommeleg dramaturgi der det meiningslause fekk meining. Han var ein meister i liktalar.

Det siste eg høyrde før eg gjekk til ro, kom gjennom mobiltelefonen til ei ung norsk dame: Ei stor menneskemengd stod med blikket mot katedralen og song «Je vous salue, Marie, pleine de grâce», betre kjend som «Ave Maria», om att og om att. På fransk seier dei «De», også til Maria, men då kyrkja ho har gjeve namn til i Paris, stod i logar, fekk ei heil verd sjå at ho framleis har sitt tempel i mange parisarhjarto.

Kjell Arild Pollestad er forfattar, omsetjar og fast skribent i
Dag og Tid.