Bør Ap kaste Støre? Er interne stridar ille for omdømmet til Ap-leiinga? Dette er tabloide, lite interessante spørsmål. Viktigare er det at Ap-leiinga ikkje maktar å skaffe seg nokon politikk, men ter seg som byråkratar i støvskyer og klisjéskyer.

Frå starten av 2000-talet yngla nye direktorat fram. New Public Management (NPM) vart innført som mål- og resultatstyring i helsevesenet frå 2003/2004, og i skule og høgre utdanning i tida 2008–2011. NPM kom til alle offentlege sektorar. Vekta låg på leiarkompetanse og styring, der medverknad frå utøvarane vart nedtona. Sidan resultatoppnåing veg tyngst, vart det enklast å innføre slik stykkprispremiering for oppnådde resultat som Frp fyrst gjorde framlegg om, men som alle andre parti den gong var imot.

Uløyste dilemma

Då Jonas Gahr Støre i november 2019 gjekk sterkt ut mot NPM, sa han ikkje kva han ville ha i staden. Eit styringssystem må staten ha. Den gamle målstyringa førte til at alle ville ha meir pengar for å innfri måla dei enno ikkje hadde nådd. NPM laga andre dilemma: Strategiske mål er fastsette normativt, ofte laust; konkrete resultat ligg derimot til grunn for løyvingane. Dette gjev lite nyskaping, institusjonane låser seg til det som til no trygt har lønt seg. Effektiv drift gjer til dømes at smittevernberedskap er for dyrt, ein kan ikkje late dyre maskiner og tusenvis av masker liggje omkring i kott. Dette visste Ap-leiinga godt då dei reiste kritikk av beredskapen. Støre og Ap røysta elles i desember for å overlate til direktørane for helseføretaka i utvalsmøte å avgjere kven som får kva type behandling, ut frå nyttekostnadsanalysar. På den eine sida kritikk av føretaksmodellen, på hi total tilslutnad. «Eit hus i strid med seg sjølv kan ikkje standa», seier skrifta. Uløyste politiske dilemma driv Ap inn i skorfestet, meir enn personkrangel.

Forlik på forlik

Dei to Stoltenberg-regjeringane svinebatt seg ved å erklære total tru på NPM. Som om ikkje dette var nok, gjekk dei inn på ei rekkje forlik i Stortinget, mellom anna om pensjonsreforma. Pensjonsreform måtte der til. Ho fungerer greitt for mange. Likevel, yngre årsklasser tek til å oppdage at dei får mindre igjen for innbetalingane sine enn dei eldre. Dei eldre oppdagar at dei ikkje må lyde til oppmodingar om å stå lengst mogleg i arbeid, då taper dei pengar. Ap står på forliket, men klagar jamt over fylgjene.

Så òg med innvandringsforliket, der Stortinget gjekk for ei restriktiv line. Men i staden for så å drøfte kva flyktningkonvensjonen og barnekonvensjonen pliktar signatarmaktene til, og gjere framlegg om betre system for å skilje migrantar frå reelle flyktningar, kjem Ap helst med vanskeleg forståelege krumspring – altså ansvarsfråskriving.

Sist haust fór Støre ikring i Nord-Noreg og klaga over fiskerikvotane, delprivatiseringa av oljeverksemda i nord med meir – men enda med å seie at slik er no eingong systemet, og slik vert det. Og Stoltenbergs raudgrøne fremja sterkt den uheldige utviklinga med handel av kvotar som Ludvigsen (H) hadde opna for. Ikkje noko godt utgangspunkt for ei «tillitsreform» ingen skjønar innhaldet av: Skal vi ha blind tillit til Ap, eller har Ap tillit til «det arbeidande folk»?

Etter å ha framandgjort trufaste veljarar i Nord-Noreg har Ap-leiinga skaka tidlegare bastionar på Vestlandet. Industripartiet framfor noko burde makta å få fram analysar av eit endringspotensial, utgreiingskapasitet finst det då nok av. Men nei, Ap har late seg spenne opp mellom ytterpunkta MDG og uklårt mas om grønt skifte på eine sida og hardbalne oljejegerar på hi sida. Det siste demonstrert ved at ein mot råd frå sentrale økonomar gjekk inn for skattefritak for oljeverksemdene, noko som truleg gjev ulønsame investeringar.

Anten-eller-snakk

Kvifor snakkar Ap òg som om oljeverksemda handlar om menn i tilsølte kjeledressar? Verksemda er eit svært konglomerat av underleverandørar, transportørar, logistikarar, geologar, kjemikarar, matematikarar, økonomar, ingeniørar med ekspertise i alt frå mekanikk til informasjonsteknologi, juristar, cateringfirma, tryggingsekspertar, forskarar innom mange felt, ja, langt fleire yrkesgrupper enn ein kan makte å nemne, jamvel språkfolk, arkivarar, bibliotekarar og undervisarar. Forutan alle byråkratane. Det må vere mogleg å drøfte gradvis justert bruk av desse yrkesgruppene – støtte forsking på dei, vere representantar for dei, finne løysingar saman med organisasjonslivet, lage ein langtidsplan. Men lite rører seg på dette området, berre anten-eller-snakk.

Etter kommunereforma har ikkje Ap nokon distriktspolitikk, men overlèt slikt til Senterpartiet. Det sjenerande er at distriktspolitikk såleis er redusert til slagord, anti-EU-posisjonar, ulvejakt og kanskje landbrukspolitikk. Dei store inntektsgjevande næringsvegane vert liggjande utan føringar, frå havfiske og oppdrett til tenesteyting, olje og allmenn energipolitikk – ein høyrer dermed ikkje stort frå Ap om vindkrafta.

Inkjevetta

Når Ap såleis har skifta ut initiativ i politikkområde dei før forvalta mest eineveldig, med internt partitaktikkeri eller stortingstaktikkeri, er resten inkjevetta. Vi ser rett og slett ikkje Ap sine svar på utfordringane nemnde ovanfor. Ap maktar likevel å mobilisere kritikk av andre – ein sikker taparstrategi. Å kjefte på regjeringa for handteringa av koronakrisa var ein gedigen blunder. Slik kjem ikkje Ap nokon veg. Om ikkje Ap skaffar seg eintydige politiske svar på det dei no lèt framstå som gåter, går partiet mot eit dundrande katastrofeval i 2021. I så fall går Ap definitivt over frå å vere ørna mellom norske parti til å bli kalkunen.

Bjørn Kvalsvik Nicolaysen er professor i lesevitskap ved Universitetet i Stavanger og fast skribent i Dag og Tid.