Sidan etableringa av Den islamske republikken Iran for 40 år sidan har dei vestlege landa aldri vore einige om kva politikk ein bør føra. Tydeleg blei det demonstrert under G7-toppmøtet i Frankrike sist helg: Den franske presidenten Emmanuel Macron fekk – utanfor dagsordenen – den iranske utanriksministeren Mohammad Javad Zarif til å koma til møtestaden Biarritz.

Målet for Macron var tydelegvis å få til eit toppmøte mellom president Donald Trump og den iranske presidenten Hassan Rouhani. Gjennom nokre dagar såg det då også ut til å lukkast. Trump trudde vel han skulle få like mykje publisitet som det han fekk då han møtte diktatoren Kim Jong-un frå Nord-Korea. Iranarane trudde kanskje at dei ville få til ei oppmjuking av dei amerikanske sanksjonane mot landet – som heilt klart har ein negativ innverknad på den iranske økonomien.

Berre nokre dagar før han landa i Biarritz, kom utanriksminister Zarif til Oslo. Der blei han motteken av utanrikskomiteen på Stortinget. Leiaren for komiteen, Anniken Huitfeldt frå Arpeidarpartiet, helsa på ministeren på korrekt islamsk vis ved ikkje å rekkja fram handa til velkomst. Dette var sjølvsagt ikkje viktig, men det symboliserer likevel éin ting: Vestlege leiarar tilpassar seg når dei har omgang med det fundamentalistiske presteregimet i Teheran.

Slik har det vore i mesteparten av dei 40 åra presteregimet har eksistert. Dei europeiske demokratia seier seg leie for brota på menneskerettane i Iran, at kvinner blir systematisk diskriminerte og at personar som har «gjort opprør mot Allah» blir hengde frå heisekranar mens store folkemengder ser på. Men samstundes som europearane protesterer, er det viktig at ein får kjøpt og selt så mykje som mogleg. Ikkje minst har franske kapitalinteresser gjennom mange år tent store pengar på lisensframstilling av Peugeot og Renault i Iran.

Lysta til å tena pengar i Iran og andre stader i Midtausten har frå vestleg side i fleire tiår vore kombinert med fåkunne og toskeskap. Høgdepunktet var under den amerikanske invasjonen i Irak i 2003. Den etter forholda stabile diktaturstaten Irak blei øydelagd. Grunnen blei lagd for framveksten av IS. I neste omgang la dei amerikanske strategane vegen open for at Iran fekk avgjerande innverknad på utviklinga i Irak, ein stat med eit fleirtal sjiamuslimar.

Hjelpte skurkeregimet

Verkeleg fart på den iranske ekspansjonen kom etter at den såkalla arabiske våren fekk fleire av statane i Midtausten til å vakla. I Syria gjorde den iranske revolusjonsgarden ein stor innsats for at forbrytarregimet til Assad-familien overlevde opprøret som starta i 2011. Den militære støtta til Assad-familien blei ytt i nært samarbeid med Hizbollah-militsen i Libanon, ei rørsle som står på terrorlista til dei fleste vestlege land. Samstundes har iranarane gjeve støtte til Houthi-opprørarne i Jemen. Houthi-rørsla går i likskap med Hizbollah inn for oppretting av religiøst diktatur på heimeplan. Dei vil øydeleggja staten Israel og brukar ein sterkt antijødisk retorikk.

Kva me ser, er framvoksteren av ein sterk antivestleg allianse i Midtausten som har skaffa seg avgjerande innverknad på utviklinga i Irak, Syria, Libanon og Jemen. Det heile er godt støtta opp av Vladimir Putin og ikkje minst av det russiske flyvåpenet. Utan denne støtta ville neppe den iranske revolusjonsgarden ha vore så effektiv i Syria.

Spørsmålet er om Vesten kan gjera noko for å snu denne utviklinga, der etterfylgjarane til ayatolla Khomeini skaffar seg stadig meir makt i Midtausten? Å føra handa mot hjartet – slik Anniken Huitfeldt gjorde då ho tok imot utanriksminister Zarif – er i alle høve dårleg strategi.

På den andre sida har Vesten lite von om å endra maktforholda radikalt. No avdøde Samuel Huntington sa noko veldig klokt om Vesten og resten: Amerikanarar og europearar har i røynda svært avgrensa innverknad på utviklinga i andre deler av verda. Å halda den vestlege verda i god form er viktigare enn å få andre til å dansa etter vår pipe. I dei fleste tilfelle vil me ikkje lykkast, slik både Irak og Afghanistan har synt så tydeleg.

At fleire av dei allierte som Vesten har i Midtausten er religiøse diktatur av same støyping som Iran, gjer sjølvsagt ikkje oppgåva lettare.

Nokre klare interesser

Likevel er det viktig å definera nokre klare interesser som me vil forsvara, sjølv i eit Midtausten der dei fleste opsjonane er dårlege. Noko av det viktigaste for Vesten er fri ferdsel til havs. Etter at ein iransk oljetankar blei sett fri midt i august i Gibraltar, er eit svensk­eigd skip framleis i iransk forvaring. Tidlegare i sommar gjekk såkalla statlege aktørar – les: den iranske revolusjonsgarden – til åtak på mellom anna norskeigde skip i Persiabukta.

Ikkje minst Noreg, ein maritim nasjon med ein stor handelsflåte, har interesse av å halda verdshava opne. Om ein er redd for at me kan bli vikla inn i ein ny krig i Midtausten om me går med i den flåtestyrken som Donald Trump har teke til orde for, trur eg ein kan ta det heilt med ro. Mange meiner mykje om Trump, og dei fleste observasjonane står til laud. Kva mange likevel misser, er at han er ein klassisk amerikansk isolasjonist. Truleg er han den amerikanske presidenten sidan Franklin D. Roosevelt som minst sannsynleg vil starta nokon krig.

Halvor Tjønn

Halvor Tjønn er journalist, forfattar og fast skribent i Dag og Tid.