Eg elskar å snakka med dei døde. Særleg når dei får meg til å tenkja. Eg sit i sola på ein benk i Marbella og har ferie. Vel, eg sit og les Helmer Dahls bok Teknikk, kultur, samfunn.

Kven var Helmer Dahl? Kort fortalt var det han som bygde landet etter siste verdskrig. Under krigen var han radarforskar og seinare pådrivar for radiolinjesamband og fjernsyn i Noreg. Han var særskilt opptatt av teknologien si rolle for framvokster av kultur og samfunn. Kort sagt: Utan teknologi er korkje samfunn eller kultur mogleg. 

Ex.phil. light

No i haust skal eg undervisa i «ex.phil. light» for ingeniørstudentane mine og treng åndeleg påfyll og ammunisjon frå Helmer Dahl. Studentane meiner at emnet er fullstendig irrelevant og bortkasta. Er det det?

Dahl byrjar forteljinga med den eurasiske oldtidskulturen. Grunnlaget for den er vatningsanlegga. Utan kunstig vatning kunne ein ikkje ha produsert mat i overflod. Med overflod kjem samfunnsutvikling, med ei overklasse som kan leva utan å arbeida, og som kan sysla med kultur i staden. Dei kan bruka tida til å byggja monument over seg sjølve. Pyramidane er det synlege provet på velstanden som teknikken har bringa fram.

«Kvifor vert ikkje teknologiens rolle for gangen i historia påpeikt og framheva?»

Så er det dei gamle grekarane. Kva har dei medverka med? Dei snakka ned teknikk og handverk. Aristoteles skreiv i Politikk (bok III, kap. 5) at han ikkje anerkjende handverkaren i den ideale staten. Dei var sosialt mindreverdige. Aristoteles vart dimed far til dei to kulturane humaniora versus naturvitskap, som me framleis slit med den dag i dag. C.P. Snow sa i den kjende Rede-førelesinga om dei to kulturane i 1959 at det var like viktig å kunna termodynamikkens andre lov som å lesa Shakespeares sonettar. Seksti år etter ser det ut som om Aristoteles’ ideal framleis er det rådande.

Pådrivar for samfunnsutviklinga

Eg sit fjetra og les om korleis teknologi opp gjennom historia har vore pådrivar for samfunnsutviklinga. Velstand, økonomisk vekst og fråvær av svolt og naud hadde ikkje vore mogleg utan teknologi. Helmer Dahl viser til ei rekkje små steg i utviklinga som har fått stor verknad. Stigbøylen, til dømes, sytte for at mongolane kunne skyta frå hesteryggen med stor presisjon og dimed invadera Europa. Gutenbergs presisjonsstøypte typar saman med spesialutvikla sverte gjorde det mogleg å trykkja og spreia kunnskap til heile Europa. Dampmaskinen fekk meir energi til produksjon enn det dyr og menneske kunne gje. I tillegg kunne ein med vass- og jarnvegar plassera maskinane der dei trong dei, uavhengig kvar drivstoffet kom frå.

Djengis Khan med føtene godt plasserte i praktiske stigbøylar.

Kjelde: Visualhunt

Så er det det faktum at teknologien ikkje kan vedtakast eller styrast. Han berre skjer. Atombomba, datamaskinen, internett og kunstig intelligens er gode døme på det. Teknikken er sjølvkontrollerande, i motsetning til humaniora og naturvitskap. Me diskuterer framleis Platons filosofi, sjølv om han er fullstendig avleggs, og brukar Newtons gravitasjonslov sjølv om Einstein kom med ei betre. Teknikken, derimot, vert nådelaust dømd her og no. Anten verkar han, eller så verkar han ikkje. Av den grunn vert teknologien sjølvsagd og dimed «usynleg» for oss.

Kvifor vert ikkje teknologiens rolle for gangen i historia påpeikt og framheva? Ifylgje Dahl av den enkle grunn at historikarar ikkje er interesserte i eller forstår teknologi. Det finst bibliotek fylte til randa med litteratur om Napoleon, medan datamaskinens far, Claude Shannon, er det knapt nokon som veit kven er. Når det gjeld teknologi, vert det mest enkel kronologi og biografi. Ingen, med unnatak av Dahl, fortel oss om den sosiokulturelle rolla til teknologi. Heller ikkje studentane mine er særskilt interesserte i teknologisk historie, sjølv om dei skal verta teknologar. Kanskje dei umedvite har akseptert Aristoteles’ dom om ikkje å få sleppa inn i idealstaten, men heller spela rolla som slavar og samfunnets dosarar?

Gutenbergs typar i spesialbly med god sverte laga ein flott bibel og la grunnlaget for moderne boktrykkjarkunst.

Kjelde: Wikipedia / Willi Heidelbach

Ungdomen

Så vert eg forstyrra av eit pushvarsel. Eg opnar telefonen. Dette mirakelet som inneheld hundre og femti års teknologihistorie pakka saman på ein slik måte at ingen lenger forstår korleis han verkar. Eg les ein Khrono-artikkel: «Frykter akademisering av ingeniørstudiene». Der er studentane mine redde for at 2,8 prosent av undervisninga brukt på «ex.phil. light» kan øydeleggja utdanninga deira. Dei vil ikkje utvida sitt eige perspektiv. At ungdom ikkje skjønar at dei berre er ein del av ein historisk prosess som dei burde læra meir om, kan eg kanskje forstå, men at lærarane bakkar dei opp ved å utføra den mest kjende øvinga i akademia, omkamp, gjer meg fortvila.

Heldigvis har eg med ein anna bok. Eg opnar Shakespeares sonettar. På den eine sida originalteksta og på den andre omsett til nynorsk basert på 1912-reforma. Ved å samanlikna dei to tekstane klarar eg å dechiffrera sonettane, og eg føler meg som eit heilt menneske.

Kjelde: Helmer Dahl (1983). Teknikk, kultur, samfunn. Om egenarten i Europas vekst. Oslo, Ingeniørforlaget

Per Thorvaldsen

pth@hvl.no

Claude Chappes optiske telegraf sørgde for samband i heile Frankrike rundt år 1800 og var ein viktig bidragsytar til Napoleons felttog mot Moskva.

Kjelde: Wikimedia Commons