Somme surrar rundt og finn Pokémonar. Rørslene mine er meir målretta. Eg samlar på mobilmaster. I meir enn tjue år har eg hatt denne hobbyen. Vel, det er vel meir ein yrkesskade frå mitt tidlegare liv som radioplanleggjar.

No sit eg på ein liten knaus kalla Signalen i Stavern som har fantastisk utsikt i alle retningar. Eg noterer koordinatar, tek bilete rund baut og myser i kikkerten etter andre master ein kan laga robuste nettverk og redundante ringar med.

Så var det sjølve mobilmasta. Her er inga. Kva gjer eg så her? Det er heilag grunn. Her byrja telekommunikasjonen i Noreg for cirka 200 år sidan fordi Napoleon herja på kontinentet. Ein vakker kopi av den optiske telegrafen er sett opp for å minna oss om at me alle berre er ein del av ein historisk prosess.

Eg tek bilete av telegrafen og får også med meg tre inkjeanande kvinner som knipsar med mobilen i hytt og vêr mot alt anna enn det som har namngitt knausen.

No er det 5G som skal byggjast ut. 5G står for femte generasjon av mobilnettverk. Kva skal me med det? Brorparten av telekommunikasjonen er no mobil, takk vera iPhone, som kravde like mykje kapasitet same kor ein var. 5G er ei radikal modernisering for å leggja til rette for ei rad nye tenester. Sjølvsagt handlar det om meir kapasitet og større fart, men òg om høgare oppetid, robustleik, kortare responstid, indre oppdeling av nett, saumlaus overgang til wifi og tilrettelegging for internett av ting (IoT). Sidan me vil verta meir og meir avhengige av robust elektronisk kommunikasjon, må også dei delane av nettet som me ikkje ser, rustast opp.

Eg sit og kosar meg med den offentlege rapporten «Robuste og sikre nasjonale transportnett – målbilder og sårbarhetsreduserende tiltak» frå Nasjonal kommunikasjonsmynde (NKOM). Kva som står i den ikkje-offentlege versjonen, torer eg ikkje tenkja på. Noregs problem byrja der eg valfarta i byrjinga av milleniet, nemleg på St. Olavs plass i Oslo. Vår einaste fiber til utlandet var forankra der. Boka mi om nettverkstopologi kallar sånt «single point of failure». No er det sjølvsagt fibrar i aust og vest, bokstaveleg talt, ut av landet.

Rapporten er på 67 sider og vel verd å lesa, men skal ein henta ut essensen, er det berre å sjå på figur 1, som er henta frå rapporten. Transportnettet syter for signal mellom leverandørane av tenester og oss som heng på i aksessnettet.

Transportnettet er logisk delt i tre. Landsnettet er det som må vera mest robust. Dei små sirklane er såkalla knutepunkt i nettet og er typisk ein sentral i ein storby. Landsnettet er duplisert i to uavhengige ringar med cirka ti knutepunkt der signal kan gå begge vegar. I tillegg er det samband mellom dei to ringane for å gjere dei meir robuste. Telenor, Broadnet og Altibox har landsdekkande nett. Landsnettet er realiserte med fiber som for det meste er lagde langs jarnvegen og spunne langs dei vakre høgspentmastene som dekkjer landet vårt. Eigarane av denne infrastrukturen er Telenor, Bane Nor, Statnett og kraftselskap.

Regionsnettet er enklare bygd opp og dekker typisk eit fylke eller ein by. Regionsnettet har ringar med høg kapasitet som normalt er tilknytte landsnettet på to stader. Alle nettverkselement i regionsnettet kan derfor nåast frå landsnettet via to uavhengige vegar. Telenor har omtrent 200 knutepunkt i regionsnettet.

Lokalnettet dekker typisk ein tettstad og næraste omland. Det finst hundrevis av lokalnett på landsbasis. Nettet har vanlegvis ein trestruktur med eit tilknytingspunkt mot lokalnettet, men heldigvis går utviklinga også her mot fleire tilknytingspunkt for å gjera nettet meir robust.

Aksessnettet er det siste stykket fram til brukaren. Det kan vera fiber eller kopar til heimen og radiolinje eller fiber til mobilmastene som sprett opp overalt for å gje oss betre dekning og høgare kapasitet.

Styresmaktene ynskjer minst tre uavhengige leverandørar av autonome landsdekkande transportnett. Desse leverandørane vil verta pålagde å hjelpa kvarandre og leiga ut såkalla mørk fiber der den som leigar, kan setja sitt eige utstyr i endane. Transportnetta skal vera fysisk delte.

Kommersielle mobilaktørar må leiga transportnett av fleire, slik at ikkje bortfall av eit transportnett råkar alle kundane deira. Offentlege instansar skal leiga nett hos fleire leverandørar. Sist, men ikkje minst skal Noreg verta ein sentral aktør for internasjonal tilknyting av strategiske grunnar, spreia internasjonal trafikk og tiltrekka seg dataindustri.

For 5G er me lova responstider ned mot nokre millisekund. For å få det til må knutepunkt oppgraderast, slik at signala kan pumpast raskt gjennom nettverket. Det meste av tida vert no sløst vekk i serverar, ruterar og svitsjar som må kikke på datapakkane undervegs for å veta kor dei skal sendast.

No får det vera nok om det me ikkje ser. Det lysnar. Eg går inn på nettsida Finnsenderen.no som mine vener i NKOM har laga. Eg treng ikkje lengjer sjå ut glaset for å finne mobilbasar. Her på Bakkenteigen, der eg leikar sommarstudent, har både Telia og Telenor sendarar. I figur 2 ser du ein skjermdump med opplysningar om kva Telenor har her, 4G og IOT, og frekvensane som vert brukte.

Det er lett å vera spion i desse dagar. Vel, når sant skal seiast, observerte eg masta fyrste dagen eg kom.

Per Thorvaldsen

per.eilif.thorvaldsen@hvl.no