God og sikker tilgang til energi er naudsynt for å sikra stabilitet, teknologisk utvikling og vokster i verda. Kva er energi? Det er eit systems evne til å utføra arbeid på eit anna system.

Sola er opphavet til all energi på jorda. På grunn av kraftige gravitasjonskrefter på sola vert hydrogen pressa saman og omdanna til helium. Det frigjer store mengder energi i form av livgjevande elektromagnetiske bylgjer som me badar i. Globalt på jorda er det nærast balanse mellom strålingsenergien som kjem frå sola, og den energien jorda kvittar seg med som varmestråling. Det gjer temperaturen på jorda stabil. I tillegg vert noko av energien lagra. All energi, anten me får han frå kol, olje, gass, vatn eller vind, har opphav i energien frå sola.

Figur 1. Verdas energiforsyning frå 1971 til 2018 målt i Mtoe.

Kjelde: IEA

Då burde jo alt vera vel. Problemet er at me brukar fossile energiressursar som det har teke millionar av år å laga, i eit heseblesande tempo. Det fører til både forureining og ein uynskt temperaturauke. I tillegg får me energinaud. Som ein ser av figur 1, er det meste av verdas energiforsyning fossil.

Legg merke til at energien vert målt i Mtoe. Kva er det? Million tonn oljeekvivalentar. Val av eining fortel det meste. 1 toe svarar til 11,63 MWh. I 2018 var verdas energiforsyning 14.500 Mtoe (169.000 TWh). Noreg levererte siste året 233 Mtoe (2710 TWh), som er cirka 2 prosent av verdas samla energiproduksjon. Til samanlikning utgjer Noregs vassenergi om lag 150 TWh per år. Bokstaveleg talt ein drope i havet.

Medan auken i forbruk av all annan energi fylgjer folketalet, stig forbruket av elektrisk energi mykje meir. Figur 2 viser utviklinga, og at hovudkjelda til straum er fossil brensle.

Figur 2. Verdas straumforbruk frå ulike kjelder frå 1971 til 2018 målt i TWh (IEA)

Kjelde: IEA

Kor store reservar har ein av fossile brensler og kjernekraft? Det er vanskeleg å fastsetja eksakt av di ny teknologi gjer det mogleg å henta ut stadig meir. Tal som vert nemnde, er femti år med olje, eit par hundre år med gass og kol og nærast inn i æva med kjernekraft. I tabell 1 er det gjeve ein oversikt over energimengder.

Kjernekraft er den ikkje-fornybare energikjelda det er absolutt mest av, og ho bidreg ikkje til oppvarming av kloden. Ein bør ta med atomkraft for å få morgondagens energirekneskap til å gå i hop. Det endeleg målet må verta å gjenskapa sola på jorda i ein forureiningsfri fusjonsreaktor. Det vil nok ta like lang tid som tidlegare tiders katedralbygging, men er mykje viktigare.

Kva med dei fornybare energikjeldene? Skal me få kontroll på den globale oppvarminga, lyt me satsa sterkt på dei. Tabell 2 gjev eit oversyn over moglege kjelder til energi og kor mykje dei kan medverka med.

Her skil sol og vind seg markant ut som dei to kjeldene me lyt satsa på. Figur 3 viser ei framskriving av verdas elektrisitetsforbruk til 2050, der fornybare kjelder skal vere dominerande. Skal dette skje, må det store endringar til. Fornybare kjelder er energifattige samanlikna med fossile kjelder og vil leggja beslag på store areal.

Skal til dømes 10.000 TWh hentast ut av 13 MW store vindturbinar, trengst det på verdsbasis 350.000 turbinar. Motkraft mot vindkraft vil nok i denne samanhengen verta ein mild bris. Skal ein henta ut den same mengda frå solenergi, må 3 til 5 prosent av jordarealet dekkjast. Biomasse vil krevja endå meir areal og til alt overmål gjeva meir klimagassar til atmosfæren enn fossil brensle dei neste femti åra.

Figur 3. Verdas straumforbruk framskrive til 2050 med fornybare kjelder. Står kurvane for sol og vind til truande?

Kjelde: IEA

Teknologi treng energi, og skal me sikra verda energiforsyning, må ny teknologi takast i bruk for å få tilgang til meir og rein energi.

Sjølvsagt kan ein òg gjera noko med forbruket. Eg sit med fingervantar og skriv. Europas energiprisar er høge. Ein må tenkje globalt og handla lokalt. Eg har nett kjøpt meg hytte og vinterhi i Oslo sentrum med gratis varme basert på energibrønn. Økonomisk vil eg gå i pluss om 375 år, men kva gjer vel det når ein har glede av å spara på straumen?

Per Thorvaldsen

per.eilif.thorvaldsen@hvl.no