JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

TeknologiFeature

Energi – kort og godt

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
Me treng 350.000 slike for å berga verda.

Me treng 350.000 slike for å berga verda.

Foto: Christian Charisius / AP / NTB

Me treng 350.000 slike for å berga verda.

Me treng 350.000 slike for å berga verda.

Foto: Christian Charisius / AP / NTB

3962
20211105
3962
20211105

God og sikker tilgang til energi er naudsynt for å sikra stabilitet, teknologisk utvikling og vokster i verda. Kva er energi? Det er eit systems evne til å utføra arbeid på eit anna system.

Sola er opphavet til all energi på jorda. På grunn av kraftige gravitasjonskrefter på sola vert hydrogen pressa saman og omdanna til helium. Det frigjer store mengder energi i form av livgjevande elektromagnetiske bylgjer som me badar i. Globalt på jorda er det nærast balanse mellom strålingsenergien som kjem frå sola, og den energien jorda kvittar seg med som varmestråling. Det gjer temperaturen på jorda stabil. I tillegg vert noko av energien lagra. All energi, anten me får han frå kol, olje, gass, vatn eller vind, har opphav i energien frå sola.

Figur 1. Verdas energiforsyning frå 1971 til 2018 målt i Mtoe.

Figur 1. Verdas energiforsyning frå 1971 til 2018 målt i Mtoe.

Kjelde: IEA

Då burde jo alt vera vel. Problemet er at me brukar fossile energiressursar som det har teke millionar av år å laga, i eit heseblesande tempo. Det fører til både forureining og ein uynskt temperaturauke. I tillegg får me energinaud. Som ein ser av figur 1, er det meste av verdas energiforsyning fossil.

Legg merke til at energien vert målt i Mtoe. Kva er det? Million tonn oljeekvivalentar. Val av eining fortel det meste. 1 toe svarar til 11,63 MWh. I 2018 var verdas energiforsyning 14.500 Mtoe (169.000 TWh). Noreg levererte siste året 233 Mtoe (2710 TWh), som er cirka 2 prosent av verdas samla energiproduksjon. Til samanlikning utgjer Noregs vassenergi om lag 150 TWh per år. Bokstaveleg talt ein drope i havet.

Medan auken i forbruk av all annan energi fylgjer folketalet, stig forbruket av elektrisk energi mykje meir. Figur 2 viser utviklinga, og at hovudkjelda til straum er fossil brensle.

Figur 2. Verdas straumforbruk frå ulike kjelder frå 1971 til 2018 målt i TWh (IEA)

Figur 2. Verdas straumforbruk frå ulike kjelder frå 1971 til 2018 målt i TWh (IEA)

Kjelde: IEA

Kor store reservar har ein av fossile brensler og kjernekraft? Det er vanskeleg å fastsetja eksakt av di ny teknologi gjer det mogleg å henta ut stadig meir. Tal som vert nemnde, er femti år med olje, eit par hundre år med gass og kol og nærast inn i æva med kjernekraft. I tabell 1 er det gjeve ein oversikt over energimengder.

Kjernekraft er den ikkje-fornybare energikjelda det er absolutt mest av, og ho bidreg ikkje til oppvarming av kloden. Ein bør ta med atomkraft for å få morgondagens energirekneskap til å gå i hop. Det endeleg målet må verta å gjenskapa sola på jorda i ein forureiningsfri fusjonsreaktor. Det vil nok ta like lang tid som tidlegare tiders katedralbygging, men er mykje viktigare.

Kva med dei fornybare energikjeldene? Skal me få kontroll på den globale oppvarminga, lyt me satsa sterkt på dei. Tabell 2 gjev eit oversyn over moglege kjelder til energi og kor mykje dei kan medverka med.

Her skil sol og vind seg markant ut som dei to kjeldene me lyt satsa på. Figur 3 viser ei framskriving av verdas elektrisitetsforbruk til 2050, der fornybare kjelder skal vere dominerande. Skal dette skje, må det store endringar til. Fornybare kjelder er energifattige samanlikna med fossile kjelder og vil leggja beslag på store areal.

Skal til dømes 10.000 TWh hentast ut av 13 MW store vindturbinar, trengst det på verdsbasis 350.000 turbinar. Motkraft mot vindkraft vil nok i denne samanhengen verta ein mild bris. Skal ein henta ut den same mengda frå solenergi, må 3 til 5 prosent av jordarealet dekkjast. Biomasse vil krevja endå meir areal og til alt overmål gjeva meir klimagassar til atmosfæren enn fossil brensle dei neste femti åra.

Figur 3. Verdas straumforbruk framskrive til 2050 med fornybare kjelder. Står kurvane for sol og vind til truande?

Figur 3. Verdas straumforbruk framskrive til 2050 med fornybare kjelder. Står kurvane for sol og vind til truande?

Kjelde: IEA

Teknologi treng energi, og skal me sikra verda energiforsyning, må ny teknologi takast i bruk for å få tilgang til meir og rein energi.

Sjølvsagt kan ein òg gjera noko med forbruket. Eg sit med fingervantar og skriv. Europas energiprisar er høge. Ein må tenkje globalt og handla lokalt. Eg har nett kjøpt meg hytte og vinterhi i Oslo sentrum med gratis varme basert på energibrønn. Økonomisk vil eg gå i pluss om 375 år, men kva gjer vel det når ein har glede av å spara på straumen?

Per Thorvaldsen

per.eilif.thorvaldsen@hvl.no

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

God og sikker tilgang til energi er naudsynt for å sikra stabilitet, teknologisk utvikling og vokster i verda. Kva er energi? Det er eit systems evne til å utføra arbeid på eit anna system.

Sola er opphavet til all energi på jorda. På grunn av kraftige gravitasjonskrefter på sola vert hydrogen pressa saman og omdanna til helium. Det frigjer store mengder energi i form av livgjevande elektromagnetiske bylgjer som me badar i. Globalt på jorda er det nærast balanse mellom strålingsenergien som kjem frå sola, og den energien jorda kvittar seg med som varmestråling. Det gjer temperaturen på jorda stabil. I tillegg vert noko av energien lagra. All energi, anten me får han frå kol, olje, gass, vatn eller vind, har opphav i energien frå sola.

Figur 1. Verdas energiforsyning frå 1971 til 2018 målt i Mtoe.

Figur 1. Verdas energiforsyning frå 1971 til 2018 målt i Mtoe.

Kjelde: IEA

Då burde jo alt vera vel. Problemet er at me brukar fossile energiressursar som det har teke millionar av år å laga, i eit heseblesande tempo. Det fører til både forureining og ein uynskt temperaturauke. I tillegg får me energinaud. Som ein ser av figur 1, er det meste av verdas energiforsyning fossil.

Legg merke til at energien vert målt i Mtoe. Kva er det? Million tonn oljeekvivalentar. Val av eining fortel det meste. 1 toe svarar til 11,63 MWh. I 2018 var verdas energiforsyning 14.500 Mtoe (169.000 TWh). Noreg levererte siste året 233 Mtoe (2710 TWh), som er cirka 2 prosent av verdas samla energiproduksjon. Til samanlikning utgjer Noregs vassenergi om lag 150 TWh per år. Bokstaveleg talt ein drope i havet.

Medan auken i forbruk av all annan energi fylgjer folketalet, stig forbruket av elektrisk energi mykje meir. Figur 2 viser utviklinga, og at hovudkjelda til straum er fossil brensle.

Figur 2. Verdas straumforbruk frå ulike kjelder frå 1971 til 2018 målt i TWh (IEA)

Figur 2. Verdas straumforbruk frå ulike kjelder frå 1971 til 2018 målt i TWh (IEA)

Kjelde: IEA

Kor store reservar har ein av fossile brensler og kjernekraft? Det er vanskeleg å fastsetja eksakt av di ny teknologi gjer det mogleg å henta ut stadig meir. Tal som vert nemnde, er femti år med olje, eit par hundre år med gass og kol og nærast inn i æva med kjernekraft. I tabell 1 er det gjeve ein oversikt over energimengder.

Kjernekraft er den ikkje-fornybare energikjelda det er absolutt mest av, og ho bidreg ikkje til oppvarming av kloden. Ein bør ta med atomkraft for å få morgondagens energirekneskap til å gå i hop. Det endeleg målet må verta å gjenskapa sola på jorda i ein forureiningsfri fusjonsreaktor. Det vil nok ta like lang tid som tidlegare tiders katedralbygging, men er mykje viktigare.

Kva med dei fornybare energikjeldene? Skal me få kontroll på den globale oppvarminga, lyt me satsa sterkt på dei. Tabell 2 gjev eit oversyn over moglege kjelder til energi og kor mykje dei kan medverka med.

Her skil sol og vind seg markant ut som dei to kjeldene me lyt satsa på. Figur 3 viser ei framskriving av verdas elektrisitetsforbruk til 2050, der fornybare kjelder skal vere dominerande. Skal dette skje, må det store endringar til. Fornybare kjelder er energifattige samanlikna med fossile kjelder og vil leggja beslag på store areal.

Skal til dømes 10.000 TWh hentast ut av 13 MW store vindturbinar, trengst det på verdsbasis 350.000 turbinar. Motkraft mot vindkraft vil nok i denne samanhengen verta ein mild bris. Skal ein henta ut den same mengda frå solenergi, må 3 til 5 prosent av jordarealet dekkjast. Biomasse vil krevja endå meir areal og til alt overmål gjeva meir klimagassar til atmosfæren enn fossil brensle dei neste femti åra.

Figur 3. Verdas straumforbruk framskrive til 2050 med fornybare kjelder. Står kurvane for sol og vind til truande?

Figur 3. Verdas straumforbruk framskrive til 2050 med fornybare kjelder. Står kurvane for sol og vind til truande?

Kjelde: IEA

Teknologi treng energi, og skal me sikra verda energiforsyning, må ny teknologi takast i bruk for å få tilgang til meir og rein energi.

Sjølvsagt kan ein òg gjera noko med forbruket. Eg sit med fingervantar og skriv. Europas energiprisar er høge. Ein må tenkje globalt og handla lokalt. Eg har nett kjøpt meg hytte og vinterhi i Oslo sentrum med gratis varme basert på energibrønn. Økonomisk vil eg gå i pluss om 375 år, men kva gjer vel det når ein har glede av å spara på straumen?

Per Thorvaldsen

per.eilif.thorvaldsen@hvl.no

Det endelege målet må verta å gjen­skapa sola på jorda i ein forureiningsfri fusjonsreaktor.

Emneknaggar

Fleire artiklar

Maskinist Ivar Tjøstheim med den flunkande nye bygdekinobilen og Sandvesanden på Skudenes i bakgrunnen.

Maskinist Ivar Tjøstheim med den flunkande nye bygdekinobilen og Sandvesanden på Skudenes i bakgrunnen.

Foto Brit Aksnes

Feature

Bygde-Cinema Paradiso

STRANDEBARM: Det rører meg djupt at Bygdekinoen framleis eksisterer.

Brit Aksnes
Maskinist Ivar Tjøstheim med den flunkande nye bygdekinobilen og Sandvesanden på Skudenes i bakgrunnen.

Maskinist Ivar Tjøstheim med den flunkande nye bygdekinobilen og Sandvesanden på Skudenes i bakgrunnen.

Foto Brit Aksnes

Feature

Bygde-Cinema Paradiso

STRANDEBARM: Det rører meg djupt at Bygdekinoen framleis eksisterer.

Brit Aksnes
Ole Paus døydde før sjølvbiografien var ferdigskriven.

Ole Paus døydde før sjølvbiografien var ferdigskriven.

Foto: Nina Djæff

BokMeldingar
Ronny Spaans

Eit sandkorn i maskineriet

Ole Paus skriv mest om slektsbakgrunn og mindre om artistkarrieren i sjølvbiografien sin, men det forklarar likevel mennesket Ole Paus.

Eit hus i Ål kommune vart teke av jordskred under ekstremvêret "Hans" i august i fjor.

Eit hus i Ål kommune vart teke av jordskred under ekstremvêret "Hans" i august i fjor.

Foto: Frederik Ringnes / NTB

Samfunn
Per Anders Todal

Husforsikring i hardt vêr

Kan klimaendringane føre til at også norske heimar blir umoglege å forsikre?

Folkerørsla for lokalsjukehusa demonstrerer mot helseføretakmodellen utanfor Stortinget i 2017.

Folkerørsla for lokalsjukehusa demonstrerer mot helseføretakmodellen utanfor Stortinget i 2017.

Foto: Håkon Mosvold Larsen / NTB

Ordskifte
PerVaglum

Vestre må avslutte konflikter og beklage

«Svært mange av de 300.000 som jobber i Helse-
vesenet, merker daglig følgene av Helseforetaks-
modellen som nå videreføres av Ap og Sp.»

Ekstreme nedbørsmengder førte til ein katastrofe i Valencia i Spania 29. oktober. Minst 217 skal ha mista livet, og dei materielle øydeleggingane er kolossale.

Ekstreme nedbørsmengder førte til ein katastrofe i Valencia i Spania 29. oktober. Minst 217 skal ha mista livet, og dei materielle øydeleggingane er kolossale.

Foto: Susana Vera / Reuters / NTB

Samfunn

Prisen for det ville vêret

I forsikringsbransjen er det langt mellom klimaskeptikarane.

Per Anders Todal
Ekstreme nedbørsmengder førte til ein katastrofe i Valencia i Spania 29. oktober. Minst 217 skal ha mista livet, og dei materielle øydeleggingane er kolossale.

Ekstreme nedbørsmengder førte til ein katastrofe i Valencia i Spania 29. oktober. Minst 217 skal ha mista livet, og dei materielle øydeleggingane er kolossale.

Foto: Susana Vera / Reuters / NTB

Samfunn

Prisen for det ville vêret

I forsikringsbransjen er det langt mellom klimaskeptikarane.

Per Anders Todal

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis