Han er raud, han er rund, han er freistande. Han er det fyrste du ser i grønsaksdisken eller på marknaden, og som dama i raud kjole som alltid får danse, får tomatane alltid vere med heim.

Det vert produsert fleirfaldige hundre tonn tomatar her i landet. Drivhusa i Rogaland er fulle av dei. Likevel importerer vi mykje meir enn vi sjølv klarer å dyrke. Eg har skrive i denne spalta at våre eigendyrka tomatar ikkje kan liknast med dei som har bada i steikjande middelhavssol. No på vinterstid er det i alle fall ikkje lett å få tak i verkeleg smakfulle tomatar om du skal ete dei rå. Men det finst gode triks.

Kvifor er tomatane sure og smaklause? Fordi dei ikkje inneheld nok sukker, mellom anna. Skal du lage ein tomatsalat, skjer skivene fint og legg dei ut på fatet. Så strør du over ei klype kvitt sukker, salt og nykverna pepar. Eit anna verknadsfullt grep er å bruke... ananasjuice! Men varsamt, varsamt. Ei skei eller to er nok. Har du ikkje ananasjuice, kan du ta ein god balsamico og plutseleg har tomatane dine fått heilt ny spenst. Topp med ferske basilikum- eller oreganoblad og den dyraste olivenoljen din, sjølvsagt. Smuldrar du over litt feta, mozarella eller ein norsk kvit geitost, blir dette ein lekker og luksuriøs forrett.

Den rå og litt smaklause tomaten kan altså bergast, men det er med varmebehandling han verkeleg blir konge. Set tomatane på eit brett med bakepapir, skjer eit kryss i toppen og stapp ned eit fedd kvitlauk og litt fersk timian. Strø over ei klype salt og sukker, ringle med olje og bak dei på 200 gradar i ein time eller til dei har falle litt saman. Dei høver til kva som helst.

Tomatar på boks er eit av verdas sju mirakel. Mange italienarar orkar ikkje lage tomatsaus når dei steikjer pizza i heimen: Dei opnar den beste tomatboksen sin og smør utover deigen. Dersom du likevel vil lage tomatsaus til dette eller andre føremål, brukar du ein kvar av finhakka stongselleri, lauk og gulrot. Riv over eit fedd kvitlauk og lat det heile surre i olivenolje i ti minutt. Tilset litt kraft eller buljong, og lat det småkoke. Her kjem vi til tidspunktet då nordmenn slengjer oppi nokre skeier tomatpuré på slutten. Nei, nei, nei, ikkje gjer det! Medan sausen småkokar, steikjer du fem skeier tomatpuré i olje. Steik og rør og steik og steik og rør til pureen er nesten svart. No er du kvitt den rå smaken og har fått ei umamibombe av dimensjonar. Så har du pureen i sausen og krydrar med urter og litt honning for å balansere syra. Køyr til slutt med stavmiksar. Denne tomatsausen kan du servere presidenten i Italia!

Når det gjeld vedunderstoffet tomatpuré, brukar mange halvparten av eit lite og dyrt glas og lèt resten mugne i kjøleskapet. Kjøp heller ein kjempediger boks for tjue kroner i ein innvandrarbutikk og frys pureen ned i flatklemte porsjonar. Du kan slengje han rett i panna frå frysaren.

Vi må ikkje gløyme soltørka tomatar. Å, himmel! Snakk om konsentrert smak! Dei er perfekte til dømes i omelett: Steik ein halv pakke bacon i terningar, ein kvart purre i ringar og fem soltørka tomatar i bitar i nokre minutt. Ha i fire piska egg og krydderet du likar. Den umoralske kaloribomba oppstår når du no riv over ein kraftig dose av den kvitosten du likar best. Brett omeletten i panna rett før han har stivnar, og så treng du ikkje ete meir den veka.

Soltørka tomatar i olje er òg ein herleg smaksgjevar til hummus. Også her gjeld regelen om å kjøpe eit digert glas i ein innvandrarbutikk. Til ein boks skylde kikerter brukar du seks–sju tomatar, tre–fire skeier tahini (sesampasta), litt kvitlauk og safta av ein halv sitron. Krydd med spisskarve og salt og køyr i prosessor. Reguler konsistensen med olivenolje mens maskina går. Legg hummusen i ein bolle og strø over paprikakrydder og fersk­hakka urter, gjerne mynte. Og sjølvsagt må det heile signast med olje. Server med små gulrotstenger, eller for dei spinnville: potetgull. Lag hummusen same dag som du skal ete han, og hald han for guds skuld unna kjøleskapet. Server ved romtemperatur. Hummus er som livet sjølv – det må nytast no!

Dagfinn Nordbø er tekstforfattar og satirikar.