Tekstsamspel – Ottar Grepstads vellukka fornorsking av omgrepet «intertekstualitet» – er ei moderne nemning på eit velkjent fenomen: at tekstar snakkar med kvarandre. Nye tekstar låner mønster og språklege vendingar, dei fortolkar, motseier, kombinerer eller utvidar eldre eller samtidige tekstar. For Julia Kristeva er intertekstualitet eit allment trekk ved tekst; alle tekstar står, medvite eller ei, i samband eller samtale med andre tekstar. Men i særleg grad, og høgst medvite, gjeld dette kyrkjelege tekstar. Dei er skrivne med bunde mandat, forankra i Den heilage skrifta – Bibelen.

Alle salmediktarar knyter til Bibelen i større eller mindre grad. Men i norsk samanheng er det neppe nokon som har drive tekstsamspelet med bibeltekstar så langt og så konsekvent som bibelomsetjaren og bibelgranskaren Elias Blix. Og det gjeld ikkje berre «perikopesalmane», salmetekstar som parafraserer søndagens evangelium, og som gjekk av moten i løpet av liturgireformene sist på 1900-talet og stort sett er borte frå nyare salmebøker. Hos Blix finst det knapt ei linje utan eit bibelsk ekko.

Lyset er eit sentralmotiv, ikkje berre i «Ljos over grav», men i heile salmeverket til Blix, og hos ein av dei bibelske favorittane hans: evangelisten Johannes. «Ljoset og livet» i første strofe er som ei hyperlenkje, for å snakke nettlesarspråk, som opnar eit vindauge til prologen i Johannesevangeliet, det fjerde verset i første kapitlet. Ei meir utbrodert tolking av denne teksten gir Blix i «Jesus, du er den himmelveg».

Dei første og siste kapitla i Bibelen – Første Mosebok og Johannes’ openberring – tilfører ein enda rikare klangbotn for salmen «Ljos over grav». «Ormen» i andre strofe, introdusert i tredje kapittel av Første Mosebok, kjem att og møter sin bane i kapittel 12 og 20 i Openberringa. «Livstreet» frå kapittel 2 og 3 i Første Mosebok blømer i tredje strofe i salmen og i kapittel 22 i Openberringa. Dette motivet har Blix utvikla i den tidlege, interessante, men gløymde påskesalmen «I Edens sæle sumar».

Her høver det å peike på eit tydeleg samspel også mellom det faglege og det kunstnarlege arbeidet til Blix: Det største fagteologiske arbeidet hans var ein fullstendig førelesingsserie over Første Mosebok, som han reviderte fleire gonger i løpet av tida som universitetslærar. Manuskriptet fyller 16 skrivebøker og meir enn 900 sider. Det finst i handskriftsamlinga på Nasjonalbiblioteket i Oslo.

Anders Aschim

Anders Aschim er professor ved
Høgskolen i Innlandet.