Alle VM-kampar har sin eigen dynamikk, men duellen i London mellom Magnus Carlsen (27) og utfordraren Fabiano Caruana (26) fekk tidleg ein negativ trend, som eg vonar snur medan eg skriv desse linene. Dei fyrste fire timane i London var spektakulære, men det kan ein ikkje seia om dei fyrste fire partia under eitt.

Normalresultatet

Fire remisar på fire parti er ikkje uvanleg i klassisk sjakk, i alle høve ikkje i ein VM-kamp. Slik byrja Anand–Carlsen i Chennai i 2013. Då fekk Carlsen det psykologiske overtaket i det fjerde remispartiet og drog i frå med siger i det femte og sjette partiet. Mot Karjakin i 2016 enda dei sju fyrste partia remis då ein frustrert verdsmeister miste hovudet med kvit i parti 8. Russaren tok leiinga med svart, men Carlsen kom attende i parti 10.

Det er for lett å seia at remisane kjem frå dei avanserte computeranalysane som dominerer toppsjakken. Sanninga er nok heller at remisane ligg i VM-duellens natur. Ein av dei mest spanande VM-kampane i historia, Anatolij Karpov mot Garri Kasparov i Moskva i 1984/85, hadde 17 remisparti på rad utan eit einaste computertrekk. Klimakset kom då Kasparov etter fem månader (!) vann både parti 47 og 48. I vår tid er VM-kampen skoren ned til berre 12 klassiske parti. Det nye formatet er heilt useriøst, ifylgje Karpov, men det tvingar fram ei avgjerd mykje tidligare.

Fyrste parti

Moroa kom alt i det fyrste partiet. Eit steinkast frå Sicilian Avenue i London overraska Carlsen med å spela ei aggressiv siciliansk opning med svart mot kongebondetrekket til Caruana. Spelarane kom inn i Rossolimo-varianten, som har fått namnet sitt etter ein taxisjåfør i New York. Sjåføren, som vart fødd i Kiev i 1910, levde eit dobbeltliv som sjakkstormeister. Før Bobby Fischer var det ikkje råd å vera profesjonell sjakkspelar i USA. I dag er det annleis, og Caruana har mesenmilliardæren Rex Sinquefield i ryggen.

Carlsen spela fantastisk i opninga og midtspelet. På subtilt vis fann han nye felt for offiserane sine og utfordra i kvart einaste trekk dogma til Rossolimo. Caruana var synleg nervøs og ikkje førebudd på slikt energisk og dynamisk spel frå start. Like før tidskontrollen ved 40 trekk var det klårt at Carlsen hadde ei vinststilling. Caruana var skaka.

Caruana–Carlsen, 1. parti etter kvits 38. trekk.

Ein verdsmeister som Mikhail Tal ville på 1960-talet ha spela tårnet til g3 utan å tenkja. Ein verdsmeister som Kasparov ville òg ha ofra tårnet – etter ein lang tenkjepause. Kvit må ta imot offeret, men når svart slår attende med h-bonden, vert kvit terrorisert av den svarte dronninga og fribonden på g3.

Sjølvsagt må Carlsen ha sett denne enkle varianten, men han vart for kryptisk og ville vinna partiet utan blodbad. Han spela lauparen til e5 og trekte seinare dronninga attende til g7. Etter desse subtile manøvrane ebba partiet ut i eit tårnsluttspel med tre bønder for Carlsen mot to bønder for Caruana. Stillinga var objektivt sett remis, men verdsmeisteren heldt det gåande i sju timar og 115 trekk.

Andre parti

Etter nedturen den fyrste dagen skulle Carlsen setja press på utfordraren med kvit i parti 2. Det gjekk gale før TV-sjåarane hadde funne fram kaffikoppen. Caruana spela snøgt eit nytt 10. trekk – tårnet til d8.

Carlsen–Caruana, 2. parti etter svarts 10. trekk.

Carlsen stirte på Caruana i nokre lange sekund. «Kva gjer du mot meg?», sa blikket hans. Han byrja tenkja. Tankane gjekk bakover i sjakkhistoria til VM-kampen i Baguio på Filippinane i 1978. Carlsen visste godt at Karpov hadde spela opningsbomba Tf8–e8 i den same stillinga for 40 år sidan mot den sovjetiske avhopparen Viktor Kortsjnoj. Den gongen imponerte Kortsjnoj heile sjakkverda då han etter lang tenkjetid fann ei motgift mot den nye ideen til Karpov. Caruana gjekk eitt skritt lenger med tårnet, frå f8 til d8.

Carlsen gjorde det einaste rette. Han skjøna at det ville vore nyttelaust å kopiera bragda til Kortsjnoj. Kortsjnoj kjempa «berre» mot Karpov og teamet hans – i røynda 20–30 sovjetiske stormeistrar. Carlsen kjempar i tillegg mot datamaskinane til Caruana med milliardar av variantar. Og då er han sjanselaus.

Carlsen valde difor ikkje det kritiske trekket med kvit – springaren til d2. Han spela heller eit roleg laupartrekk til e2. Det var snøgt klårt at Carlsen ikkje kunne få nokon føremon. Han vart ståande litt dårlegare i midtspelet, men berga seg inn til remis i eit tårnsluttspel med to bønder mot tre bønder for Caruana. Rollene var bytte om frå fyrste parti: Denne gongen hadde Caruana ein bonde meir då dei tok remis.

Tredje parti

På fridagen, etter 2. parti, var Carlsen på fotballkamp med kompisar. Chelsea og Everton spela 0–0. Slik vart òg sjakken neste dag.

I sjakk på høgt nivå vil alle vera han som overraskar, ikkje han som vert overraska. Carlsen overraska med siciliansk i fyrste parti. Kan ein nytte ei overrasking to gonger på rad? Eigenleg ikkje, men Carlsen gjorde det likevel. Det var det som var så overraskande.

Etter dramatikken i det fyrste partiet og det dramatiske 10. trekket i 2. parti var spelet no rolegare. På ny fekk vi altså Rossolimo-varianten frå den gule drosjen i New York. Carlsen spela eit par smarte trekk i opninga, mellom anna eit nesten nytt dronningtrekk i trekk 6. Carlsen signaliserte at han er god med dronninga.

Men då nordmannen bytte laupar mot hest, miste han mykje av dynamikken frå fyrste parti. Stillinga på brettet vart keisam, i alle høve for svart.

Den russiske verdstoppen Aleksandr Grisjtsjuk kommenterte: «Dette er ei deprimerande stilling for verdsmeisteren. Eg trur kvit har gode sjansar til siger her – om motstandaren hadde vore ein annan enn Carlsen».

Ein time seinare kom eit nytt dronningtrekk frå Carlsen. Svart tok kontroll over a-lina med energisk spel:

Caruana–Carlsen, 3. parti etter kvits 20. trekk.

Carlsen spela dronninga til a7 og vidare til a2, der ho terroriserte kvit. Korkje Caruana eller Grisjtsjuk skjøna heilt korleis dette skjedde. Russaren kommenterte: «Carlsen er best med dronninga. Han har ei unik kjensle for geometrien hennar.» Caruana vart sveitt, men fekk summa seg og bytte dronningar. I sluttspelet berga amerikanaren remis.

Fjerde parti

No venta alle at Carlsen skulle finna på noko smart med dei kvite brikkene. Slik vart det ikkje. Han spela ei engelsk opning i London sentrum, men sa etterpå at opningsvalet ikkje var eit dårleg ordspel. Noka særleg moro kom det kor som er ikkje ut av opninga. Den kritiske augeblinken kom tidleg.

Carlsen–Caruana, 4. parti etter svarts 14. trekk.

Carlsen har nett spela bonden til a4. Standardplanen for kvit i denne strukturen er bondetrekket b4–b5. Kvit satsar på eit såkalla minoritetsåtak der dei to kvite bøndene på dronningfløya går til åtak på dei tre svarte bøndene. Ideen er at svart skal stå attende med ein einsleg, isolert bonde på c6 (eller b7). Dei fleste klubbspelarar kjenner denne manøveren, men Carlsen valde eit langt meir kryptisk trekk og spela tårnet til e1. «Eg skjønar ikkje noko av dette spelet», kommenterte Jon Ludvig Hammer, vår nest beste spelar. «Eg likar tårntrekket», sa Simen Agdestein, vårt nest største sjakkgeni. Dei to krangla som vanleg litt på skjermen utan at TV-sjåarane fekk med seg nyansane i argumentasjonen.

Kasparov sympatiserte med Hammer: «Har ein sagt A4, må ein seia B5.» Den mystiske tårnplanen til Carlsen gav ikkje noko resultat, og partiet enda i ein keisam remis etter 34 trekk.

Er ventetida over?

Det vil og må skje noko etter desse remispartia. Vi orkar ikkje venta lenger. Om ikkje anna vart det drama den fjerde speledagen då ein video frå treningssamlinga til Caruana hamna på internett. Ved å zooma inn på ein dataskjerm i laboratoriet til utfordraren, kunne ein tyda kva slags opningar Caruana førebudde mot Carlsen. Enkelte journalistar kalla dette for den største skandalen i VM-historia, men då har dei ikkje studert historia særleg nøye. Det som gjer denne videoen litt pikant, er at ein ikkje har nokon garanti for at det ikkje er ein medviten bløff frå sekundatane til Caruana. VM-utfordraren såg kor som er ulukkeleg ut på pressekonferansen der han gruvla over dumskapen til teamet sitt.

Atle Grønn