Fem dagar med intensiv sjakk i romjula er ein fin norsk tradisjon, eit avbrot frå krig og katastrofar. NRK-sendingane fungerer etter oppskrifta og vert meir og meir like andre familieprogram som «Maskorama». Men så er det heldigvis sjakken, då, og konkurransen der er reell nok.

Når ein diskuterer internasjonalt om Garri Kasparov eller Magnus Carlsen er den beste spelaren i historia, er eit hovudargument for Carlsen at konkurransen er mykje hardare i dag. Det er sant. Av dei 200 spelarane i open klasse i Usbekistan var kan henda 30 gode nok til å vinna, så reint matematisk skulle ikkje ein einsleg Carlsen ha særleg gode odds mot resten av verda.

Carlsen tok likevel dobbeltsiger i 2014, 2019 og 2022. At han gjorde det i år igjen, er nesten ikkje til å tru. Etter årets VM har Carlsen 17 gull (5 i langsjakk, 5 i snøggsjakk og 7 i lynsjakk). Dei hardaste konkurrentane, som Caruana, Nepomnjasjtsjij og Nakamura, har til saman null gull. Dei må skjerpa seg!

Sluttspelmagi

Carlsen byrja snøggsjakken nervøst med ein svak remis i fyrste runde. Men så vann han fem på rad. I runde 2, 4 og 6 trylla Carlsen fram sigeren med svart i sluttspel der alle andre ville ha teke remis. Det var ikkje noko å spela på, men Carlsen spela likevel vidare – og vann. Det er slikt som kan henda i eitt av 100 parti, men Carlsen gjorde det tre gonger på rad. Og blant offera i desse sluttspela var verdsklassespelarar som iranaren Maghsoodloo og indaren Vidit. Skjerp dykk, verdselite!

Med svart i runde 10 på den tredje og siste snøggsjakkdagen spela Carlsen for siger frå start. Han valde ei strategisk risikabel opning i ånda til hypermodernistane frå mellomkrigstida. Kvitspelaren Vladimir Fedosejev (28) – ein russar som hatar krigen og no spelar for Slovenia – skjøna ikkje kompleksiteten på brettet. I NRK-studioet kunne vår nestor Simen Agdestein (56) fortelja at sjakkfilosofen Nimzovitsj spela slik Carlsen gjorde alt i 1926.

Idioterklært

Litt seinare sa Agdestein: «Carlsen får Fedosejev til å sjå ut som ein idiot.» Slikt er ikkje comme il faut i eit familieprogram, det er ikkje pent å seia at andre ser ut som idiotar. Agdestein måtte ro det i land, men la til: «…men han ser jo ut som ein idiot – og det vil han sjølv vera samd i».

Agdestein hadde rett. Fedosejev må skjerpa seg! Eksrussaren skjøna om ikkje anna at han ikkje skjøna noko som helst. Og slik vart han brutalt sjakkmatt:

Fedosejev–Carlsen, runde 10, snøggsjakk. Sluttstillinga. 0–1. Kvit vert matt i neste trekk.

Etter denne sjikanen kunne lesaren tru at Fedosejev ikkje var noko særleg til stormeister. Men, jau då, han tok etter 13 rundar sølv i snøggsjakk-VM, der Carlsen hadde full kontroll og sikra sigeren med to enkle remisar i dei to siste rundane.

Prokofjevs remis

Lynsjakken vart eit slit. Carlsen var utladd etter snøggsjakkgullet, sov dårleg og fann ikkje rytmen. Verdseinaren var heldig som slapp unna med remis mot russarane Dubov, Nepomnjasjtsjij og Artemjev. Dei to siste hadde båe ein klar føremon i sluttstillinga, men hadde ikkje trua på siger mot verdas beste spelar og feiga ut. Skjerp dykk, gutar!

Så til den store skandalen. Dubov og Nepomnjasjtsjij hadde ikkje trua på siger mot kvarandre i runde 11. «Kva med riddardansen til Prokofjev,» spurde Nepomnjasjtsjij motstandaren før fyrste trekk. Dubov svara med ein lått. Ein indisk sjakkjournalist tok opptak av den famøse kviskringa som seinare gjorde russarane til lått. (Men dei skal ha ros for referansen til Prokofjev – gå på YouTube og søk opp klassikaren «Dance of the Knights».)

Som sagt, så gjort. Dubov og «Nepo» spela heile partiet med berre springarar dansande på brettet:

Dubov–Nepomnjasjtsjij, runde 11, ­lynsjakk.

Etter berre 20 sekund var hestane attende på stallen, og spelarane tok remis. Hovuddomaren var ikkje nøgd og dømde båe til tap: 0–0! Etter turneringa gav Carlsen støtte til domaren. Vi må slå ned på avtalt spel og usportslege remisar. Skjerp dykk!

Carlsen var kor som er i delt leiing med ni poeng etter 12 rundar fyrste dag. Dei hardaste konkurrentane var Artemjev og franskmannen Vachier-Lagrave (lynsjakkverdsmeister frå 2021). Dubov og Nepomnjasjtsjij stod med 8,5 poeng, eit halvt poeng bak, etter at domaren hadde sagt sitt.

Heller ikkje den andre lyndagen var Carlsen heilt i form. Han byrja med tap mot Vachier-Lagrave. Det vart ein vekkjar. Han gav ikkje lenger intervju til NRK mellom rundane, men nytta all energi til å konsentrera seg om gullkampen. Carlsen vann seks parti på rad og tok leiinga. Då konkurrentane heldt fram med remisspelet sitt, kunne Carlsen sikra nok eit gull med to enkle remisar i runde 20 og 21.

Er det så enkelt? Tja. Noregstoaren Johan-Sebastian Christiansen (25) gjorde sitt livs beste resultat i lynsjakken og fekk mykje fortent TV-tid då han slo ei handfull verdsklassespelarar. Christiansen «overpresterte» – og vart til slutt nummer 59. Det fortel oss at det er mange gode utlendingar, og at Carlsen er noko heilt unikt.

Atle Grønn

Samarkand, Usbekistan, 26.–30. desember 2023.

Sluttstillinga i snøggsjakk (15 minutt på partiet + 10 sekund per trekk) open klasse:

1. Magnus Carlsen 10/13

2. Vladimir Fedosejev 9,5

3. Yu Yangyi 9

...

52. Aryan Tari 7,5

90. Elham Amar 7

158. Benjamin Haldorsen 5

184. J-S. Christiansen 4

(202 deltakarar)

Anastasija Bodnaruk frå Russland (Fide) vart verdsmeister i snøggsjakk for kvinner (117 spelarar).

Sluttstillinga i lynsjakk (3 minutt på partiet + 2 sekund per trekk) open klasse:

1. Magnus Carlsen 16/21

2. Daniil Dubov 15,5

3. Vladislav Artemjev 15

...

59. J.-S. Christiansen 11,5

90. Aryan Tari 11

121. Benjamin Haldorsen 10

142. Elham Amar 9,5

(206 deltakarar)

Valentina Gunina frå Russland (Fide) vart verdsmeister i lynsjakk for kvinner (118 spelarar).