Det byrja tidleg i barndomen. Seks år gamle Fabi, 17 månader yngre enn Magnus, synte omgjevnadene eit genialt hovud. Foreldra og skulen lurte på kva dei skulle gjera med guten. Matematikk var eit naturleg val, men dei valde sjakken. Vesle Fabi gjekk til oppgåva systematisk og konsentrert, som om dei 64 felta var eit matematisk problem. No, i London, skal han syna fram løysinga for resten av verda.

For vesle Magnus var det annleis. Det var ikkje Magnus som valde sjakken, men sjakken som valde åtteåringen frå Lommedalen. Det var eit godt val. Magnus leika seg fram til ei kjensle for spelet som ingen andre i sjakkhistoria.

Den strenge læremeisteren Garri Kasparov observerte utviklinga til dei to borna. Han tok kontakt med far Henrik Carlsen: «Du må få Magnus over til Moskva, så skal eg med russiske metodar skapa ein verdsmeister.» Til foreldra til Caruana sa den same Kasparov: «Det er ikkje enkelt å leva av sjakken. Sats heller på skule og matematikk.»

Dagen i dag

Når fyrste parti byrjar i London i dag, den 9. november, skriv vi sjakkhistorie og meir til. Den 9. november 1922 tok Einstein imot nobelprisen. Den 9. november 1960 vann John F. Kennedy presidentvalet i USA. Den 9. november 1989 fall Berlinmuren. Og den 9. november 1936 vart trollmannen, bohemen og sjakkverdsmeisteren Mikhail Tal fødd i Riga. Han spela sjakk som ingen annan, og røykte og drakk seg til døde med eit smil om munnen.

Verdsmeister Magnus Carlsen (27) og utfordraren Fabiano Caruana (26) har ikkje noko til felles med Tal. Vitskapen har kome for langt for trolldomskunstane til Tal på brettet. Og sporten har kome for langt til at spelarane kan festa hemningslaust utanfor brettet. Simen Agdestein plar seia: «Carlsen er så utruleg god til å sova.» «Men er du viss på at han vinn mot Caruana?» spør journalisten. «Nei, Carlsen kan jo ha ei dårleg natt, han òg.»

Det er så mange detaljar som skal klaffa. På papiret – etter ratinga – er dette den jamnaste VM-duellen nokon gong. Ratingtala gjev spelarane 50 prosent sjanse kvar til siger. Svevn er viktig, men ikkje alt. Det er ikkje nok å sova godt, ein må spela godt òg – for å parafrasera hjartesukken til den gamle meisteren dr. Siegbert Tarrasch («Det er ikkje nok å vera god, ein må spela godt òg»).

Han som berre talar sjakk

Caruana har ein bakgrunn ikkje heilt ulik den fyrste amerikanske verdsmeisteren, Bobby Fischer (1943–2008). Båe voks opp i Brooklyn, New York. For båe er (var) sjakken alt. Mora til Caruana kom frå Sicilia utan elektrisitet og innlagt vatn, medan faren er italiensk-amerikanar. Av omsyn til sjakken tok dei guten ut av skulen, gav han italiensk statsborgarskap og flytta til Europa då han var 12 år. I fleire år reiste dei rundt på jakt etter turneringar og trenarar frå den russiske sjakkskulen. Til The New York Times denne veka sa Caruana om ungdomstida som italienar: «Når eg tenkjer attende, hadde eg ingen vener. Det var berre sjakk.»

Caruana er smålåten, liten og tynn, av utsjånad ei truskuldig utgåve av Harry Potter. Han er lynskarp, disiplinert og alltid korrekt både på og utanfor brettet – den perfekte sjakknerden. Ein høyrer nesten ikkje kva han seier, men på brettet spelar han engelsk og italiensk opning lytefritt. Som for Carlsen er sjakk det eigenlege morsmålet hans.

Bragda i St. Louis

Caruana er no attende i USA og bur i sjakkbyen St. Louis, der milliardæren Rex Sinqufield gjer alt for å få ein amerikansk verdsmeister. Det var her Caruana i 2014 vann sju parti på rad mot verdseliten – tidenes beste turneringsresultat. I eit år som elles var toppåret i karrieren til Carlsen (ratingrekord 2889!), kom verdsmeisteren på 2. plass i St. Louis, ufattelege tre poeng bak Caruana. Den interesserte tilskodaren Kasparov, som alltid har sine eigne merittar friskt i hugen, måtte vedgå at han aldri tidlegare hadde sett ein slik prestasjon. «Deprimerande», sa Magnus Carlsen til lått frå dei andre spelarane då han vart spurd om å karakterisera spelet til Caruana. Eg rapporterte i Dag og Tid frå turneringa at «Carlsen vann banketten», der nordmannen stilte Kasparov sjølv i skuggen.

Turneringa den gongen synte noko interessant: I klassisk sjakk er Caruana på toppnivå like god som Carlsen på toppnivå. Carlsen har difor ein særskild vyrdnad for Caruana. «Eg må ha ein motstandar på det nivået for å halda motivasjonen oppe», sa verdsmeisteren før kandidatturneringa i mars i år. Og for fyrste gongen får Carlsen den utfordraren han vil ha.

Utan otte

Noko av det mest karakteristiske ved spelet til Caruana er kor fryktlaus han er. Han har aldri sagt eit vondt ord om andre, men samstundes har han tru på seg sjølv og lèt trekka på brettet gjera jobben. Og ikkje minst: Caruana ottast ikkje Carlsen. Resultatet er at desse to har spela færre remisar mot kvarandre enn kva som er vanleg på høgste nivå.

Rivaliseringa mellom Carlsen og Caruana byrja i 2011, då Carlsen vart nummer éin i verda. Frå ei turnering i 2012 rapporterte eg: «I staden for å testa kunnskapane til Caruana i opningsteori – ein test han ville ha greidd med glans – fann Carlsen fram ein ukjend sidevariant.» Slik må Carlsen spela i dag òg. I partiet frå 2012 gav Carlsen frå seg initiativet i sentrum, ein strategi som minner om hypermodernistane på 1920-talet. I NRK-podkasten Sjakksnakk i førre veke sa Carlsen at det nok er ein skilnad på dei to på dette området: Caruana er meir sentrumsorientert, medan Carlsen spelar meir på flankane.

Fælsleg

Carlsen vann oppgjeret i 2012, men året etter, i ei turnering i Moskva, gjekk det gale, som eg skreiv i affekt her i avisa: «Kvitpartiet mot Caruana var rett ut fælsleg å sjå på, kan henda det verste eg har sett frå Carlsen. I partiet mot oppkomlingen spela nordmannen atter ei halvseriøs opning, greitt nok, men at han skulle tapa eit enkelt tårnsluttspel – det hadde eg aldri trudd.»

Og i ei anna turnering frå den tida: «Sjakknerdane tok hemn over mote- og kjendis-Magnus. Caruana driv ikkje med fjas mellom turneringane. Mot Carlsen nytta han ein ny idé han hadde fått frå ein russisk trenar som fylgjer han som ein skugge før og etter sjakkpartia. Caruana vann enkelt mot verdsmeisteren.»

Mot Caruana får Carlsen aldri noko gratis. Caruana ser berre på brettet og trekka til motstandaren. «Det irriterer meg at Caruana ikkje vert påverka av å spela mot meg», har Carlsen sagt om konkurrenten.

Paradoks

Eit lite paradoks, den einaste pila som peikar oppover for Carlsen, er likevel duellane mot nett Caruana. Amerikanaren har vorte eit «stabilt geni» med resultat som overgår Carlsen det siste året, men i oppgjera mellom dei to har verdsmeisteren likevel vore sjefen. Carlsen vann eit fint parti i Stavanger tidlegare i år, og har ikkje tapt mot Caruana sidan 2015. Stillinga før VM-kampen er flatterande 10–5 til Carlsen (utan remisar), men Carlsen er for ein gong skuld usikker på siger. Eg vonar vi ikkje vil sakna den arrogante, sigersvane Carlsen dei neste vekene i London.

Atle Grønn