Det er berre tre parti, men spelet inviterer til ei historisk drøfting. Den fyrste gongen Magnus Carlsen dukka opp i Dag og Tid, var for sju år sidan i juni 2011. Den gongen heitte verdsmeisteren Vishy Anand, men i praksis hadde Carlsen vore den beste sidan han i Kina i 2009 vann ei turnering 2,5 poeng føre nummer to – med Garri Kasparov som løynd sekundant.

Frå yngre år hadde Carlsen negativ score mot Anand, men aller verst var resultata mot ukrainaren Andrej Voloktin: fire tap utan nokon siger. Dei neste åra skulle Carlsen retta opp mykje, men ikkje alt. Voloktin får nok aldri sjansen til å tapa mot Carlsen. Han er i dag rangert som nummer 11 i Ukraina og har ikkje møtt Carlsen sidan 2008.

I 2013 kom fyrst den nye turneringa Norway Chess og så ein norsk verdsmeister mot slutten av året. Turneringa i Stavanger har gjennom seks utgåver etablert seg som den sterkaste i verda, kan henda i sjakkhistoria – jamvel om det er vanskeleg å samanlikna med eliteturneringane før rating­systemet kom i 1970.

Utan Prügelknabe –
ingen siger

I årets utgåve er ni av dei ti beste spelarane på plass, den lægst rangerte er veteranen Anand (47), som no er nummer 13 på verdsrankinga. Arrangementet er ei bragd frå eit lite miljø i Stavanger som merkeleg nok ikkje er identisk med sjakkmiljøet i byen. Norway Chess og sjefen Kjell Madland har lite å gjera med norsk sjakk resten av året. Madland følgde difor ikkje rådet om å invitera den norske juniorverdsmeisteren Aryan Tari (18) til start. Eit slikt trekk ville ha løyst opp spelet, då verdsstjernene hadde fått ein Prügelknabe å jakta på.

Faren med ei rein eliteturnering er at åtte av spelarane berre sit og skuler på kvarandre før dei vert samde om remis. Slik har dei òg spela i dei fyrste tre rundane. Av totalt femten parti har tretten enda i remis. Den niande deltakaren, den amerikanske verdstoaren Fabiano Caruana (25), ville trekkja seg frå turneringa etter at han vann VM-kvalifiseringa, den såkalla kandidatturneringa, i mars. Caruana ville ikkje risikera å øydeleggja den gode kjensla føre VM-kampen gjennom eit tap mot Carlsen i generalprøven … Men lukkelegvis for turneringa makta Madland å få amerikanaren til brettet. Og lukkelegvis er den tiande deltakaren, verdsmeister Carlsen, ein garantist for underhaldning.

«Tenkjepaven»

Den store duellen kom alt i fyrste runde. Carlsen har lenge sagt at Caruana er den farlegaste utfordraren han kunne få. Statistikken gjev han rett i det. Caruana er den som har slege Carlsen flest gonger sidan 2011, nemleg fem. Før møtet i fyrste runde i Stavanger hadde Carlsen vunne ni parti og dei hadde 17 remisar. Carlsen opna med lauparspel som kvit.

Carlsen–Caruana

For 10–15 år sidan ville eit så simpelt nybyrjartrekk ha vore ein sensasjon, men i postmodernismen er dei fleste dogma daude. Lauparen står då fint på feltet c4, eller? Vel, Caruana byrja jaga han med bonden til c6 og deretter sentrumsbonden til d5. For Carlsen er denne udogmatiske opninga nesten standard – kan henda vert ho rekna som «dogmatisk» når indarane og kinesarane tek over sjakken om tjue år. Eit anna poeng er jo at Carlsen og Caruana driv om ikkje med sjakkboksing, så med skuggeboksing eit halvt år før VM-kampen. Vil Carlsen spela slikt lauparspel i VM? Eller vil han berre få Caruana til å tru at han skal spela slik? Kor som er, må Caruana nytta hundre timar eller meir på å studera laupartrekket.

I midtspelet ofra Carlsen ein bonde og fekk eit initiativ. Caruana tenkte lenge. «Han er ein tenkjepave», sa Carlsen til TV 2 med eit nyord som høyrest ut som det er hundre år gamalt. Problemet til Caruana var ikkje at stillinga var så dårleg, men at det er psykisk tortur å spela passivt mot Carlsen i time etter time. Caruana valde til slutt ein offensiv strategi der han ofra tre (!) bønder, men tapte eit langt sluttspel.

Carlsen omtala seg sjølv i tredjeperson etter triumfen: «But can he do it on a cold November night in London?» Det var ein stor siger, men han må gjera det på ny mot den same mannen i VM i London.

Frå kvilemodus
til eksplosiv

Runde to med svart mot russaren Sergej Karjakin (28) var eit elegant kvileskjer, som synte at verdsmeisteren er godt førebudd i opninga. Karjakin har aldri slege Carlsen med kvit. «Eg var nær siger ein gong i 2006», sa russaren etter partiet. «Nei, det var i 2007», korrigerte Carlsen. Dei jamgamle rivalane har spela mot kvarandre om lag 50 gonger i klassisk sjakk. Som så ofte før med svart i ei spansk opning utlikna Carlsen på smart vis, og partiet enda med remis.

Tredje runde byrja med nok ei roleg spansk opning, denne gongen med Carlsen som kvit mot vinnaren frå i fjor, armenaren Levon Aronjan (35). Kommentatorane trudde ein augeblink at Carlsen var så nøgd med sigeren over Caruana at han ville gje seg sjølv nok ein kviledag. Men Carlsen og den danske sekundanten Peter Heine Nielsen arbeider godt om dagen. Carlsen hadde førebudd ein ny idé i trekk 13, og fekk, som mot Caruana, eit lite initiativ. Carlsen kombinerte elegant spel på dronningfløya og kongefløya. Til slutt ofra han ein offiser for å få innpass hjå den svarte kongen.

Carlsen–Aronjan. Sluttstillinga.

Svart er i trekket, men kan ikkje gjera noko mot trugslane frå dronninga på e4 og h6. Partiet er noko av det mest imponerande eg har sett på lenge: Eit brutalt åtak på kongen i ein spansk variant alle trudde var heilt uskuldig. Då han spela slik i Kina for ni år sidan, sleppte han ei bombe etter turneringa: «Eg arbeider med Kasparov». No er Carlsen vaksen og styrer skuta sjølv.

Atle Grønn