Det er lett å gjera narr av remisdauden i London. Men fenomenet er ikkje heilt ukjent. «Dei som er overraska over alle remisane mellom nummer éin og to i sjakkverda, er dei same som vert overraska over en passant-regelen», kommenterte det rumenske sjakk-orakelet Olimpiu Urcan. I 1995 fekk Vishy Anand den fyrste sigeren i det 9. partiet mot Garri Kasparov. VM-kampen opna seg, og russaren kom attende med to sigrar på rad i parti 10 og 11. I London kunne Magnus Carlsen ha vunne det fyrste partiet, og alt hadde vore annleis. Men alle som fylgjer TV-sendingane, veit at spaninga stig for kvart remisparti.

Femte parti

Det gjekk eit gisp gjennom publikum og TV-studio alt etter seks trekk. Caruana ofra ein bonde på flanken i anden til romantikarane på 1800-talet. Carlsen sende motstandaren eit langt blikk: «Så du vil ha blod i kveld?» Caruana såg smålåten ned på brettet, men trekket hans var det mest aggressive frå dei fire VM-kampane til Carlsen sidan Chennai 2013. Ein av dei faktorane som gjer denne VM-kampen så intens og jamn, er at Caruana ikkje ottast verdsmeisteren. I alle høve ikkje på brettet. På pressekonferansane er Carlsen framleis sjefen.

Caruana–Carlsen, 5. parti etter det 6. trekket til kvit.

Carlsen tenkte nokre minuttar før han tok bonden på b4 med springaren. Dei neste ti trekka kom snøgt frå Caruana, medan Carlsen spela rolegare. Stormeisterkommentatorar geni­erklærte Carlsen då han fann det presise computerforsvaret og gav attende to bønder for å koma inn i eit dynamisk sluttspel der svart stod aktivt.

Det var fyrst på pressekonferansen etter partiet at ekspertane byrja tvila. Fann Carlsen desse trekka ved brettet, eller var han førebudd? Nytta han tid berre for å kontrollrekna varianten og kan henda lura Caruana til å tru at han ikkje kjende til bondeofferet det 6. trekket? «Ingen kommentar», sa Carlsen for fyrste gong i London. Det psykologiske spelet om opningane held fram, men Carlsen-leiren har tydeleg lagt ned mykje arbeid med svart.

Sjette parti

Det sjette partiet hadde alt – frå det mest keisame til det mest spanande eit sjakkparti kan by på. Det byrja som venta med eit symmetrisk russisk forsvar frå utfordraren med svart. Slik har Caruana spela heile det siste året, og slik kom det fram i video-lekkasjen frå treningssamlinga hans at han òg ville spela mot Carlsen. Verdsmeisteren kunne difor nytta alle ressursar i laboratoriet til å finna noko mot russisk.

Det han fann, var interessant nok: ein nesten ny idé med springaren til d3 i trekk 4. Kommentatorar av den gamle skulen, som Agdestein, Bae og Grønn, hadde ikkje sett eit slikt post-hypermodernistisk trekk før. Dei yngre, som Hammer og Tari, kjende til ideen som berre er eit par månader gamal. Trekket kom ikkje overraskande på Caruana, som gjekk rett inn i den mest kritiske varianten:

Carlsen–Caruana, 6. parti etter det 7. trekket til svart.

Sjå på hestane i full galopp! Stillinga har aldri vore spela av menneskehender. Her imponerte juniorverdsmeister Aryan Tari då han på direkte TV synte ein variant så ven at eg må dela han med lesarane: Dei to dronningane står i slag, og kvit vil gjerne spela dronninga til c4-feltet. Men då kjem ein sjakk med hesten på c3 (sjakk frå dronninga på e7). Og når kvit tek dronninga med hesten sin, kjem ein springarmatt på c2! Stopp pressa! Finn fram brett og brikker!

Tari visste om alt dette – siste skrik i sjakkmoten – på førehand. Det gjorde sjølvsagt òg Caruana. Carlsen måtte byta dronningar i diagrammet og fekk ein mikroskopisk føremon. Etter fyrverkeriet i opninga følgde eit par direkte keisame timar der føremonen kvarv med ein tusendel for kvart tiande minutt.

Men no imponerte Caruana. Han tok langsamt men resolutt over initiativet, og Carlsen skjøna for seint at han ikkje lenger dikterte duellen, men kjempa for remis. Caruana spela på eit nivå Carlsen aldri har møtt. Caruana spela på vinst med svart i russisk! Det var som då den fryktlause Kasparov utfordra Karpov i 1985, og Karpov måtte klypa seg i armen – utan at det hjelpte stort den gongen.

Men no vakna geniet i lampen. Carlsen ofra ein offiser og kom inn i eit sluttspel som ingen kunne vurdera matematisk. Datamaskinane rekna milliardar av trekk, men kunne ikkje seia om Carlsen ville halda remis. Skulle remisfesten materialisera seg i ei remisfestning? Ville Carlsen «sleppa unna med mord», som han formulerte det?

Intuisjonen til Carlsen var rett. Han fann eit par geniale trekk som gjorde at datamaskinane byrja argumentera i sirkel. Det plar vera eit teikn på ei «festning», der ingen kjem vidare. «Eg trur ikkje på festningar», sa Carlsen då russaren Sergej Karjakin verja seg i parti etter parti i New York i 2016, men no lukkast han sjølv med den same strategien.

Historia skulle enda her hadde det ikkje vore for at supercomputeren Sesse frå NTNU i Trondheim fann noko som ingen andre – korkje menneske eller datamaskinar – hadde sett: ein matt i 36 trekk for Caruana. Carlsen hadde rett nok ei festning, men han var nonchalant i ein augeblink. Det kan ikkje kallast ei tabbe då matten ikkje var mogleg å finna i praktisk spel. Kasparov sa det slik: «Om Caruana hadde funne matten, måtte ein ha teke fram metalldetektoren.»

Sjuande parti

Det sjuande partiet – med Carlsen som kvit for andre gong på rad – var rolegare. Verdsmeisteren fekk, som vanleg, ikkje nokon klår føremon med kvit. Det er frustrerande, men ikkje uventa, kor godt Caruana er førebudd med svart. Carlsen veit kva slags opningar Caruana vil spela, men det hjelper ikkje. Denne gongen opna Carlsen med dronningbonden, og Caruana kom med ein ny idé i trekk 10. Det var ikkje eit spektakulært trekk, men godt nok til å halda balansen ut i sluttspelet.

Carlsen–Caruana, 7. parti etter det 38. trekket til svart.

Carlsen flytta kongen til e3, Caruana lauparen til f1, og Carlsen gjekk attende med kongen til f2 med remis.

Åttande parti

Endeleg fekk publikum sjå ein klassisk føremon til kvit. Spelarane kom inn i «open siciliansk» med aktivt spel i sentrum. Carlsen valde det russarane kallar Tsjeljabinsk-varianten, ifylgje Kasparov ei av dei siste store oppdagingane i nyare sjakkhistorie. På 1970-talet sat ei handfull unge menn i Uralfjella og pønska ut ei rad nye strategiske prinsipp i siciliansk.

Caruana hadde førebudd «siste skrik» i varianten, eit trekk nyleg spela av den unge russiske lingvistikk-studenten og stormeisteren Grigorij Oparin (21). Carlsen sa etterpå at han hadde venta på denne ideen i alle svartpartia sine, men då han fyrst kom på brettet, vart verdsmeisteren utilpass. Stillinga vart særs komplisert, og Carlsen hamna ein time bak på klokka i ei kritisk stilling:

Caruana–Carlsen, 8. parti etter det 20. trekket til svart.

Fyrst her byrja Caruana å tenkja. Han ville spela bonden frå c4 til c5, men fungerer variantane? Svart kan slå lauparen på f3 med sjakk og deretter ta bonden på c5 med sin eigen bonde. Bondetrekket er altså eit offer. Computerane og Carlsen skjøna at Caruana måtte spela slik om han ville vinna – og etter 30 minuttar kom trekket til c5.

Komplikasjonane voks, men i trekk 24 spela Caruana eit roleg bondetrekk på kanten h2–h3. Det var nett det pusterommet Carlsen trong for å berga remis 14 trekk seinare.

Niande parti

Og så var det endeleg Carlsen og teamet hans som skulle vinna opningsduellen med kvit. Carlsen fekk til alt han kunne drøyma om i ei engelsk opning: ein klår føremon etter 17 trekk på både brettet og klokka. Svart var ikkje lenger «det nye kvit», som ein sa den fyrste veka. No var kvit på ny kvit, og alle nordmenn rekna med siger og ein god, gamal «Carlsen spesial». Men Caruana ville det annleis og verja seg som om det stod om livet, eller i alle høve ein VM-tittel.

Carlsen var irritert på alt og alle etter at partiet enda remis – utan at nokon kunne seia kva som eigenleg hadde gått gale. Verdsmeisteren kjempar med alt han har for plassen sin øvst i historiebøkene mot ein utfordrar som spelar nesten perfekt computersjakk. Det er frustrerande, men ein må berre kjempa vidare.

(Parti 10 vart spela etter at Dag og Tid gjekk i trykken.)

Atle Grønn