Russarane må få ordre om å vere frie (del 2)
Kva er det som går føre seg i eit menneske som friviljug gjev frå seg fridomen til å ta eigne avgjerder og overlèt det til eit anna menneske, til ein autoritet?
Russiske nasjonalgardistar (Rosguardia) paraderer i byen Sevastopol på Krym-halvøya på «sigersdagen» 5. mai til minne om andre verdskrigen, men Z-en på bygningen i bakgrunnen symboliserer den russiske – ikkje tyske – invasjonshæren.
Foto: AP / NTB
Det er nokre grandiose eksempel i historia til det 20. hundreåret som demonstrerer korleis denne umenneskeleggjeringsprosessen går føre seg, korleis tapet av personlegdom skjer under presset frå oppkonstruerte og satanisk samansette scenario. Det første av dei – den detaljert utmeisla innovasjonen for å bryte ned personlegdomen – blei realisert i dei nazistiske dødsleirane under den andre verdskrigen.
Dette har den store psykologen frå Wien, Bruno Bettelheim, skrive ei skakande bok om: The Informed Heart (Det opplyste hjartet). Han var jøde og hamna i leirane til nazistane alt på den tida da dei enno ikkje var dødsleirar, men nazistane berre trena på å oppsede arbeidskrafta som «slavar».
Eg las boka i 1970-åra, og ho gjorde sterkt inntrykk på meg. Bettelheim hadde vore i Dachau og Buchenwald i elleve månader i 1938–1939, og han blei sett fri gjennom eit amnesti som blei erklært til ære for fødselsdagen til føraren. I desse elleve månadene redda han seg ved å drive fagleg verksemd, ved å observere det som gjekk føre seg. I boka, som han skreiv 20 år etter hendinga, formulerer han seks reglar for å omskape eit menneske til «biomasse utan personlegdom, vilje eller kjensle».
Eg meiner desse observasjonane frå ein psykolog er så viktige at eg tar dei med her:
1. Meiningslaust arbeid (graving av grøfter med hendene når det ligg spadar rett ved sida av, det å grave groper for så å fylle dei igjen). Slikt arbeid er ikkje berre utilfredsstillande, det audmjukar eit menneske.
2. Plikt til å følgje reglar som utelukkar kvarandre (eit skakande eksempel: I kasernen har alle eit teppe med skrått rutemønster, og køyene skal dei reie opp slik at rutemønsteret ser likt ut hos alle. Samstundes har ein 20 minutt på morgonstellet, og det er teknisk umogeleg å gjennomføre ei slik geometrisk oppreiing av sengetøyet). Det er straff for ikkje å utføre oppgåva, men ho følgjer ikkje alltid. Uansett har alle dei som må vere med i denne slu leiken, stendig ei skuldkjensle over ikkje å ha utført oppgåva.
Digital tilgang – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
