Reportasje
Suset av Celilo
Waykanash! Det må vere laksen. Fleire hundre hender grip det rosa stykket på det kvite fatet. Vi sit i ein drukna landsby nær ein foss som ikkje finst, og ved det som var verdas viktigaste lakseelv. Så mykje har gått gale med Columbiaelva og fisken der. No må vi gjere alt rett.
The Dalles Dam er ein gravitasjonsdemning som stoppar Columbiaelva med betongvekta. Og som stoppa alt som rørte seg av vilt vatn, fiske og folkeliv ved den gamle Celilo-fossen. Vasspruten frå utløpskanalen er tam sett opp mot det som var.
Foto: Hans Morten Sundnes
Celilo Inn i The Dalles er ein god plass å vakne for ein columbiaelvefarar. Den enkle frukosten er i same rom som resepsjonen, og ein kan ete det kokte egget, frukostblandinga og muffinsen medan ein ser ned på elvebyen og storelva. «Spectacular views of the Columbia River Gorge», skryter dei.
Motellet har namn etter fossen eller landsbyen kjende som Celilo. Eg ser verken foss eller landsby, men på kafébordet ligg ei bok av fotografen Edward S. Curtis. Mellom 1900 og 1930 fotograferte han over 70 nordamerikanske stammar: Ei chinookkvinne vever korger nær Celilo-falla. Ei wishrambestemor tilverkar laks ved elvebreidda. Ei gruppe rotgravarar frå yakamastammen har slått leir. Curtis-bilda utfyller bilda eg har sett av sjølve fossen og tradisjonsfisket der: mørke fiskarkroppar og reiskapar i silhuett mot kvitt skum. Og samtalen med Karen Jim Whitford. Ho var berre fem år i 1957, men er høvdingdotter, er av elvefolket og har sterke minne.
– Vi var jo små og måtte halde oss i bilen for at vi ikkje skulle falle i fossen. Men bestemor hadde tørkeskur der ho tørka 200–500 laks som vi bytta mot bær og alt mogleg. Og så åt vi jo laks sjølv. Vi klarte oss bra, seier Karen.
Då eg vender tilbake til egget, muffinsen og vindauget mot dalen, er det heilt andre syn å sjå. Elva er jo der. 30 mil unna utløpet i vest er det som ho bur seg på å avlevere dei veldige vassmassane til Stillehavet. Men mykje av den oppskrytte elveutsikta dreier seg om The Dalles Dam, ein brei gråbrun festning som gjer vatn til watt. Og som gjorde ei livsform om til svartkvittminne.
Laks, røter og Google
Eit av dei sterkaste minna frå Celilo på 1950-talet heiter Tommy Kuni Thompson. Han var høvding for det fosselaksfiskande wyamfolket der, hadde ansvar for lakseseremonien og for at fossefisket gjekk rett for seg. Planane om eit kraftverk ved The Dalles kjempa han mot til han var over hundre år. Under kraftverksopninga i 1957 skåna dei Thompson frå å sjå dei brutale følgjene av nederlaget. Mor til Karen Jim Whitford tok seg opp i åssida. Der såg ho elvevatnet fløyme over huset, landsbyen og fossane som hadde vore livet deira.
Digital tilgang – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
