DIALEKTDIKTET Henrik Wergeland: «Tel den venast Gjente i Hallingdal», 1842

Frå Langeleiken, En Krands af Digtninger i Dølemaal, 1842. «Tel den venast Gjente i Hallingdal» er opningsdiktet. Wergeland nytta studentar frå Hallingdal som korrekturlesarar på Langeleiken. Metaforbruken kan den tidlegare teologistudenten ha funne inspirasjon til i den bibelske Høgsongen: «Dine tenner er som ein flokk med nyklypte sauer, nett komne or lauget; tvillingar hev dei alle, og ingen av dei er utan lamb.» (4,2). Songteksten er sjølvsagt utstyrt med meloditilvising: «Mel.: Markje grønas, snjogen bråne»:

Ho, e meine, har no augu

like markjis klukku blå

glemande ti morgoduggi,

tenna just som mjølk å sjå,

smiledækka som dæ håle

ti eit rosebla, og mål

klingande som nær ein gullring

ringla ti ein sylverskål.

Om ei Wergeland-vise på dialekt skriv Torleiv Hanaas i nyutgåva av Langeleiken i 1922: «På gata trefte han to valdresgutar som han bad heim. Ein av dei var trulova med lensmannsdottera i heimbygda. Wergeland reiv av seg ei vise om dette, og som Vinje kommenterte i Dølen, det ’gjekk reint burt i Veggjerne med guta for visa skuld. Folk trudde han var vorden galen, som ‘foor med slik Vass’ og ’lensmann og dotter, som trudde at, Guten vilde hava dem til spe og spott, gjorde det heile friarskap ut om inkje. Det fekk han for kjennskapet med Wergeland.’»

DANSKETIDDIKTET «Hallingdalens ynskje», 1727

Det vart skrive songtekstar på dialekt i heile Noreg i hundreåra før nynorsk og bokmål fann si form.

I eit danskspråkleg bryllaupsdikt frå 1727, til Christian Michelsen Palludan, sorenskrivar i Ringerike og Hallingdal, då han gifta seg med Anna Magdalena Ramm, dukkar det opp ei strofe på hallingmål. Merknader i handskriftet kan tyda på at ho er skriven av ein ungdom, Iver Wiel (1711–1756), seinare fut.

Gud signa ho skrivarn å kjæring

Gid lykkjas til bodna å bjæring

Gud lætta dikko trivas

å livas

Gutar kjemar mouv

Gjentur likje souv

Signa væna bruur

Inkje nokon stuur

Kjema oppå færa

men æra

hovaleg mæ dikko væra

Strofa er «laga av ein som ikkje kan hallingmålet», skriv Geir Venås i Den fyrste morgonblånen (1990). Rettskrivinga er her endra etter framlegga hans. Line 2: «Gjev at de får lukke med born og berging.» Line 3: «lata dykk». Line 5 og 6: «Gutar koma må, jenter likeså.»

AASEN-ORDET 1 «svalla»

I «Norsk Ordbog med dansk Forklaring» (1873) samla Aasen 45.000 oppslagsord.

Svalla, verbum neutrum, snakke, prate, tale om ubetydelige Ting, Nordre Berg, Valdres, Hallingdal og flere. Afvig: svælle og svelle. Buskerud, Telemark. Paa Søndmøre svalle, om langvarig og høirøstet Snak; jf. solla. Svallar, m., en Snakker. Svalling, f., lang Snak.

DIALEKTRIMET 1 «bjødn / jødn»

Skriftrim som «hjerte/smerte» vert slitne. Dialektrim lyder stundom friskare, av di få har høyrt dei før.

Deltakar på kvedarkvelden på Hugnadheim: «bjødn / jødn» («bjørn / jern»). At det norrøne konsonantparet –rn– har vorte –dn– i hallingmål, syner eit av dei vestnorske trekka i den austnorske dialekten. «Så faste som klingande jødn» lyder ei line i Langeleiken av Henrik Wergeland.

DIALEKTRIMET 2 «heisjilie / strije»

Henrik Wergeland: «heisjilie / strije». Frå «Thor Hallings aa ho Bergits Attekomst frå Kristiân. Hallingvise om Bymoderne. Mel. Aa kjøre Ve aa kjøre Vatn», Langeleiken, 1842. Wergelands ordforklåring: «striji, tapeter». Thor syng:

«Dæ va som om førbi us gjik

dei gammaldagse heisjilie

belætudn måla po gammal skjik

po prestgarsvæggjen tå strije.»

LOKALORDET «krasafaren»

Lokale ord og uttrykk kan verta landskjende.

Krasafaren – nedslite av ytre påverknader over lang tid. Norsk Ordbog: «krasa, knuse, støde i Smuler. Ogsaa lyde som naar noget bliver knust.» Romarbrevet 16, 20: «Men fredsens Gud skal brått krasa Satan under føtene dykkar. Vår Herre Jesu Kristi nåde vere med dykk!»

SONGTEKSTEN Mick Hanly/ Arne Moslåtten «Ei krasafaren steinbu»

Frå albumet Pela stein (1993). Fritt etter Mick Hanly, «Past the Point of Rescue». Fyrste og andre strofe og refreng:

Eg skull’ te fjells for å jakte rein

Bussen va ganske sein, eg skulde gå te Hein

Været va ruskut og tungt og grått

Lendet va sleipt og vått

Sjøl vart eg redd so smått

Hadde hverken kart ell kompass

Burde jaddi hugst på sopass

Jævlig dumt syns væl du?

Måse og stein dæ va allt eg såg

Skodda kom sigande tjukk, so tung og grå

Jeger’n va liten og Vidda stor

Hadde ‘kji leger ror

Trengde ein storebror

Eg tok te miste true

På at eg skull’ finne bue

Klukka gjikk, huttetu, va snart sju!

Men då kom eg te ei krasafaren steinbu

Eine veggen sigji ut, men taket nokolein

Sette meg og fann fram nista

Våt og kald so kroppen rista

Likevæl va eg glad!

Framhald til hausten