Eg står lent mot ei bjørk med fingeren på avtrekkaren. Det smell. Det smell igjen. Og det smell ein tredje gong. Samstundes ser eg noko oransje i augekroken. Det er skogmannen Håkon, som har drive aust for meg. Eg håpte han var ein elg.

– Eg har skote eit dyr. Eg trur det ligg rett nedi her. Moglegvis ein liten okse.

Som vanleg har ein fetter skote dyr rett ved meg. Denne gongen Sigurd, som driv med utrekningar på norske oljeleidningar i Brasil.

Saman med Håkon krabbar eg opp den bratte eikelia. Der ligg det ein liten stut med såkalla sykkelstyre, eit lite gevir med to takkar. Far min, dyrlegen, analyserer tennene og slår fast det alle håpar på. Seks tenner, ein halvtannaåring, som går på kvoten for ungdyr. Altså har me framleis stuten igjen. Me drøymer alle om stuten. Ein stor elgokse med enormt gevir, helst 15–20 takkar, som me kan stoppe ut og henge over senga på soverommet.

Verda går brått framover. Også inst i Straumeskogen. Da ein yngre fetter, Stian, skaut ein stor stut på denne bratte eikekollen for berre to år sidan, var det ein kamp å få stuten ned. Opp hit kom ingen traktorar, og me måtte gjere det på gamlemåten. Kappe av hovudet og finne fram taua. Menn mot daudt dyr, og HMS i lågsetet. Eitt av taua rauk, og eg slo baklengs kråke nedover lia. Men me kom heilskinna ned, og elgen kom halvskinna ned.

I fjor fekk to på jaktlaget seg ATV, og motoriserte sekshjulingar gjer ting enklare. Opp lia med hengaren, dra inn dyret med vinsjen og køyre ned igjen. Slakting, blod og bålkos. Jakthøgtidas treeining.

Elgbikkja

Så er det ut og arbeide for føda igjen. Denne gongen i den omfangsrike Bommerheia. Sidan eg ikkje er ultralokalt kjend her, bommar eg på inngangen til heia og blir dratt av bikkja gjennom eit forferdeleg lauvkratt. Slik var kvar oktober i oppveksten min – gjennom skogen etter iltre bikkjer, med strak arm og bandlêret stramt rundt handleddet. Over velta gran, under velta furer, bandet rundt ei lita bjørk, i rykk opp bratte bakkar og napp ned bratte lier. Alltid på hundens premissar, prisgitt den imponerande evna dei har til å følgje spor, kilometer etter kilometer, over myr, berg og bekk, i mange timar. Spenninga var mest intens etter skadeskyting. Da stod mykje på spel, det blei fundamentalt å finne dyret. Dessutan blei sporinga visuell, ein blodflekk på eit ospeblad, ei boblete blodkake. Det siste var eit godt teikn, lungeskot, som fortalde at elgen ikkje kunne ligge langt unna. Eit par gonger opplevde eg gleda ved å plutseleg å ramle over skogens konge i eit kratt, resignert og død, etter fleire kilometer bak ei overtend bikkje.

På starten av nittiåra fekk me betre jaktbikkjer, og me byrja å sleppe dei laus. Det gjorde livet meir behageleg for drivaren. Snart kom også peileteknologien som gjorde drivarjobben til rein luksus. Sleppe laus hunden, skru på peilaren og rusle etter. I starten var peilarane utan GPS-kart, ein måtte opp på ein topp og tolke om pip og prikkar til avstand og tempo, om lag som ein metalldetektor med enorm rekkevidde. Éin gong kom eg over elgbikkja vår langs vegen, medan eg sjølv var på veg heim til Bø. Eg følte eg måtte signalisere om den resignerte bikkja til far min med peilar, men det var før eg sjølv fekk jaktradio og mobiltelefon. Eg slengde bikkja i bilen og køyrde kjapt opp og ned skogsbilvegen – fleire gonger. På ein peileknatte sat far min og tolka signala, utan å forstå den kløktige planen min, og melde entusiastisk til dei som hadde radio: «No er bikkja i full fart på veg oppover, i eit tempo tyder på at ho er etter elg.» «Nei, no har bikkja og elgen tverrsnudd og er på veg ned igjen.» Og opp igjen. Og ned igjen. Hendinga blei nemnd nokre gonger i Drangedal den hausten.

Bamse Gram

Elgbikkja Siri er ivrig no. Me har komme oss gjennom lauvkrattet, med rundt 140 flått og 60 hjortelusfluger på lua mi, og eg slepper henne i eit hogstfelt. Ho fyk som ein nyttårsrakett sørover, i feil retning av postlina, og stanser brått opp. Samtidig høyrer eg bikkjeglam. Er det Siri på ein elg? Eller er det ei av dei 3000 andre elgbikkjene i Drangedal? Siri er 140 meter unna, bak ein bakkekam, og i retning mot meg. Eg står med rifla klar. Visualiserer kor eg kan skyte om stuten dukkar opp over kanten. Det er viktig å ha dekning, at skotet vil treffe bakken etter å ha penetrert den enorme oksen. Men ho kjem aleine. Eg lokkar henne til meg og gir ein kjeks i bonus. Spora ho er på, er ikkje rykande ferske, men dei er store.

Det seier sitt om posisjonen til elgjakta at den norske grå elghunden er nasjonalhunden vår, medan elgbikkja jämthund har same status i Sverige.

Ronja, Raja, Frøya, Tera, Tinka, Kaisa, Stella, Bella, Trym, Odin og særleg Bamse. I 1865 drog konsul Jens Gram over svenskegrensa og henta med seg ei bikkje til Ask gard nær Hønefoss. Hunden, Bamse Gram, blei stamfar til dei grå tassane med krølla hale som lenge har hatt eit dårleg rykte. Gjennom 1900-talet stod elgbikkjer i hundegardar og løypestrengar på kvar ein liten gard i landet – og gneldra hissig. Den lunefulle elghunden er skildra av Mikkjel Fønhus i Trollelgen. Den er døypt Bjønn, ut frå lynnet sitt:

«Han tar i klinken, Bjønn smyger foran inn og får en reverød katt i hodet. Men katter gjør Bjønn gal; han slår ene labben over dyret, klemmer det mot golvet og jafser det to ganger over ryggen. Det kraser litt, som når Bjønn tygger bein, og så dør det en katt i Hallingdal.»

Vår eigen jaktchampion Kaisa var litt av same slaget. På midten av nittitalet hadde ho blitt så god på å finne elg, og såpass berømt, at dei ringde frå heile Telemark og spurde om ho ville ta med far min på jakt. Men ein sein haustdag dukka ulven i henne opp, ho jafsa etter ein sau på beite, og eit får døydde i Seljord. Sauebonden ville forståeleg nok ha den høgt elska hunden vår avliva. Familien vår stod stille. Kjærleiken frå ein hund blir fort gjensidig, å komme heim til ei slik utilslørt velkomstglede, kjende eg først igjen da eg fekk barn.

Det sat langt inne å avlive eit familiemedlem. Ei stund sysla far min med tanken på å erklære ei anna, naturleg død bikkje for å vere Kaisa, for så å sende Kaisa til eit inkognito liv på hemmeleg adresse i Drangedals skogar. Heldigvis hadde jaktlaget i bygda også ein banksjef med, og han hadde utvikla sympati for den firbeinte med god nase. Banksjefen kan det vere greitt å halde seg inne med. Til slutt blei dødsdomen omgjort til at Kaisa blei utestengd frå Seljord kommune på livstid. Ho levde lukkeleg til ho omkom i ein fjellbekk i 2002, ti år gamal.

Lynnet til den norske, grå elghunden har blitt betre enn ryktet sitt dei siste tiåra. Det handlar nok både om avl og miljø. Nasjonalhunden har blitt meir familiekjær etter at mange har flytta henne frå løypestreng og hundegard inn i husvarmen.

Danske tilstandar

Siri og eg passerer ei kraftig brunstgrop det enno er lukt i. Siri har fine utslag, dekkjer store delar av terrenget, medan eg ruslar i spenning over midten av heia. På flankane er andre drivarar. Frå vestfronten blir det meldt om heilt ferske spor. Sjølv ser eg i ei gjørmete traktorslepe eit stutespor på storleik med over halve støvelen min. Det må vere ein skikkeleg rugg i nærleiken. Eg set meg på eit berg og følgjer med på bikkja. Samstundes tar eg lett humrande til å tenke på Danmark.

Danmark har slite med svært lite elg dei siste åra. Faktisk er det fem tusen år sidan det levde vill elg i Danmark. Men i 1933 kom ei elgku symjande dei 3,5 kilometrane frå Øresund til Sjælland. Nord for København trava ho rundt som verdas mest einsame elg. Ho overlevde invasjonen frå tyskarane, og etter ni år aleine kom det ein stut symjande. Ein kan tru lukka for kua var stor. Dessverre – og symptomatisk for dansk elghistorie – døydde stuten av forstopping etter berre fire månader i det nye heimlandet. Den einsame kua levde vidare, før alderen innhenta henne i 1951. Tabloidavisa Ekstrabladet var kjapt på ballen og henta ei ny elgku frå Sverige. Elgen «Svea» hadde vakse opp i dyrepark og fann seg fort litt for godt til rette i småbyen Helsinge, der han særleg var å sjå utanfor vindauget til bakaren. Etter eit par utfall mot folk og bikkjer, blei han send tilbake der han kom frå.

I 80-åra prøvde tre fredelege elgar å gå i land på ei badestrand ved Helsingør, men strandgjestane fekk panikk og skremde elgane tilbake i fjorden. To døydde av utmatting under returen til Sverige.

Den 14. juli 1999, medan svenske og danske arbeidarar var i ferd med å fullføre Øresundssambandet, kom det nok ei symjande elgku. Danskane fekk igjen ein nasjonal kjæledegge. Allereie etter ein månad dukka det opp trekanta varselskilt, etter modell frå svenske og norske vegar.

– Viss dyrearter som tidlegare levde i Danmark, kjem tilbake hit på eiga hand, må me ta godt imot dei og beskytte dei, sa direktør Poul Henrik Harritz i Danmark Naturfredningsforening.

– Når elgen ser at han har fått eige skilt, kan det hende at han blir så glad at han reiser over til Øresund og rautar etter fleire elg, så vi med tida får ein heil bestand, melde han optimistisk til Berlingske Tidende.

Ti månader seinare blei Danmarks kjære elg påkøyrd av toget, og han døydde.

Det nærmaste me har vore ein nasjonalelg i Noreg, var da albinoelgen «Albin» dukka opp i Østfold i 2006. Etter få år og mange oppslag i VG blei den kvite elgen skoten. Sjølvsagt av ein danske.

– Han er ein elg som alle andre, sa den danske jegeren Per Frost, som stolt proklamerte at han skulle stoppe ut det spesielle hovudet.

Noreg var i sjokk og sorg.

– Det blir bortimot landesorg her nå. Dette gjer at eg vurderer å la vere å gå på jakt. Vi har hatt så mykje glede av Albin her i traktene, sa ein sint jeger og la til:

– Den dansken burde vorte sett på første ferje heim. Sjølv ein baby burde forstå at slikt gjer ein berre ikkje.

Milepåle

Eg har klatra ned til ein av dei plassane det ikkje skulle vert rom for i norske skogar: Lurvemyråsane. Her er det bratte kollar og djupe renner på kryss og tvers. Mørk og tung granskog. Om ein har gått her nokre gonger, hugsar ein kanskje nokre gode ruter gjennom. Det gjer ikkje eg. Opp og ned som ein jojo. God trening. Men eg likar det ikkje. Derfor blir eg glad når det smell. Det er Jeanette. Den einaste kvinna i laget som sit aleine med børse. 20 år gamal har ho gått frå å jobbe på Statoil til å slite for Forsvaret på Skjold.

– Eg har skote på eit dyr. Kanskje ei ku.

Preposisjonane er viktige under jakt. På betyr at ho ikkje veit om dyret ligg. Dessutan har me eigentleg ikkje ku på årets kvote. Me kan eventuelt flytte det over frå neste års kvote, men da ser det stygt ut for stutejakt i år.

Nokre minutt seinare kjem meldinga om at dyret ligg der.

Jeanette er den aller første kvinna i Austre Straume jaktlag til å skyte elg. På tide. Ho er sjølvsagt fornøgd.

– Eg hadde eigentleg gitt opp dette drevet. Eg kjeda meg. Eg sat og kikka på Instagram da elgen plutseleg dukka opp på bakketoppen der.

Deretter skaut ho den relativt store elgen med to skot. Han gjekk ikkje mange metrane. Tannkontroll og funn av brissel, ein kjertel hos kalv og ungdyr, gir nok ein gladnyheit: Dyret er fødd i fjor. Halvtannaåring også denne. Me har framleis stuten igjen på kvota. No er eg klar for å poste.

Webjørn S. Espeland

Webjørn S. Espeland er journalist.

Framhald neste veke