JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

ReportasjeFeature

Heim til Bjartur i sumarhus

Turistar er ikkje på Island for å feriere. Dei er her for å oppleve. Og opplevingane deler dei med verda.

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
Den svarte stranda i Vík i M¿rdal blei ein gong kåra til verdas sjette vakraste. Det kjem nok mykje av klippeformasjonen Reynisdrangar. Du har kan hende sett han i Netflix-serien Katla?

Den svarte stranda i Vík i M¿rdal blei ein gong kåra til verdas sjette vakraste. Det kjem nok mykje av klippeformasjonen Reynisdrangar. Du har kan hende sett han i Netflix-serien Katla?

Alle foto: Hallgeir Opedal

Den svarte stranda i Vík i M¿rdal blei ein gong kåra til verdas sjette vakraste. Det kjem nok mykje av klippeformasjonen Reynisdrangar. Du har kan hende sett han i Netflix-serien Katla?

Den svarte stranda i Vík i M¿rdal blei ein gong kåra til verdas sjette vakraste. Det kjem nok mykje av klippeformasjonen Reynisdrangar. Du har kan hende sett han i Netflix-serien Katla?

Alle foto: Hallgeir Opedal

22464
20230901

Island rundt

Sommaren 2023 sette Hallgeir Opedal seg i leigebilen Bjartur for å køyre den 1332 kilometer lange Ringvegen rundt Island. Dette er hans vegrapport:

Dag 2

Vík i Mýrdal–Kirkjubæjarklaustur–Höfn

270 kilometer

22464
20230901

Island rundt

Sommaren 2023 sette Hallgeir Opedal seg i leigebilen Bjartur for å køyre den 1332 kilometer lange Ringvegen rundt Island. Dette er hans vegrapport:

Dag 2

Vík i Mýrdal–Kirkjubæjarklaustur–Höfn

270 kilometer

Klokka halv seks vaknar eg av trappeknirk og kviskring. Kva i all verda skal folk så tidleg opp etter? Ein skal ikkje sove bort feriedagane, men halv seks? Kan det kome av at her er dyrt å vere, og at turistane må byrje tidleg om dei skal rekke over alt til tilmålt tid?

Fuglane er alt i gang med kvitring, skrik og spel. Eg har ingenting som røyner på, leitar fram øyreproppar og legg meg til att i underkøya på det vesle nattkjølige rommet på Puffy Guesthouse i grenda Vík i Myrdal heilt sør på Island.

Når alarmen går klokka sju, har eg ingen problem med å rive meg opp or senga. Island ligg to timar etter Noreg, og mi biologiske klokke er framleis i norsk tidssone. For meg er ho no ni, og straks den tanken festar seg, får eg dårleg samvit. Sove til ni? Men nei, tenker eg så, no er eg på Island, og på Island skal ein følgje islandsk tid, og her er klokka sju og det er tidleg nok.

Eg set føtene på det kalde tregolvet, trekker gardinene til sides og ser rett inn i ein grøn brattvegg av dropeglitrande gras, markblomar, lyng og kratt. Det er yr og skodde, og langt der oppe skimtar eg ei stripe grådyster himmel. Ifølgje vêrmeldinga skal det klarne ut over formiddagen.

Det er ingen TV på rommet. Ei køyeseng, ein kjøkenstol, ein spegel, ein låg kommode og ein avslått radiator. That’s it. Rommet er til å sove i, ingenting anna. Toalett er ute i gangen, dusj i kjellaren, og eg må berre venne meg til at dette blir standarden dei neste ti dagane.

Rommet er det billegaste som var å finne i Vík, og kostar meg 1570 kroner. Eit rimelegare alternativ ville vore sovesal, men å ligge i rom med framande, passar korkje min natur eller min alder, og om ikkje gladleg, så har eg altså betalt det dobbelte for einerom. I høgsesongen i juli vil dette enkle rommet koste over 3000 norske kroner. Og om eg denne fyrste natta til dømes hadde valt eit rom med sjøutsikt i Vík Apartment litt lenger borti vegen, måtte eg betalt 8000 norske kroner. Åtte tusen! Godt at eg har teke med telt.

Då eg sjekka inn i går kveld, sutra eg over prisnivået til grekaren i resepsjonen. Slikt har ingenting føre seg, men eg ville vel berre ha nokon til å stadfeste mitt inntrykk av at Island er dyrt, men hos han var det inga medkjensle.

– Marknaden bestemmer, sa han kort, og den knappe tonen viste tydeleg at han ikkje ville gå i diskusjon.

Han var vel lei slike knipne turistar, gav meg nykelen til rommet og snudde ryggen til. Sjølv tusla eg til pensjonatet som låg over parkeringsplassen for hotellet. Jo, marknaden bestemmer, og alle vil til Island, men kvifor dei absolutt skal til Vík i M¿rdal, har eg ikkje heilt forstått.

Det vesle eg fekk sjå i går kveld, var ikkje akkurat noko å trykke i ein turistbrosjyre. Ei samling av praktiske bygningar i ulik stil og farge langs tre gater, og like mange tverrgater. Bølgjeblekk er nytta på både tak og fasadar, sjølv hotellet er kledd i metallblankt bølgjeblekk. Mellom husa var skrot – oljefat, armeringsjarn, bilvrak, gravemaskiner og stålkonteinarar.

Vík i M¿rdal minner om ein slik arktisk busetnad i Alaska der alt kjem til syne når snøen smeltar, og sidan det ikkje er lenge til han kjem att, er det ingen som gjer seg umake med å rydde opp. På den andre sida: Vík i M¿rdal verkar ekte. Dei jåler seg ikkje til for turistane med blomekassar, vimplar og parkbenkar, det er rått og autentisk.

Eg går over parkeringsplassen mot hotellet for å ete frukost. Eit britisk par i førtiåra kjem vandrande, friske og glade med yr i håret. Ho ser meg, seier ubedd:

– Vi såg dei ikkje!

– Hæ?

– Jo, vi såg éin, seier mannen.

– Men han var daud. Vis han, då, darling.

Ho dreg fram mobilen og leitar fram ein filmsnutt av ein ung gråmåse som hakkar i ein daud lundefugl.

– Dei forlèt reira tidleg om morgonen og kjem ikkje att før i kveldinga, fortel ho.

Så det er derfor turistane i Vík står opp i otta. Dei skal fotografere lundar. Og det er sjølvsagt derfor hotellet heiter puffin, som tyder lundefugl. At turistar har fotografert lundar mens eg har sove, gjev eit nytt skyl av dårleg samvit.

Humøret livnar heller ikkje til av den trasige hotellfrukosten. Ein simpel buffé med skinke, salami, osteskiver, eggeskiver, og oppskoren agurk og tomat. Over 200 kroner kostar han meg.

Mens eg tygg dei turre brødskivene, les eg Morgunbladid på telefonen. Det har vore brann i ein badestamp i Reykjavík, og ei jente er påkøyrd av motorsykkel, men så kjem overskrifta: «Dømd for å ha drepe borna sine». Barnedrap på Island? Det var uventa. Men så ser eg at saka er merkt erlent. Utland. Drapet er i England. Her på Island har dei nesten slutta å drepe kvarandre.

I tidlegare tider var mannedrap utbreidd, og sagaene er fulle av blodhemn med meir og mindre grunngjevne drap. Det var lovlause tider, der dei stakk med spyd, kløyvde skallar med øks og atgeir og hogg over armar, bein og nakkar med sverd. Det mest vidgjetne dømet på eit umotivert drap er frå Soga om fosterbrørne.

Torgeir Håvarsson heitte ein mann, og han vaks opp i Ísafjördur på nordvestlandet. Han var storvaksen og ublid, og tutla seg ikkje borti kvinnfolk, som han meinte var bortkasta krefter. Som ynglingar flest i dei tider hadde han stor ærekjensle og låg impulskontroll. Han var berre 15 år då han hemna far sin og blei drapsmann.

Saman med fosterbroren Tormod Kolbrunarskald herja han rundt og tenkte «jamt meir på heider i dette livet enn på herlegdom og fagnad i det neste». Å vere fosterbror tydde mellom anna å hemne om ein av dei vart utsett for noko ugreitt.

Så var det ein dag Torgeir kom ridande sørover mot Borgarfjördur, som ligg nokre mil nord om Reykjavík. Dagen før hadde han drepe ungguten Bjarne som hadde tjuvlånt hesten hans, og Torgeir kløyvde like godt hovudet til far hans òg.

Han kom så til det som heitte Hvassafell, der han trefte på nokre karar. Ein gjetar hadde vore i utmarka etter sauer og kvilte seg over staven. Som det står skrive: «Staven var låg og mannen trøytt. Han var litt krokut og bøygde seg og strekte på halsen.» Torgeir lyfta øksa si og lét ho falle: «Øksa beit godt, og hovudet fauk.»

Dei andre i tunet blei handfalne, altså så fortulla at dei lét hendene falle. Men så reid nokre etter Torgeir og lurte på kva som dreiv han til å drepe denne mannen. Og Torgeir svara at han ikkje hadde noko uoppgjort med han, «men sant er det at eg ikkje kunne halda meg, då han stod så lagleg til for hogg».

I dag er drap sjeldan, og i alle år har Island toppa statistikken til Global Peace Index som landet med minst kriminalitet og færrast drap. No har det rett nok vore tre drap i 2023, som er over snittet, men ser ein over dei siste 30 åra, er det om lag to drap i året. Statistisk er Island verdas fredelegaste land, og skal ein tru statistikken, skal det ikkje drepast fleire i år. Det er no greitt å vite.

Planen i dag er å fortsette turen rundt Island med leigebilen Bjartur, og eg har sett byen Höfn som eit høveleg mål. Dit er det 27 mil. Men før eg dreg vidare, vil no eg òg sjå etter lundefugl.

Det yrer lett og luftig, som om lufta er innsett med vatn. Den islandske skinnjakka mi er som laga for dette vêret, vatnet dropar seg og prellar av. Når eg kjem over marehalmen og ned på den svarte stranda, skjønar eg kvifor turistar vil til Vík. I enden av stranda reiser nokre basaltsøyler seg opp av havet som segl. Eg må google: Reynisdrangar blir dei kalla, og stranda her blei i 2021 kåra til verdas sjette vakraste. Jaha.

Eg ser eit par lundar bakse ut frå reira i fuglefjellet. Dei er lette å kjenne att mellom alle måsane som segler på vengene. Lunden er meir som duer, flaksar konstant. Å ta bilete av dei med mobilkameraet er fåfengt, men eg har no sett dei. Dessutan har eg alt teke bilete av to utstoppa lundar i resepsjonen på hotellet.

Eg startar opp Bjartur, tolv grader i dag òg, så temperaturen er om ikkje anna stabil. Så blinkar eg av opp mot kyrkja, som ligg på ei hylle i den grøne lia. Det er stadig folk der oppe, så det må vere ein populær stans.

Framføre kyrkja står ein eldre engelskmann og stirer opp i lia. Alle andre tek bilete ut mot havet, men ikkje han.

Han ser om det er folk der oppe, seier han.

– Folk?

– Folk, ja.

– Er det folk der oppe? Eg kan ikkje sjå nokon, seier eg.

Han skil seg ut på fleire vis, for han har ikkje allvêrsjakke, men ei lys sommarjakke over ei ruta skjorte. Han held hendene i djupt i jakkelommene og ser ut til å fryse. Han er på busstur, fortel han. Rundt heile Island på fem døgn.

– Berre fem døgn? Blir det mykje køyring, då?

– Nei, vi stansar heile tida. Altfor ofte etter mi meining.

Det var godt nytt. Om desse britiske pensjonistane køyrer Island rundt på fem døgn med altfor mange stopp, burde eg ha nok av tid.

– Kor låg dokker i natt?

– I Kirku... Eg klarar aldri å uttale det.

– Kirkubærjar, seier eg.

– Yes, exactly.

Heilt eksakt er det ikkje, for namnet på staden er Kirkjubæjarklaustur, og som mange islandske stadnamn er det ei fonetisk utmaning å uttale. Kyrkjebykloster på norsk, og der har eg tenkt å stanse, for der har det skjedd eit Guds mirakel.

Når det gjeld verdshistorie, har islendingane lite å slå i bordet med. Dei ligg liksom utanfor dei store hendingane, men éin ting meiner dei å ha bidrege til: den franske revolusjonen.

Inne i det som i dag er Skaftafell nasjonalpark, ligg vulkansystemet Laki. I nær 800 år skjedde der ingenting, men så, i mai 1783, byrja jorda å skake. Det var skjelv etter skjelv i fleire veker, før det i byrjinga av juni eksploderte inne i fjellheimen. Fjellet opna seg, og opp frå over hundre krater av ulik storleik, blei det støytt ut glødande småstein, grus, oske og gassar. Det er dette som blir kalla tefra.

Opp i dagen velta raudglødande lava. Langsamt flaut han ned frå fjellet og følgde dalsøkk. I to greiner nærma dei langsame, raudglødande elvane seg Kirkjubæjarklaustur, og særskilt den vestre var komen faretrugande nær.

Ein søndag i juli samla bygdefolket seg i kyrkja, for her var det berre éin ting å gjere: be til Vårherre. Frå preikestolen heldt soknepresten Jón Steingrímsson det som sidan er blitt kjent som eldmessa. Kva han eksakt sa, er det vel ingen som veit lenger, men han gav nok nokre trøystens ord til den skrekkslegne kyrkjelyden og retta så hender, andlet og bøn mot den allmektige i himmelen.

Og miraklet skjedde. Då dei kom ut av kyrkja, hadde lavastraumen stansa. Kyrkja var berga, dei var redda. I fyrste omgang.

For utbrotet heldt fram i åtte månader. Vulkansk oske la seg over heile landet, over utmark og innmark, over vidder, vatn og elvar. Fisk flaut opp, og Jón Steingrímssons skildringar frå utbrotet er sterk lesnad.

Han skriv korleis skinnet tok til å rotne av ryggen på hestar, hovud, kjevar og ledd hovna opp. Sauer og storfe leid på same vis. Kjøtet var illeluktande og bittert, og dei som nøydde seg til å ete, døydde. Heile 80 prosent av sauene på Island strauk med som følgje av forgifting, og den same lagnaden fekk halve buskapen av kyr og hestar.

Det blei uår og hungersnød, og ein kamp for å overleve. Bøndene som var minst råka, selde maten dyrt, og det neste året døydde to av ti islendingar av svolt eller forgifting. Det var så ille at danskekongen Kristian VII vurderte å evakuere heile folket.

Danmark var eit alternativ å flytte til, eit anna var Finnmark. Eller kunne dei sendast til Karibia? Islendingane var jo øyfolk, og det var trong for folk på plantasjane i dei danske koloniane. Det blei ingenting av, men mange forlét gardane i sør. Berre i Kirkjubæjarklaustur blei folketalet redusert frå 613 til 93.

I løpet av det åtte månader lange utbrotet blei 120 millionar tonn svoveldioksid slyngt ut i atmosfæren og spreidde seg raskt nedover kontinentet. Berre to dagar etter det fyrste utbrotet nådde svoveldisen Bergen, sidan la han seg over Praha, Berlin, Paris og London. I juli hadde han nådd Russland, så Asia.

Giftskyene stengde for sollys, det blei torevêr og hagleskurar, og avlingar blei øydelagde. Ekstremvêret fortsette gjennom vinteren, og i tre lange år sokk gjennomsnittstemperaturen i heile Europa. Så seint som i 1788 herja ein haglstorm Frankrike, og igjen gjekk avlingar tapt. Det blei fattigdom, hungersnød og misnøye. Og slik seier islendingane at deira vulkanutbrot leidde til stormen mot Bastillen og den franske revolusjonen i 1789.

Eg har køyrt i halvannan time og pratar i telefon når eg kjem til ei rundkøyring som eg køyrer tvers gjennom. Av GPS-en skjønar eg at eg er komen til Kirkjubæjarklaustur, og snur. Sidan fyrste gong eg las om vulkanutbrotet og eldmessa, har eg skapt bilete av korleis staden ser ut, og eg har forventningar om ein pittoresk landsby, men her er ingenting å sjå: ein bensinstasjon, ein butikk, ein skule, nokre hus og sjølvsagt eit hotell.

Alt verkar nytt, ikkje eingong kyrkja kan vere meir enn femti år. Kan dette verkeleg vere heile Kirkjubæjarklaustur? Eg køyrer så langt vegen rekk. I enden ligg eit pensjonat, der eg parkerer. Ei ung kvinne kjem ut med ein famn sengetøy, og ho er ikkje meir blid enn ho må vere.

– Kan eg hjelpe deg?

– Ja, eg ser etter den gamle kyrkja.

– Det finst ikkje noka gamal kyrkje her.

– Veit du kor Jón Steingrímsson stansa lavaen?

– Kven?

– Presten. Har du ikkje høyrt om eldmessa?

– Nei.

– Er du herifrå?

– Nei, eg er frå Polen.

Eg køyrer tilbake mot rundkøyringa og ser ei jente kome syklande imot meg. Eg stansar bilen i vegkanten, stig ut. Når ho nærmar seg, roper eg «excuse me», men ho syklar rett forbi. Eg roper ein gong til, og nølande bremsar ho opp, snur sykkelen og kjem trillande.

– Veit du kven Jón Steingrímsson er?

– Ja, sjølvsagt. Han er bestefar min.

– Bestefar din?! Presten?

– Eller oldefar, eller tippoldefar. Eg er no i slekt med han.

Er det mogleg å ha slik flaks? Den fyrste innfødde eg treffer på, og så er ho i familie med sjølvaste eldpresten. Ho heiter Bríet Sunna, fortel ho, og er på veg til fotballtrening.

– Veit du kan hende kor den gamle kyrkja låg?

– Ja, ho låg ved butikken.

– Og kor stogga han lavaen?

– Oppe ved Systrastapi. Men du kan spørje meir på turistinfoen. Eg må på trening.

Bríet Sunna er i familie med eldpresten Jón Steingrímsson, han som stansa lavastraumen med bøn.

Bríet Sunna er i familie med eldpresten Jón Steingrímsson, han som stansa lavastraumen med bøn.

På turistkontoret er dei glade for å få spørsmål om Jón Steingrímsson. Ja, eg trur ho er glad for besøk, og om eldpresten kan ho alt. Ho legg ut om fødestad, familie, om faren som døydde, og om korleis han kom til Kirkjubæjarklaustur, og eg må til slutt bryte ho av, for så mykje treng eg ikkje vite, og fortel at eg var så heldig å treffe ei som var i familie med Jón Steingrímsson.

– Ja, no skal det godt gjerast å treffe nokon frå Kirkjubæjarklaustur som ikkje er i familie med han.

– Er du òg?!

– Nei, for eg er ikkje herifrå. Men på alle gardane kring Kirkjubæjarklaustur er dei i familie med Jón Steingrímsson. Seier dei.

– Men kor stansa han lavaen?

Ho går til eit fotografi som heng på veggen, og peiker på steinblokka som heiter Systrastapi. Det er ikkje langt å gå, kanskje 15 minutt?

Turistinformasjonsfolk er ikkje til å stole på i slike spørsmål. Dei vil alltid underdrive. Alt ligg nær. Men eg går, og følgjer grusvegen langs elva, som blir ein sti, og etter 15 minutt er eg knapt komen halvvegs, for stien fortset over kuperte grassletter med beitande sauer, sidan ned i eit søkk der ein bekk sildrar, og så bratt opp att. Etter ein halv time klyv eg opp den siste skråninga, og undervegs har eg vurdert å snu. Kvifor kaste tida bort på dette?

Når eg rundar kanten, ser eg oppover, og midt i elva ligg eit breitt grått felt av 240 år gamal størkna lava. Eg er imponert, men det er klart: Om Netflix skulle finne på lage ein dramaserie om hendingane i Kirkjubæjarklaustur sommaren 1783, må dei smørje litt på. Slik eg hadde sett føre meg dette, hadde lavaen stansa nokre titals meter frå kyrkja, men her snakkar vi kan hende om to–tre kilometer.

Island er makelaust. Nei, anna kan eg ikkje seie. Tåka er blåst vekk eller fordampa, borte er ho no uansett, skylaget har sprokke opp, og guddommelege lysstrimer legg seg over rå, vill og skiftande natur. Under bratte berg ligg kvitmåla sauegardar med grasgrøne bøar. På dei blygrå fjella kviler skinande isbrear, og vegen går flatt og linjalrett over tundra, hedar og strie elvar, gjennom tjæresvart lava, brun lava, over grå sandsletter, og hist og her ser eg svovelgule sandflekkar der damp stig til vêrs.

Eg er som ein skvetten gråsporv, blikket vandrar utan stans, hit, dit, og det er hakesleppande vakkert. Eller vakkert? Det er eit opphavleg landskap, eit strok av urtid, og det er mykje derfor naturen på Island fasinerer oss. Vi får ein skimt av jordas langsame andedrag, og i denne tidløysa blir eit kort menneskeliv til ingenting, éin hektisk pust, eit blaff. Vi menneske lever kort og har lita tid, vi må skunde oss.

Klokka er halv fire, eg er svolten, og trafikken står bom stille. Kva er det som seinkar? Den siste kilometeren har eg sett fleire bilar stå parkerte langs vegen, men eg anar ikkje kva dei har stansa for. Køen sniglar seg av garde før han endeleg løyser seg opp. Vegen stryk langs havkanten og kryssar ei smal hengebru. Ute til høgre bryt langsame dønningar mot grovsteinete strand. Til venstre ligg ein blågrøn innsjø, og i innsjøen flyt isfjell. Eg må vere komen til Jökulsárlón.

Det er ein arm av Vatnajökull som strekker seg ned hit mot Ringvegen, og det interessante er at då Ingólfur Arnarson – eller Ingolv Ørnsson, om du vil, namnet hans blir stava på ymse vis – la seg til her på sørkysten sommaren 871, såg han ingenting til denne. Då låg brearmen 20 kilometer lenger inn i landet. Men så, rundt 1200, byrja klimaet å kjølne, og snø la seg over snø, og frå midten av 1500-talet gjekk Europa og Nord-Amerika inn i den litle istida. Ho vara til midten av 1800-talet, då isarmen rakk nesten ned til havet. Så mildna klimaet att, og sidan har breen langsamt trekt seg inn i landet.

Det er den gamle morenekanten som har skapt denne laguna. Med vår tids brå klimaendringar trekker breen seg raskt tilbake, og store isblokker kalvar og ligg fanga i innsjøen til dei smeltar. Mellom isfjella køyrer gule amfibiebåtar og raske ribbar. Langsmed strandkanten vandrar folk fram og attende.

Eg kjøper ei pølse i brød og noterer meg at islendingane framleis legg ketsjup og sennep i brødet før pølsa. Det er ei nyvinning som eg merka meg fyrste gong i Reykjavík i 2007. Det ser kan hende ikkje like delikat ut, men det er praktisk, og mitt inntrykk er at islendingane alltid vel det som er praktisk.

To ting slår meg når eg køyrer vidare. For det fyrste tenker eg ikkje godt når eg køyrer bil. Eg klarer ikkje følgje ein tanke til endes. Det er stadig noko som forstyrrar. Og det andre er at det langs vegane ikkje finst minnesmerke eller monument, det er heller ingen staselege herregardar, katedralar, borger eller slott. Det er små tettstadar med kyrkjer, gjestehus og bensinstasjonar, og det meste må vere bygd i mi levetid.

Dei andre nordiske landa eg har besøkt, har ei rik historie. Sverige har si stormaktstid, storslegne slott og lange kongerekker, Danmark det same i tillegg til eksotiske koloniar. Finland har industrihistorie, borgarkrig og vinterkrig, mens Island knapt har opplevd krig. Rett nok blei landet okkupert under siste verdskrig, men av kven? Engelskmenn og amerikanarar.

Frå Ingolv Ørnsson kom til landet og 1000 år fram i tid, budde islendingane i jordgammar og torvhus, dei fiska og heldt sauer, og sett bort frå pest og naturkatastrofar skjedde her lite. Island er fyrst og fremst natur.

Eg kjem til Höfn, og det er ein småby med fartsdumpar og fortau. Tanken var å ligge i telt, men det blæs, og det er ikkje meir enn 13 grader, og det kan bli regn, og slik argumenterer eg mot å legge meg i telt, til eg har overtydd meg sjølv om at det var ein dårleg tanke. På telefonen finn eg eit gjestehus som heiter Hafnarnes, der eit rom kostar 150 euro. Sidan det er langt på kveld, kan eg kanskje klare å prute?

Hafnarnes Guesthouse ligg på ein odde tre kilometer utanfor sentrum. Dei siste hundre metrane er det grusveg. På TripAdvisor såg eg at ein ikkje skal dømme gjestehuset etter eksteriøret, og eg skjønar snart kvifor. Det kvite murhuset i to etasjar er det ikkje noko å seie på, men elles liknar tomta ein anleggsplass. Stålkonteinarar, ei gravemaskin, ein stor gaffeltruck, ein rusten utepeis. Fleire bilar utan skilt står parkerte på grusen. Eit søppelspann er tjora med stroppar til ein traktorgravar, eit anna til trappehuset, saman med eit korgballstativ. Det blæs nok hardt her ute vinterstid.

Stemninga blei særdeles god i stova/kjøkenet til Bjartur. Han er tømrar, og firmaet hans heiter Bjartur i Sumarhus, etter hovudpersonen i ein roman av Halldór Kiljan Laxness.

Stemninga blei særdeles god i stova/kjøkenet til Bjartur. Han er tømrar, og firmaet hans heiter Bjartur i Sumarhus, etter hovudpersonen i ein roman av Halldór Kiljan Laxness.

Bjartur står det på dørskiltet. Jøss. Eg opnar døra og kjem rett inn der ein familie sit og et middag. Dei ser alle opp.

– Orsak, seier eg, eg trudde det var resepsjonen.

Ein mann reiser seg, kjem imot meg, helsar blidt, og eg spør om han har husrom. Jo, det er ikkje utenkeleg, seier han og tek meg med på utsida.

– Er det du som er Bjartur?

– Bjartur, ja.

Vi går opp trappa på utsida, og han viser veg til rommet. Ei stor dobbeltseng, og like utanfor bad og dusj. Vindauga er kvite av salt. Saman går vi ned att, og han inviterer meg like godt inn i stova som òg er kjøken. Eit fjernsyn flimrar på veggen, det er fotball. Eg føler trong til å forklare kvifor eg går i skinnjakke, og fortel at eg kjøpte ho på Island i 1991. Dei liker den historia, ser eg, og fortel så at eg reiser rundt i ein leigebil som eg kallar Bjartur etter ein karakter i ei bok av Halldór Laxness. Har dei lese den? Sjølvsagt har dei det. Alle på Island har lese Sin egen herre.

– Bjartur er tømrar, fortel kona, og firmaet hans heiter Bjartur i Sumarhus.

– Kva?!

Dei ler godt av reaksjonen min, og eg fortel om tre reinsdyr eg såg langs vegen, og viser bilete av dei. Kona gløtter på mobilen og seier at det er tre bukkar. Korleis veit ho det? Ho har arbeidd på slaktehus og ser no forskjell på bukk og simle. Ho leitar fram sin eigen telefon og googlar etter reinsdyr, og så syner ho meg bilete etter bilete.

– Bukk, seier ho, – bukk, simle, simle, bukk, bukk…

Skal ho aldri gje seg?

– Eg skjønar teikninga, seier eg, og då ler både ho og Bjartur.

Og no er stemninga god, og når pris på rommet skal forhandlast, slår Bjartur straks av 50 euro. 100 euro skal han ha. Det er 1300 kroner.

– Fantastisk, seier eg.

Bjartur rekker fram handa att, seier:

– Velkomen til sumarhus!

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

Klokka halv seks vaknar eg av trappeknirk og kviskring. Kva i all verda skal folk så tidleg opp etter? Ein skal ikkje sove bort feriedagane, men halv seks? Kan det kome av at her er dyrt å vere, og at turistane må byrje tidleg om dei skal rekke over alt til tilmålt tid?

Fuglane er alt i gang med kvitring, skrik og spel. Eg har ingenting som røyner på, leitar fram øyreproppar og legg meg til att i underkøya på det vesle nattkjølige rommet på Puffy Guesthouse i grenda Vík i Myrdal heilt sør på Island.

Når alarmen går klokka sju, har eg ingen problem med å rive meg opp or senga. Island ligg to timar etter Noreg, og mi biologiske klokke er framleis i norsk tidssone. For meg er ho no ni, og straks den tanken festar seg, får eg dårleg samvit. Sove til ni? Men nei, tenker eg så, no er eg på Island, og på Island skal ein følgje islandsk tid, og her er klokka sju og det er tidleg nok.

Eg set føtene på det kalde tregolvet, trekker gardinene til sides og ser rett inn i ein grøn brattvegg av dropeglitrande gras, markblomar, lyng og kratt. Det er yr og skodde, og langt der oppe skimtar eg ei stripe grådyster himmel. Ifølgje vêrmeldinga skal det klarne ut over formiddagen.

Det er ingen TV på rommet. Ei køyeseng, ein kjøkenstol, ein spegel, ein låg kommode og ein avslått radiator. That’s it. Rommet er til å sove i, ingenting anna. Toalett er ute i gangen, dusj i kjellaren, og eg må berre venne meg til at dette blir standarden dei neste ti dagane.

Rommet er det billegaste som var å finne i Vík, og kostar meg 1570 kroner. Eit rimelegare alternativ ville vore sovesal, men å ligge i rom med framande, passar korkje min natur eller min alder, og om ikkje gladleg, så har eg altså betalt det dobbelte for einerom. I høgsesongen i juli vil dette enkle rommet koste over 3000 norske kroner. Og om eg denne fyrste natta til dømes hadde valt eit rom med sjøutsikt i Vík Apartment litt lenger borti vegen, måtte eg betalt 8000 norske kroner. Åtte tusen! Godt at eg har teke med telt.

Då eg sjekka inn i går kveld, sutra eg over prisnivået til grekaren i resepsjonen. Slikt har ingenting føre seg, men eg ville vel berre ha nokon til å stadfeste mitt inntrykk av at Island er dyrt, men hos han var det inga medkjensle.

– Marknaden bestemmer, sa han kort, og den knappe tonen viste tydeleg at han ikkje ville gå i diskusjon.

Han var vel lei slike knipne turistar, gav meg nykelen til rommet og snudde ryggen til. Sjølv tusla eg til pensjonatet som låg over parkeringsplassen for hotellet. Jo, marknaden bestemmer, og alle vil til Island, men kvifor dei absolutt skal til Vík i M¿rdal, har eg ikkje heilt forstått.

Det vesle eg fekk sjå i går kveld, var ikkje akkurat noko å trykke i ein turistbrosjyre. Ei samling av praktiske bygningar i ulik stil og farge langs tre gater, og like mange tverrgater. Bølgjeblekk er nytta på både tak og fasadar, sjølv hotellet er kledd i metallblankt bølgjeblekk. Mellom husa var skrot – oljefat, armeringsjarn, bilvrak, gravemaskiner og stålkonteinarar.

Vík i M¿rdal minner om ein slik arktisk busetnad i Alaska der alt kjem til syne når snøen smeltar, og sidan det ikkje er lenge til han kjem att, er det ingen som gjer seg umake med å rydde opp. På den andre sida: Vík i M¿rdal verkar ekte. Dei jåler seg ikkje til for turistane med blomekassar, vimplar og parkbenkar, det er rått og autentisk.

Eg går over parkeringsplassen mot hotellet for å ete frukost. Eit britisk par i førtiåra kjem vandrande, friske og glade med yr i håret. Ho ser meg, seier ubedd:

– Vi såg dei ikkje!

– Hæ?

– Jo, vi såg éin, seier mannen.

– Men han var daud. Vis han, då, darling.

Ho dreg fram mobilen og leitar fram ein filmsnutt av ein ung gråmåse som hakkar i ein daud lundefugl.

– Dei forlèt reira tidleg om morgonen og kjem ikkje att før i kveldinga, fortel ho.

Så det er derfor turistane i Vík står opp i otta. Dei skal fotografere lundar. Og det er sjølvsagt derfor hotellet heiter puffin, som tyder lundefugl. At turistar har fotografert lundar mens eg har sove, gjev eit nytt skyl av dårleg samvit.

Humøret livnar heller ikkje til av den trasige hotellfrukosten. Ein simpel buffé med skinke, salami, osteskiver, eggeskiver, og oppskoren agurk og tomat. Over 200 kroner kostar han meg.

Mens eg tygg dei turre brødskivene, les eg Morgunbladid på telefonen. Det har vore brann i ein badestamp i Reykjavík, og ei jente er påkøyrd av motorsykkel, men så kjem overskrifta: «Dømd for å ha drepe borna sine». Barnedrap på Island? Det var uventa. Men så ser eg at saka er merkt erlent. Utland. Drapet er i England. Her på Island har dei nesten slutta å drepe kvarandre.

I tidlegare tider var mannedrap utbreidd, og sagaene er fulle av blodhemn med meir og mindre grunngjevne drap. Det var lovlause tider, der dei stakk med spyd, kløyvde skallar med øks og atgeir og hogg over armar, bein og nakkar med sverd. Det mest vidgjetne dømet på eit umotivert drap er frå Soga om fosterbrørne.

Torgeir Håvarsson heitte ein mann, og han vaks opp i Ísafjördur på nordvestlandet. Han var storvaksen og ublid, og tutla seg ikkje borti kvinnfolk, som han meinte var bortkasta krefter. Som ynglingar flest i dei tider hadde han stor ærekjensle og låg impulskontroll. Han var berre 15 år då han hemna far sin og blei drapsmann.

Saman med fosterbroren Tormod Kolbrunarskald herja han rundt og tenkte «jamt meir på heider i dette livet enn på herlegdom og fagnad i det neste». Å vere fosterbror tydde mellom anna å hemne om ein av dei vart utsett for noko ugreitt.

Så var det ein dag Torgeir kom ridande sørover mot Borgarfjördur, som ligg nokre mil nord om Reykjavík. Dagen før hadde han drepe ungguten Bjarne som hadde tjuvlånt hesten hans, og Torgeir kløyvde like godt hovudet til far hans òg.

Han kom så til det som heitte Hvassafell, der han trefte på nokre karar. Ein gjetar hadde vore i utmarka etter sauer og kvilte seg over staven. Som det står skrive: «Staven var låg og mannen trøytt. Han var litt krokut og bøygde seg og strekte på halsen.» Torgeir lyfta øksa si og lét ho falle: «Øksa beit godt, og hovudet fauk.»

Dei andre i tunet blei handfalne, altså så fortulla at dei lét hendene falle. Men så reid nokre etter Torgeir og lurte på kva som dreiv han til å drepe denne mannen. Og Torgeir svara at han ikkje hadde noko uoppgjort med han, «men sant er det at eg ikkje kunne halda meg, då han stod så lagleg til for hogg».

I dag er drap sjeldan, og i alle år har Island toppa statistikken til Global Peace Index som landet med minst kriminalitet og færrast drap. No har det rett nok vore tre drap i 2023, som er over snittet, men ser ein over dei siste 30 åra, er det om lag to drap i året. Statistisk er Island verdas fredelegaste land, og skal ein tru statistikken, skal det ikkje drepast fleire i år. Det er no greitt å vite.

Planen i dag er å fortsette turen rundt Island med leigebilen Bjartur, og eg har sett byen Höfn som eit høveleg mål. Dit er det 27 mil. Men før eg dreg vidare, vil no eg òg sjå etter lundefugl.

Det yrer lett og luftig, som om lufta er innsett med vatn. Den islandske skinnjakka mi er som laga for dette vêret, vatnet dropar seg og prellar av. Når eg kjem over marehalmen og ned på den svarte stranda, skjønar eg kvifor turistar vil til Vík. I enden av stranda reiser nokre basaltsøyler seg opp av havet som segl. Eg må google: Reynisdrangar blir dei kalla, og stranda her blei i 2021 kåra til verdas sjette vakraste. Jaha.

Eg ser eit par lundar bakse ut frå reira i fuglefjellet. Dei er lette å kjenne att mellom alle måsane som segler på vengene. Lunden er meir som duer, flaksar konstant. Å ta bilete av dei med mobilkameraet er fåfengt, men eg har no sett dei. Dessutan har eg alt teke bilete av to utstoppa lundar i resepsjonen på hotellet.

Eg startar opp Bjartur, tolv grader i dag òg, så temperaturen er om ikkje anna stabil. Så blinkar eg av opp mot kyrkja, som ligg på ei hylle i den grøne lia. Det er stadig folk der oppe, så det må vere ein populær stans.

Framføre kyrkja står ein eldre engelskmann og stirer opp i lia. Alle andre tek bilete ut mot havet, men ikkje han.

Han ser om det er folk der oppe, seier han.

– Folk?

– Folk, ja.

– Er det folk der oppe? Eg kan ikkje sjå nokon, seier eg.

Han skil seg ut på fleire vis, for han har ikkje allvêrsjakke, men ei lys sommarjakke over ei ruta skjorte. Han held hendene i djupt i jakkelommene og ser ut til å fryse. Han er på busstur, fortel han. Rundt heile Island på fem døgn.

– Berre fem døgn? Blir det mykje køyring, då?

– Nei, vi stansar heile tida. Altfor ofte etter mi meining.

Det var godt nytt. Om desse britiske pensjonistane køyrer Island rundt på fem døgn med altfor mange stopp, burde eg ha nok av tid.

– Kor låg dokker i natt?

– I Kirku... Eg klarar aldri å uttale det.

– Kirkubærjar, seier eg.

– Yes, exactly.

Heilt eksakt er det ikkje, for namnet på staden er Kirkjubæjarklaustur, og som mange islandske stadnamn er det ei fonetisk utmaning å uttale. Kyrkjebykloster på norsk, og der har eg tenkt å stanse, for der har det skjedd eit Guds mirakel.

Når det gjeld verdshistorie, har islendingane lite å slå i bordet med. Dei ligg liksom utanfor dei store hendingane, men éin ting meiner dei å ha bidrege til: den franske revolusjonen.

Inne i det som i dag er Skaftafell nasjonalpark, ligg vulkansystemet Laki. I nær 800 år skjedde der ingenting, men så, i mai 1783, byrja jorda å skake. Det var skjelv etter skjelv i fleire veker, før det i byrjinga av juni eksploderte inne i fjellheimen. Fjellet opna seg, og opp frå over hundre krater av ulik storleik, blei det støytt ut glødande småstein, grus, oske og gassar. Det er dette som blir kalla tefra.

Opp i dagen velta raudglødande lava. Langsamt flaut han ned frå fjellet og følgde dalsøkk. I to greiner nærma dei langsame, raudglødande elvane seg Kirkjubæjarklaustur, og særskilt den vestre var komen faretrugande nær.

Ein søndag i juli samla bygdefolket seg i kyrkja, for her var det berre éin ting å gjere: be til Vårherre. Frå preikestolen heldt soknepresten Jón Steingrímsson det som sidan er blitt kjent som eldmessa. Kva han eksakt sa, er det vel ingen som veit lenger, men han gav nok nokre trøystens ord til den skrekkslegne kyrkjelyden og retta så hender, andlet og bøn mot den allmektige i himmelen.

Og miraklet skjedde. Då dei kom ut av kyrkja, hadde lavastraumen stansa. Kyrkja var berga, dei var redda. I fyrste omgang.

For utbrotet heldt fram i åtte månader. Vulkansk oske la seg over heile landet, over utmark og innmark, over vidder, vatn og elvar. Fisk flaut opp, og Jón Steingrímssons skildringar frå utbrotet er sterk lesnad.

Han skriv korleis skinnet tok til å rotne av ryggen på hestar, hovud, kjevar og ledd hovna opp. Sauer og storfe leid på same vis. Kjøtet var illeluktande og bittert, og dei som nøydde seg til å ete, døydde. Heile 80 prosent av sauene på Island strauk med som følgje av forgifting, og den same lagnaden fekk halve buskapen av kyr og hestar.

Det blei uår og hungersnød, og ein kamp for å overleve. Bøndene som var minst råka, selde maten dyrt, og det neste året døydde to av ti islendingar av svolt eller forgifting. Det var så ille at danskekongen Kristian VII vurderte å evakuere heile folket.

Danmark var eit alternativ å flytte til, eit anna var Finnmark. Eller kunne dei sendast til Karibia? Islendingane var jo øyfolk, og det var trong for folk på plantasjane i dei danske koloniane. Det blei ingenting av, men mange forlét gardane i sør. Berre i Kirkjubæjarklaustur blei folketalet redusert frå 613 til 93.

I løpet av det åtte månader lange utbrotet blei 120 millionar tonn svoveldioksid slyngt ut i atmosfæren og spreidde seg raskt nedover kontinentet. Berre to dagar etter det fyrste utbrotet nådde svoveldisen Bergen, sidan la han seg over Praha, Berlin, Paris og London. I juli hadde han nådd Russland, så Asia.

Giftskyene stengde for sollys, det blei torevêr og hagleskurar, og avlingar blei øydelagde. Ekstremvêret fortsette gjennom vinteren, og i tre lange år sokk gjennomsnittstemperaturen i heile Europa. Så seint som i 1788 herja ein haglstorm Frankrike, og igjen gjekk avlingar tapt. Det blei fattigdom, hungersnød og misnøye. Og slik seier islendingane at deira vulkanutbrot leidde til stormen mot Bastillen og den franske revolusjonen i 1789.

Eg har køyrt i halvannan time og pratar i telefon når eg kjem til ei rundkøyring som eg køyrer tvers gjennom. Av GPS-en skjønar eg at eg er komen til Kirkjubæjarklaustur, og snur. Sidan fyrste gong eg las om vulkanutbrotet og eldmessa, har eg skapt bilete av korleis staden ser ut, og eg har forventningar om ein pittoresk landsby, men her er ingenting å sjå: ein bensinstasjon, ein butikk, ein skule, nokre hus og sjølvsagt eit hotell.

Alt verkar nytt, ikkje eingong kyrkja kan vere meir enn femti år. Kan dette verkeleg vere heile Kirkjubæjarklaustur? Eg køyrer så langt vegen rekk. I enden ligg eit pensjonat, der eg parkerer. Ei ung kvinne kjem ut med ein famn sengetøy, og ho er ikkje meir blid enn ho må vere.

– Kan eg hjelpe deg?

– Ja, eg ser etter den gamle kyrkja.

– Det finst ikkje noka gamal kyrkje her.

– Veit du kor Jón Steingrímsson stansa lavaen?

– Kven?

– Presten. Har du ikkje høyrt om eldmessa?

– Nei.

– Er du herifrå?

– Nei, eg er frå Polen.

Eg køyrer tilbake mot rundkøyringa og ser ei jente kome syklande imot meg. Eg stansar bilen i vegkanten, stig ut. Når ho nærmar seg, roper eg «excuse me», men ho syklar rett forbi. Eg roper ein gong til, og nølande bremsar ho opp, snur sykkelen og kjem trillande.

– Veit du kven Jón Steingrímsson er?

– Ja, sjølvsagt. Han er bestefar min.

– Bestefar din?! Presten?

– Eller oldefar, eller tippoldefar. Eg er no i slekt med han.

Er det mogleg å ha slik flaks? Den fyrste innfødde eg treffer på, og så er ho i familie med sjølvaste eldpresten. Ho heiter Bríet Sunna, fortel ho, og er på veg til fotballtrening.

– Veit du kan hende kor den gamle kyrkja låg?

– Ja, ho låg ved butikken.

– Og kor stogga han lavaen?

– Oppe ved Systrastapi. Men du kan spørje meir på turistinfoen. Eg må på trening.

Bríet Sunna er i familie med eldpresten Jón Steingrímsson, han som stansa lavastraumen med bøn.

Bríet Sunna er i familie med eldpresten Jón Steingrímsson, han som stansa lavastraumen med bøn.

På turistkontoret er dei glade for å få spørsmål om Jón Steingrímsson. Ja, eg trur ho er glad for besøk, og om eldpresten kan ho alt. Ho legg ut om fødestad, familie, om faren som døydde, og om korleis han kom til Kirkjubæjarklaustur, og eg må til slutt bryte ho av, for så mykje treng eg ikkje vite, og fortel at eg var så heldig å treffe ei som var i familie med Jón Steingrímsson.

– Ja, no skal det godt gjerast å treffe nokon frå Kirkjubæjarklaustur som ikkje er i familie med han.

– Er du òg?!

– Nei, for eg er ikkje herifrå. Men på alle gardane kring Kirkjubæjarklaustur er dei i familie med Jón Steingrímsson. Seier dei.

– Men kor stansa han lavaen?

Ho går til eit fotografi som heng på veggen, og peiker på steinblokka som heiter Systrastapi. Det er ikkje langt å gå, kanskje 15 minutt?

Turistinformasjonsfolk er ikkje til å stole på i slike spørsmål. Dei vil alltid underdrive. Alt ligg nær. Men eg går, og følgjer grusvegen langs elva, som blir ein sti, og etter 15 minutt er eg knapt komen halvvegs, for stien fortset over kuperte grassletter med beitande sauer, sidan ned i eit søkk der ein bekk sildrar, og så bratt opp att. Etter ein halv time klyv eg opp den siste skråninga, og undervegs har eg vurdert å snu. Kvifor kaste tida bort på dette?

Når eg rundar kanten, ser eg oppover, og midt i elva ligg eit breitt grått felt av 240 år gamal størkna lava. Eg er imponert, men det er klart: Om Netflix skulle finne på lage ein dramaserie om hendingane i Kirkjubæjarklaustur sommaren 1783, må dei smørje litt på. Slik eg hadde sett føre meg dette, hadde lavaen stansa nokre titals meter frå kyrkja, men her snakkar vi kan hende om to–tre kilometer.

Island er makelaust. Nei, anna kan eg ikkje seie. Tåka er blåst vekk eller fordampa, borte er ho no uansett, skylaget har sprokke opp, og guddommelege lysstrimer legg seg over rå, vill og skiftande natur. Under bratte berg ligg kvitmåla sauegardar med grasgrøne bøar. På dei blygrå fjella kviler skinande isbrear, og vegen går flatt og linjalrett over tundra, hedar og strie elvar, gjennom tjæresvart lava, brun lava, over grå sandsletter, og hist og her ser eg svovelgule sandflekkar der damp stig til vêrs.

Eg er som ein skvetten gråsporv, blikket vandrar utan stans, hit, dit, og det er hakesleppande vakkert. Eller vakkert? Det er eit opphavleg landskap, eit strok av urtid, og det er mykje derfor naturen på Island fasinerer oss. Vi får ein skimt av jordas langsame andedrag, og i denne tidløysa blir eit kort menneskeliv til ingenting, éin hektisk pust, eit blaff. Vi menneske lever kort og har lita tid, vi må skunde oss.

Klokka er halv fire, eg er svolten, og trafikken står bom stille. Kva er det som seinkar? Den siste kilometeren har eg sett fleire bilar stå parkerte langs vegen, men eg anar ikkje kva dei har stansa for. Køen sniglar seg av garde før han endeleg løyser seg opp. Vegen stryk langs havkanten og kryssar ei smal hengebru. Ute til høgre bryt langsame dønningar mot grovsteinete strand. Til venstre ligg ein blågrøn innsjø, og i innsjøen flyt isfjell. Eg må vere komen til Jökulsárlón.

Det er ein arm av Vatnajökull som strekker seg ned hit mot Ringvegen, og det interessante er at då Ingólfur Arnarson – eller Ingolv Ørnsson, om du vil, namnet hans blir stava på ymse vis – la seg til her på sørkysten sommaren 871, såg han ingenting til denne. Då låg brearmen 20 kilometer lenger inn i landet. Men så, rundt 1200, byrja klimaet å kjølne, og snø la seg over snø, og frå midten av 1500-talet gjekk Europa og Nord-Amerika inn i den litle istida. Ho vara til midten av 1800-talet, då isarmen rakk nesten ned til havet. Så mildna klimaet att, og sidan har breen langsamt trekt seg inn i landet.

Det er den gamle morenekanten som har skapt denne laguna. Med vår tids brå klimaendringar trekker breen seg raskt tilbake, og store isblokker kalvar og ligg fanga i innsjøen til dei smeltar. Mellom isfjella køyrer gule amfibiebåtar og raske ribbar. Langsmed strandkanten vandrar folk fram og attende.

Eg kjøper ei pølse i brød og noterer meg at islendingane framleis legg ketsjup og sennep i brødet før pølsa. Det er ei nyvinning som eg merka meg fyrste gong i Reykjavík i 2007. Det ser kan hende ikkje like delikat ut, men det er praktisk, og mitt inntrykk er at islendingane alltid vel det som er praktisk.

To ting slår meg når eg køyrer vidare. For det fyrste tenker eg ikkje godt når eg køyrer bil. Eg klarer ikkje følgje ein tanke til endes. Det er stadig noko som forstyrrar. Og det andre er at det langs vegane ikkje finst minnesmerke eller monument, det er heller ingen staselege herregardar, katedralar, borger eller slott. Det er små tettstadar med kyrkjer, gjestehus og bensinstasjonar, og det meste må vere bygd i mi levetid.

Dei andre nordiske landa eg har besøkt, har ei rik historie. Sverige har si stormaktstid, storslegne slott og lange kongerekker, Danmark det same i tillegg til eksotiske koloniar. Finland har industrihistorie, borgarkrig og vinterkrig, mens Island knapt har opplevd krig. Rett nok blei landet okkupert under siste verdskrig, men av kven? Engelskmenn og amerikanarar.

Frå Ingolv Ørnsson kom til landet og 1000 år fram i tid, budde islendingane i jordgammar og torvhus, dei fiska og heldt sauer, og sett bort frå pest og naturkatastrofar skjedde her lite. Island er fyrst og fremst natur.

Eg kjem til Höfn, og det er ein småby med fartsdumpar og fortau. Tanken var å ligge i telt, men det blæs, og det er ikkje meir enn 13 grader, og det kan bli regn, og slik argumenterer eg mot å legge meg i telt, til eg har overtydd meg sjølv om at det var ein dårleg tanke. På telefonen finn eg eit gjestehus som heiter Hafnarnes, der eit rom kostar 150 euro. Sidan det er langt på kveld, kan eg kanskje klare å prute?

Hafnarnes Guesthouse ligg på ein odde tre kilometer utanfor sentrum. Dei siste hundre metrane er det grusveg. På TripAdvisor såg eg at ein ikkje skal dømme gjestehuset etter eksteriøret, og eg skjønar snart kvifor. Det kvite murhuset i to etasjar er det ikkje noko å seie på, men elles liknar tomta ein anleggsplass. Stålkonteinarar, ei gravemaskin, ein stor gaffeltruck, ein rusten utepeis. Fleire bilar utan skilt står parkerte på grusen. Eit søppelspann er tjora med stroppar til ein traktorgravar, eit anna til trappehuset, saman med eit korgballstativ. Det blæs nok hardt her ute vinterstid.

Stemninga blei særdeles god i stova/kjøkenet til Bjartur. Han er tømrar, og firmaet hans heiter Bjartur i Sumarhus, etter hovudpersonen i ein roman av Halldór Kiljan Laxness.

Stemninga blei særdeles god i stova/kjøkenet til Bjartur. Han er tømrar, og firmaet hans heiter Bjartur i Sumarhus, etter hovudpersonen i ein roman av Halldór Kiljan Laxness.

Bjartur står det på dørskiltet. Jøss. Eg opnar døra og kjem rett inn der ein familie sit og et middag. Dei ser alle opp.

– Orsak, seier eg, eg trudde det var resepsjonen.

Ein mann reiser seg, kjem imot meg, helsar blidt, og eg spør om han har husrom. Jo, det er ikkje utenkeleg, seier han og tek meg med på utsida.

– Er det du som er Bjartur?

– Bjartur, ja.

Vi går opp trappa på utsida, og han viser veg til rommet. Ei stor dobbeltseng, og like utanfor bad og dusj. Vindauga er kvite av salt. Saman går vi ned att, og han inviterer meg like godt inn i stova som òg er kjøken. Eit fjernsyn flimrar på veggen, det er fotball. Eg føler trong til å forklare kvifor eg går i skinnjakke, og fortel at eg kjøpte ho på Island i 1991. Dei liker den historia, ser eg, og fortel så at eg reiser rundt i ein leigebil som eg kallar Bjartur etter ein karakter i ei bok av Halldór Laxness. Har dei lese den? Sjølvsagt har dei det. Alle på Island har lese Sin egen herre.

– Bjartur er tømrar, fortel kona, og firmaet hans heiter Bjartur i Sumarhus.

– Kva?!

Dei ler godt av reaksjonen min, og eg fortel om tre reinsdyr eg såg langs vegen, og viser bilete av dei. Kona gløtter på mobilen og seier at det er tre bukkar. Korleis veit ho det? Ho har arbeidd på slaktehus og ser no forskjell på bukk og simle. Ho leitar fram sin eigen telefon og googlar etter reinsdyr, og så syner ho meg bilete etter bilete.

– Bukk, seier ho, – bukk, simle, simle, bukk, bukk…

Skal ho aldri gje seg?

– Eg skjønar teikninga, seier eg, og då ler både ho og Bjartur.

Og no er stemninga god, og når pris på rommet skal forhandlast, slår Bjartur straks av 50 euro. 100 euro skal han ha. Det er 1300 kroner.

– Fantastisk, seier eg.

Bjartur rekker fram handa att, seier:

– Velkomen til sumarhus!

Emneknaggar

Fleire artiklar

Donald Trump talar til tilhengarane i Traverse i Michigan 25. oktober.

Donald Trump talar til tilhengarane i Traverse i Michigan 25. oktober.

Foto: Jim Watson / AFP / NTB

Samfunn

Trump ord for ord

Kva seier Trump på folkemøta? For å få eit inntrykk av kva han vil formidla til møtelyden, trykkjer vi den første delen av talen han heldt i vippestaten Michigan førre helg.

Donald Trump talar til tilhengarane i Traverse i Michigan 25. oktober.

Donald Trump talar til tilhengarane i Traverse i Michigan 25. oktober.

Foto: Jim Watson / AFP / NTB

Samfunn

Trump ord for ord

Kva seier Trump på folkemøta? For å få eit inntrykk av kva han vil formidla til møtelyden, trykkjer vi den første delen av talen han heldt i vippestaten Michigan førre helg.

Sunniva M. Roligheten debuterte som romanforfattar i 2022. Boka som kjem ut no, har ho skrive saman med Daniel A. Wilondja.

Sunniva M. Roligheten debuterte som romanforfattar i 2022. Boka som kjem ut no, har ho skrive saman med Daniel A. Wilondja.

Foto: Anna-Julia Granberg / Blunderbuss

BokMeldingar
Odd W. Surén

Orda mellom oss

Sunniva M. Roligheten, Daniel A. Wilondja og Google Translate har saman skrive ein fascinerande tekstkollasj.

Teikning: May LInn Clement

Ord om språkKunnskap
Kristin Fridtun

«Blokk har vore nytta om stabben folk vart halshogne på.»

Med jamne mellomrom legg Riksrevisjonen, her representert ved riksrevisor Karl Eirik Schjøtt-Pedersen, fram undersøkingar med nokså hard kritikk av korleis vedteken politikk vert gjennomført av forvaltinga.

Med jamne mellomrom legg Riksrevisjonen, her representert ved riksrevisor Karl Eirik Schjøtt-Pedersen, fram undersøkingar med nokså hard kritikk av korleis vedteken politikk vert gjennomført av forvaltinga.

Foto: Ole Berg-Rusten / NTB

Samfunn
Eva Aalberg Undheim

Eit spørsmål om kontroll

I rapport etter rapport kritiserer Riksrevisjonen statlege institusjonar for feil og manglar. Men kva kjem det eigentleg ut av kritikken?

Etter valet i 2016 blei det vanleg å seie at Trump vann fordi folk hadde oversett kjenslene til den kvite arbeiderklassa. Er biletet eit anna i denne omgangen?

Etter valet i 2016 blei det vanleg å seie at Trump vann fordi folk hadde oversett kjenslene til den kvite arbeiderklassa. Er biletet eit anna i denne omgangen?

Foto: Dustin Chambers / Reuters / NTB

UtanriksSamfunn

Overkorrigeringa

NEW YORK: Mark Lilla fekk enorm merksemd for sin diagnose av presidentvalet i USA i 2016. Eg oppsøker han for å få oppdaterte psykologiseringar av den amerikanske folkesjela anno 2024.

Ida Lødemel Tvedt
Etter valet i 2016 blei det vanleg å seie at Trump vann fordi folk hadde oversett kjenslene til den kvite arbeiderklassa. Er biletet eit anna i denne omgangen?

Etter valet i 2016 blei det vanleg å seie at Trump vann fordi folk hadde oversett kjenslene til den kvite arbeiderklassa. Er biletet eit anna i denne omgangen?

Foto: Dustin Chambers / Reuters / NTB

UtanriksSamfunn

Overkorrigeringa

NEW YORK: Mark Lilla fekk enorm merksemd for sin diagnose av presidentvalet i USA i 2016. Eg oppsøker han for å få oppdaterte psykologiseringar av den amerikanske folkesjela anno 2024.

Ida Lødemel Tvedt

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis