Håvard Rem

post@rem.no

På det opne havet, i lugaren på MS «Reina Timotea», høyrer me krenging, kakling og knasing. Krenginga kjem frå den nær førti år gamle rustholken i dønningane. Kaklinga kjem frå dei blide passasjerane, ikkje frå dei kokte egga som så mange av dei et, men det er ikkje langt unna, for dei populære andeegga inneheld kjuklingar, femten dagar gamle embryo – difor den jamne knasinga i bein og brusk i den overfylte lugaren.

Balut

Eg deler bord med Daniel, ein gut i tidleg skulealder, og Hannah, mor hans, eller for å vera heilt presis: bestemora.

– Me skal vitja dotter mi nokre dagar, fortel ho og nemner ein by i sør der mor til guten arbeider i ei tenesteytande næring. Ferda er lang, og fly er dyrt. Denne etappen, ei fem timar lang ferjereise mellom hovudøyane Mindoro og Panay, kostar mindre enn ein hundrelapp.

Båe mettar seg med egg, ho med og han utan kjukling. Balut, servert med ein skvett eddik og gjerne ei øl, er det filippinske namnet på den austasiatiske delikatessa. At ein i Vietnam likar å lata kjuklingen mognast endå nokre dagar, stadfestar inntrykket av vietnamesarane som dei mest hardkokte av austasiatane. Filippinarane er blidare, dei smiler ikkje berre oftare enn thaiane, men òg på dei rette stadene, av di dei skjønar kva me seier, og gjerne snakkar engelsk ­­– eller for å vera heilt presis: amerikansk ­– betre enn me. Engelsk er offisielt fyrstespråk i landet ved sida av tagalog, som på si side no har vorte tredjespråk, etter engelsk og spansk, i vestamerikanske statar som California, Nevada og Washington.

Det kjem av nærleiken til USAs vestkyst, av historia som amerikansk koloni, og av at Filippinane har ein av dei største diasporafolkesetnadene i verda. Kvar tiande filippinar, ti av hundre millionar, arbeider utanlands, som i seg sjølv vert ein grunn: Dei er likte av di dei ikkje berre er smilande og engelsktalande, men òg hardtarbeidande. Blant ikkje-vestlege i Noreg har dei den høgste arbeidsdeltakinga.

Havfolket

Endå ein grunn er vel at filippinarane som andre havfolk er vande med å reisa. Om bord kjem eg i snakk med tilsette som har vitja Oslo som mannskap på norske skip. Me drøftar likskapen med Noreg, og for eigen del tek eg med Japan, der eg nett har vore. Ikkje berre har dei tre landa om lag same flatemål, og ikkje berre er kystlinene av dei lengste i verda, men dei har òg ein overhendig kyst/land-ratio – talet for meter kyst per kvadratkilometer: Japan 80, Filippinane 120 og Noreg 190 meter. Innbyggjarane lever nær, på og av havet. I samanlikning har Sverige knapt 8 meter, som òg er snittet for kloden vår under eitt.

Kva med skilnadene? Dei syner seg meir i sosiale enn i geografiske tilhøve. Om ein ikkje reknar kystmeter, men menneske per kvadratkilometer, har Noreg berre 13, medan Japan og Filippinane har 336 – eit tal som ikkje vil vera sams så lenge, for medan folketettleiken i Japan går ned, aukar han her, med nær tre gonger så høge fødselstal. Filippinane er ei sjeldsynt blanding av vestleg og ikkje-vestleg åtferd og kultur.

Størst er skilnadene i velferd. At Filippinane, saman med Syria og Irak, ligg så lågt som kring 120. plass på den globale rankinga av menneskeleg utvikling, med Noreg og Japan øvst, på høvesvis 1. og 17. plass, speglar seg i ferjene, som «Reina Timotea», ei kombinert passasjer- og bilferje bygd i 1981. Om du såg ein slik rustholk i ei norsk hamn, ville han ikkje vera meint for folk, men for opphogging. På eit halvår her i 2008 tok tre ferjeulukker livet av meir enn eit halvt tusen menneske, og kvar gong var kantring årsaka. Stundom er det kollisjon. For fem år sidan vart brorparten av dei tusen passasjerane berga då ferja «St. Thomas Aquinas», oppkalla etter den katolske mellomalderfilosofen, sokk etter samanstøyt med eit lasteskip. Men slikt legg ingen dempar på den blide stemninga om bord.

Eit tapt Eden

Det var folksamt i dag tidleg i hamna i Dangay, eit ferjeleie søraust på Mindoro, om lag midtvegs mellom nord og sør i eit land som er sett saman av nær åtte tusen øyar. Berre elleve av dei har ein viss storleik, gjerne med storleik på dei opne havstrekka mellom òg.

Det var få dagar att av visumet mitt, og på Filippinane held ein seg til loven, så eg måtte finna eit visumkontor. Det næraste i luftline låg nord på Mindoro, men enklare enn å koma seg dit langs landevegen, var det å ta ferje til ei større øy. Det var framleis mørkt då eg forlét pensjonatet, der ho som driv staden, hadde byrja å setja ut att plantane som hadde fylt resepsjonen sidan tyfonvarselet – då held alt levande seg om mogeleg innomhus. Det var eit par kilometer å gå til ferjeleiet, og så tidleg var det at den vesle kiosken utanfor pensjonatet for ein gongs skuld var stengd. På Filippinane er småkioskane framleis familieåtte, i motsetnad til i Thailand, der ti tusen 7-Eleven-utsal har fortrengt dei. Filippinane er Thailand for vidarekomne, Thailand som for tjuefem år sidan, då eg var der fyrste gongen: færre turistar og globale kjeder, fleire uskadde korallrev, reinare strender, lågare prisar, muntrare menneske.

Men alt kjem nok hit òg. Turistboomen når no Filippinane. Talet på ferierande utlendingar har nær firedobla seg berre sidan 2011. Størst i volum er nordaustasiatane. Nærleiken dreg dei hit. Som nordbuarar flest vil dei korta vinteren med eit opphald i eit varmt land. Kvart år kjem fire millionar nordaustasiatar til øyriket, og nær helvta av dei er sørkoreanarar, men auken er størst mellom kinesarane.

Den andre store gruppa kjem frå dei største engelskspråklege landa i verda: USA, Canada, Australia og Storbritannia. Her kan dei nytta morsmålet, ofte det einaste dei kan, og her kan dei feira kristen jol og påske i det gode klimaet og den vene naturen som i eit dikt frå 1751 gav øyriket namnet «Perla i dei austlege hava», ei vending som 200 år seinare, med frigjeringa, gjekk inn i nasjonalsongen. Diktet held fram: «det tapte Eden».

Men trivst du best blant europearar, dreg du til Fastlands-Søraust-Asia, Vietnam og Thailand, ikkje Filippinane. Særs få tyskarar, spanjolar og franskmenn kjem hit.

Bibelsk

I den vesle landsbyen som har vakse fram kring ferjeleiet i Dangay, ventar eit hav av dei filippinske drosjane som vert kalla tricycle, ein umotorisert tohjulssykkel bygd ut med eit tredje hjul som ber ei sidevogn for passasjerar, toppa av ein fargerik parasoll mot regn og helst sol. Den nakne endeveggen i eit av murbygga med småbutikkar er ikkje dominert av graffiti, men av ein skriftstad i store, raude bokstavar: «Jesus Christ – name above all names», «det namn som er yver kvart eit namn», som det lyder i 1930-omsetjinga. I mindre blå bokstavar står tilvisinga: «Philippines 2,9».

Heilt tilfeldig er ikkje skriftstadvalet til den lokale pinsekyrkja – det er dei, og ikkje den offisielle katolske som har tatt den ti meter lange veggen i bruk. Rett nok er filipparane ikkje filippinarane, men ein samanheng er det. Dei fyrstnemnde budde i ein gresk by oppkalla etter far til Aleksander den store, Filip II av Makedonia, han som sytte for at sonen fekk Aristoteles som lærar. Namnet var ikkje berre kongeleg, men vart òg bibelsk då Paulus skreiv Filipparbrevet til kyrkjelyden i byen. Femten hundre år seinare hadde namnet vorte kongeleg att då ein annan Filip II, no av Spania, oppkalla etter apostelen Filip, gav namn til øyriket.

Heimevernet

Tradisjonen held fram. Dei vanlegaste namna er bibelske. Sjuåringen Daniel har no somna med hovudet i fanget til bestemor si, Hannah, vogga i svevn av dønningane. Han saknar nok mor si, Ruth. Småungane om bord er oftare saman med ein besteforelder enn med ein forelder. Å omtale besteforeldra som heimevernet har vorte vanleg i Noreg, men på Filippinane er det ikkje berre når foreldra er sjuke eller i Paris, at heimevernet rykkjer inn. Som i andre søraustasiatiske land har besteforeldra ofte den daglege omsuta.

Grunnane er fleire. At filippinske kvinner får born tidleg, gjer at dei framleis er spreke når dei vert bestemødrer, og då så lågt lønte at dei i staden vel å ta hand om storfamilien. At storfamilien står sterkare her enn i Vest-Europa, kjem for ein del av dårleg utbygde velferdsordningar, utan det offentlege som statleg heimevern.

Truleg har me endra oss mest. Kjernefamilien, etter kvart følgt av éin-vaksen-familien, er av nyare dato. Heller ikkje på den norske landsbygda var det hovudoppgåva til den unge vaksne mora å gjeta små born. Ho hadde hjerne- og muskelkraft til meir krevjande oppgåver. Ho administrerte eller sveitta i åkeren. På vestlandsgarden der eg jobba i 1970-åra, var det bestemora som såg etter dei minste. Som på Filippinane. Som om bord i «Reina Timotea».

Den filippinske storfamilien har ikkje vorte mindre viktig av dei kaotiske tilhøva for kjernefamilien i det katolske landet. Dei kjem mellom anna av at ekteskapet i katolisismen er heilagt, eit sakrament, innstifta av Gud. For å gjera det så vanskeleg som mogeleg å skilja seg har kyrkja, i samband med styresmaktene, sytt for å gjera det særs dyrt. Etter katolsk skikk er det ikkje nok å oppløysa ekteskapet. Det må verta annullert, til dømes ved å sannsynleggjera at det aldri vart fullbyrda, som jo ikkje er så enkelt når borna alt er komne.

Ein må då ha pengar til ein flink advokat. Den tidkrevjande prosessen kostar tilsvarande ei halv årsløn for ein lærar eller politi. Den øvre middelklassen har råd til å skilja seg, men ikkje vanlege folk. Dei neste borna vert fødde i papirlause tilhøve, eigenleg i ein åleinemorrelasjon, om lag som ikoniske Madonna og barnet – rett nok med ei bestemor i bakgrunnen. For får du ikkje skilt deg, får du heller ikkje gifta deg att – om du då ikkje forlèt kyrkja og finn ein pinselyd, med attgifteløyve og færre sakrament, med glade songar og fleire instrument.

Det gjer mange. Ein av dei står klar i hamna med ein jeepney, ein filippinsk maxitaxi, og ventar på at me skal gå i land frå ferja og tinga skyss. Over frontrota står det «Guds velsigning» og over bilhøgtalarane lyder lovsong. Halleluja. Tut og køyr. Humøret til dei blide filippinarane er smittsamt i solsteiken.