Håvard Rem

havard@dagogtid.no

Utanfor soverommet gjel hanen. Morgonljoset som trengjer gjennom ytterveggen av tynne bambusspilar, vert reflektert i bylgjeblekktaket. Eg reiser meg i senga og set føtene på jordgolvet. I kjøkenet kokar Daniel kaffi over bålet i grua, der han i går kveld grilla fisk, som me sat i campingstolar og åt, rett på eit golv som på utsida vert til gardsplass. Av di heimen ikkje har innlagt vatn, er vesleskuret i myrkanten utedo for dei tre større skura kring tunet der storfamilien bur, med ein kyrkjegard som granne på hi side av myra. Kyrkjegarden er landemerke og har difor vorte adressa deira.

Det er gjerne Jamaica, kona til Daniel, som har rydda kjøkenet og gjort reint i grua etter den seine middagen, men ho er alt av stad for å vaska på barneskulen før elevane kjem. Daniel skal òg på jobb. Han er vegarbeidar i kommunen.

Ved strauminntaket over inngangsdøra, eit forheng, heng ein lapp med eit stempel som syner at rekninga frå elverket er betalt. Så straum har dei, ikkje til kvitevarer, som dei ikkje har, men til ei ljospære i kvart rom, og til lading av mobiltelefonane. I ei global kartlegging av medievanar svara eit fåtal av filippinarane at dei var på internett. Forskarane bak undersøkinga undra seg stort, heilt til dei såg at 97 prosent kryssa av for at dei var på Facebook – ein himmel der alt er gratis, der rik og fattig deler det meste.

Bluessongaren

Me er på øya Mindoro, oval som ein 15 mil lang rugbyball, med flatemål som Aust-Agder fylke og tolv gonger så mange menneske, med namn etter spanjolane: Mina de Oro, Gullgruva. Ho ligg rett sør for Luzon, den største filippinske øya, og hovudstaden Manila. Fiske og jordbruk er dei viktigaste næringane, byane er små, og turisme finst stort sett berre kring strendene i Puerto Galera på nordspissen av øya. Trua er katolsk, etter at kristne frå nord og muslimar frå sør kriga om øya i hundreår.

Eg trefte Daniel i ein humpete minibuss frå San Jose, der han hadde vitja ei dotter, og då han skjøna at eg òg var på veg til Roxas, inviterte han meg heim. Dei hadde eit ledig rom, for ei anna dotter jobba no i Puerto Galera, og barnet hennar, Princess Jasmine, hadde flytta inn i naboskuret til Daniels yngstedotter og barna hennar.

Daniel er halvannan meter høg, finlemma, mørkhuda og senesterk, med ein gitar som kjæraste eigedel. Etter middagen i går kom små og store ut på tunet med kvar sin plaststol for å høyra songen hans. Røysta er kjenslefin og grov og groovet er messande. Anten han syng Beatles eller viser på tagalog, vert det blues. Kjem han i kontakt med noko større, er det i songane, ikkje i kyrkja.

– Ein ven i Vatikanet meiner at den neste paven vert filippinsk, seier eg og ser i auga hans etter den festen som vil ramma det katolske øyriket om kardinal Luis Antonio Tagle, erkebiskopen av Manila, vert pave.

– Ja vel, svarar Daniel.

– Kyrkja ynskjer å syna at ho er global. I dag kjem paven frå Argentina, i morgon kan henda frå Filippinane.

– Om lag som Miss World, svarar Daniel.

Tre gonger dei siste fem åra har filippinske kvinner vorte Miss World eller Miss Universe, men Daniel har ikkje merka nokon skilnad. Ein kveld dreg han oss med på ei lokal missekåring for heile familien, der dei bikinikledde på scena poserer med nummerskilt, nett som barjentene kring dansestonga på catwalken i Puerto Galera.

Pengekrinslaupet

Jamaica og Daniel er to samvitsfulle arbeidarar som jobbar og slit kvar dag. Så kvifor bur dei på jordgolv i eit skur utan innlagt vatn?

Løningane for ufaglærte filippinarar er særs låge. Rett nok er kommunen arbeidsgjevar, men løn får Daniel berre dei dagane det er bruk for han. Dagløna er 500 pesos, om lag 100 kroner. Somme vegprosjekt kan gje han jobb i vekevis.

Unge filippinarar har skjøna at vegen vekk frå fattigdomen går gjennom eit sugerøyr ned i pengekrinslaupet til utlendingane. Frå den nasjonale kapitalstraumen når berre dropar dei nedst ved bordet. Ein politimann tener dobbelt så mykje som vegarbeidaren Daniel, men på eit cruiseskip mellom øyane tener ungdom det dobbelte av løna til politimannen.

Den raude jentesykkelen som Princess Jasmine drøymer om, ein Pegasus til 2800 pesos i ein butikk inne i Roxas, ville ha kosta Daniel ei vekeløn. Det gjorde òg sykkelen eg fekk som gut, men det var ein vaksen DBS med tre gir i navet, i eit land som sidan har hatt om lag like høg vekst i velstand som Filippinane i folketal. Frå kring 1960, då Daniel og eg kom til verda, har folketalet her på Aust-Mindoro auka frå drygt 200.000 menneske til knapt ein million – nær ei femdobling, likt landet under eitt. Med same vekst ville me i dag ha vore om lag 20 millionar nordmenn.

Far til ti

Dei brokete familietilhøva er nok ingen veg til betre kår. For å ta fellesborna fyrst: Jamaica og Daniel har fem born i lag, alle jenter, no mellom 20 og 30 år, prega av fattigdomen, vene og høgvaksne som mora, finbygde og slanke som faren. I ei anna verd kunne dei ha vore modellar, alle som ein, med atterhald om ho eg ikkje møtte, den nest eldste, som har flytta til San Jose, for alt eg veit av di ho klarar seg på eiga hand, i fast jobb på eit kjøpesenter, i eit fast tilhøve med ein arbeidsam kar og med to born.

Eldstedottera bur saman med mann og tre born i ei hytte på pålar i eit våtmarksområde nær kysten. Ein ettermiddag dreg me og vitjar dei, før me alle dreg til ei strand der ei eldre syster av Daniel bur. På vegen har me handla grisekjøt i mengder og Red Horse i literflasker, og Daniel grillar på stranda. Systera hans bur like fattigsleg, med born og barneborn i granneskura. Dei meiner dei eig strandline der, men har ikkje pengar til å skaffa papir på korkje eigedom eller ekteskap.

Dei tre yngste døtrene bur på Kyrkjegarden, med i alt seks born, og mindre stabilt tilhøve til fedrane. Av di ei av dei no er i Puerto Galera, har dei to yngste nok med å gjeta småborn. Daniel og Jamaica må metta mange munnar. Raud jentesykkel og støypte golv er ting dei sjeldan drøymar om.

Attåt har paret ni born frå tidlegare relasjonar, han fem og ho fire. Vesle Daniel er far til ti og har om lag 30 barneborn. Det er ikkje uvanleg. Kor mange nevøar og nieser han har, veit han ikkje heilt, av di han har tolv sysken. Men folkeveksten på Filippinane byrjar å roa seg, frå ein årleg auke på 3,5 prosent i 1960 til 1,5 prosent i dag – færre enn to millionar nye filippinske verdsborgarar årleg.

Karismatikarane

Rommet mitt vert oppteke når den mellomste dottera ein dag ringjer og melder at ho kjem heim frå Puerto Galera, så eg tek inn på eit pensjonat attmed stranda, som einaste gjesten. Aude småhotell i lett vanhevd ligg på rekkje og rad. Det er utanfor sesongen, og har vel vore det i fleire år, men mitt har symjebasseng, og difor held fastbuande feiringar og tilstellingar der. Når eg kjem opp frå havet etter ein symjetur, vert eg møtt av ein flokk unge, jublande pinsevener. Dei er velkledde, verkar sunne og glade og feirar annleis enn på Kyrkjegarden, utan sigarettar og alkohol, til dømes.

Dei liknar karismatikarar eg har treft i Afrika og Latin-Amerika. Omvendinga til eit fellesskap fører til eit anna liv. Familiane er meir stabile. Få skil seg. Fleire er i arbeid. Færre born vert fødde utanfor ekteskap. Forsamlinga organiserer pass av born. Økonomien er meir stabil. Få rusar seg. Ein del driv vellukka verksemder og syter for arbeid til andre i forsamlinga. Etter ei helg med lovsong er dei arbeidsføre måndag morgon. Samhald gjev styrke.

På Filippinane møter eg så mange av dei at eg ikkje får det til å stemma at forsamlingane deira berre tel tre–fire millionar. Forklåringa er: Slik Daniel og andre ikkje-truande held fram med å vera katolikkar, gjer òg karismatikarane det. Meir enn protestantismen maktar katolisismen å integrera element frå førkristen tru og frå evangelisk kristendom, det vera seg voodoo eller tungetale. Av dei 80 millionar katolikkane i landet er det 15 prosent – eller 12 millionar – som reknar seg som karismatiske, atterfødde kristne.

Til liks med andre som har teke eit lite steg ut av fattigdomen, formidlar dei gjerne ei positiv og optimistisk haldning til president Duterte, ja, til den amerikanske og brasilianske presidenten òg, om dei vert tema – ikkje av di dei «sterke» mennene er så kristne, men av di dei er, ja, sterke: konservative i verdiar og radikale i handling. Og karismatikarane har vorte så mange at dei er med og avgjer val.

Sørover

Ein ettermiddag inviterer Daniel til middag på Kyrkjegarden. Mor til Princess Jasmine er komen heim. Utpå kvelden fortel ho meg at ho drog til Puerto Galera for å tene pengar så dottera fekk skulegang, sykkel og nettbrett. Då ho selde grønsaker på marknaden i Roxas, var løna 3000 pesos i månaden, og ho kom på etterskot med skulepengane til dottera. Undervisning og bøker er gratis i den offentlege grunnskulen på Filippinane, men kostnadene til uniform og materiell, transport og utflukter vert snøgt 5000 pesos årleg.

Ei veninne sende melding frå Puerto Galera og fortalde om dei gode løningane på turiststadene der – på restaurantar og hotell, i butikkar og barar. Mora og dei to yngre systrene sa at dei sjølvsagt ville ta hand om Princess Jasmine. Så ho sette seg på bussen nordover.

Men det gjekk ikkje heilt som ho tenkte. Livet er ikkje lett i Puerto Galera heller. Frå heile Mindoro kjem jenter som vil freista lukka. Litt meir tente ho, men det vog ikkje opp for saknet av dottera og familien.

Då eg vart kjend med Daniel på minibussen frå San Jose, var målet Roxas av di byen er hamn for ferjer sørover, til øyar som Panay og Mindanao. Ferda vidare går med ei av dei. No er målet ei lita øy, Boracay, med ei lang strand som stundom vert kalla den venaste i verda. Lite veit eg at Rodrigo Duterte, den filippinske presidenten, skal vitja øya medan eg er der.

På ferja går tankane til Daniel og storfamilien, små og store, som deler sorger og gleder medan dei lever fattigsleg frå hand til munn, nokså upåverka av kven som vert president, Miss World eller pave.