🎧 I kajakk mot London
Saman med kompisen Dale padlar Hallgeir Opedal i kajakk ned Themsen. Det er ei reise gjennom engelsk kulturlandskap og kulturhistorie.
Målet er London. Om dei kjem seg så langt.
Etter fleire månader med førebuingar kan vi endeleg sjøsetje kajakkane på Themsen. Eventyret tek til, og om alt går etter planen, endar det i verdsmetropolen London. Foto: Hallgeir Opedal
Etter fleire månader med førebuingar kan vi endeleg sjøsetje kajakkane på Themsen. Eventyret tek til, og om alt går etter planen, endar det i verdsmetropolen London. Foto: Hallgeir Opedal
Lytt til artikkelen:
07.15 Greenwich Mean Time: Mobilalarmen rautar og riv meg ut av nattung svevn. Det tek nokre sekundar før eg skjønar kor eg er. Juhu, eg er i Reading!
I dag begynner eventyret. Eg fotar meg bort til vindauget, dreg gardinene til sides, ser piggtrådgjerdet og teglsteinsmuren. Legg hovudet heilt inntil glaset, gløttar opp, er det sol? Uråd å seie. Regnar gjer det ikkje. Telefonen plingar, melding frå Dale: «Spiser nå!»
Det var då jævla til mas.
Men greitt, det er bra han pushar på, det er derfor han er med.
Dagen før hadde eg landa på Heathrow, der eg plukka opp ryggsekken og nyhenda om at stakkars Theresa May hadde bestemt seg for å gå av som statsminister. Endeleg. Ho var jo blitt nedstemt både politisk og mentalt, og heldt ein avskjedstale utanfor Downing Street nr. 10 der ho ramsa opp alt ho hadde oppnådd desse tre åra, og det var ikkje lite, men ho stakk heller ikkje under stol at det var krevjande tider for Great Britain. Ho avslutta den seks minuttar lange talen med å seie at ho var takksam, og at det hadde vore ei ære å tene landet som ho elskar så høgt, og det var då ho sa dette, at tårene kom, stakkars. Ektemannen Philip, my rock, som ho kallar han, var diskré til stades og skar ein medfølande grimase, før han henta seg inn, såg seg rundt, nikka kort, som for å seie, ja ja, slik kan det gå, eller dett var dett. Han smilte kort og forsvann i mengda. No skulle dei saman køyre til villaen i Sonning-on-Thames, der Theresa sikkert skulle lage noko godt, ho elskar jo å kokkelere. Ja, kan hende ho endå ein gong ville lage bakt kylling med sennep og estragon, ein favoritt som ho fann i boka Cook Simple. Og Philip skulle skjenke to glas skotsk whisky, setje seg ved kjøkenbordet og trøyste henne, seie you did your very best, dear, for det hadde ho verkeleg gjort, men det var ikkje godt nok, ikkje i desse tider då ein nasjonal vind av trass og lausriving rei landet, og øste opp dei veltalande og brumlete parlamentarikarane i Westminster. Sonning-on-Thames skal vi forresten padle gjennom om nokre dagar, om alt går som det skal.
Kor var eg? Jo, med sekken på ryggen følgde eg skilta mot Heathrow Express – toget som tek deg til hjartet av London. Eg løyste billett, tok heisen ned til perrongen, gjekk om bord og sette meg ved sida av ein amerikansk turist, som noko motviljug tok reiseveska si i fanget. Togturen skal ta berre eit kvarter, men bruker alltid lengre tid. Like før Paddington stasjon stansa toget, frå høgtalaren kunne vi høyre togføraren apologize for this unscheduled stop, og eg snøfta litt då og sa til den amerikanske dama:
– This happens all the time!
Det er så typisk England, dette, alt er slite og til nedfalls, heile landet er utpint, utbygd, grått og folketett, heile statsapparatet er byråkratisk, tungrodd og umoderne, ja, heile den britiske sjela med pomp og prakt og tradisjonar og seremoniar er så yesterday. Dette er ein nasjon med si beste tid bak seg. Sju minuttar forseinka køyrde toget inn på Paddington stasjon.
Eg tok sekken på ryggen, gjekk rett til informasjonsskranken og spurde etter neste tog til Reading.
– Pardon me? sa den uniformerte mannen bak skranken.
– The next train to Reading?
– Riiding? Do you mean Redding?
Slik er det med det engelske språket: ikkje samsvar mellom skrift og uttale. Berre ta ord som girl, fur og pearl, alle skal uttalast med ø. Slike døme finst det uendeleg mange av, ta ord som read, speed og she, alt skal uttalast med i. Men Reading skal tydelegvis ikkje uttalast riiding med lang i, men redding. Der lærte eg endå noko nytt av dette forvirrande, germanske blandingsspråket.
– Det går mange tog til Reading, sa han, – og det neste går om seks minuttar.
Eg ringde Dale. Han flaug med Ryanair frå Torp i Sandefjord til Stansted. Det var billigare, men ulempa er at Torp ligg tolv mil sør for Oslo og gudane veit kor Stansted er, men i London ligg det ikkje. Dale sat framleis på toget, sa han, og ville ikkje vere på Paddington stasjon før om ein halvtime, tidlegast.
Eg kjøpte meg ein dobbel osteburgar og sette meg på sekken for å vente.
Då eg i april fekk ideen om å padle ned Themsen, var eg ikkje i tvil om kven eg måtte ha med meg. Det måtte bli Dale, og namnet hans skal uttalast deil. Eigentleg heiter han Odd-Arne og er frå Otta i Gudbrandsdalen, men i denne samanhengen er han Dale. Han er ein slik kompis som alltid er der. Det kan gå månader mellom kvar gong vi snakkar saman, men når vi fyrst tek praten igjen, er det som om vi avslutta samtala dagen før. Dale er ein ivrig mosjonist, han går Vasaloppet, står slalåm i Alpane og trakkar vestlandske toppturar på randonee-ski til langt over påske, han speler fotball, klatrar, syklar, joggar og så padlar han. Han er ein lett og blid fyr med lun dølahumor, fysisk sterk og mentalt balansert, og det var nettopp ein slik mann eg måtte ha med meg når eg skulle ut på denne ekspedisjonen. Dale skulle vere my rock, og når eg gjekk inn og ut av kajakken, skulle han bokstaveleg tala vere støttekontakt.
Då eg ringde han ein kveld i april, gjekk eg rett på sak.
– Blir du med og padle ned Themsen?
– Når då?
– I månadsskiftet mai–juni, sa eg.
– OK, sa han.
Dale spør ikkje meir enn han må. Nei, ingen spørsmål om kvifor vi skulle padle ned Themsen, han sa berre at han måtte sjekke om han kunne få fri frå jobben. Han jobbar med noko datagreier. Jo, og så var det ein fotballkamp han måtte sjå. Liverpool skulle i dei dagar spele finale i Champions League, og den kampen ville han ha med seg. Sjølv finst eg ikkje interessert fotball, men det skulle vi nok få til, sa eg.
Men why? Kvifor skulle vi padle ned Themsen? Svaret er samansett. For å ta det nokolunde kronologisk, for det fyrste: Ein februardag for to år sidan kjøpte eg ein gul havkajakk, det var eit impulskjøp. Eg hadde ein draum der eg padla kajakk. Dagen etter køyrde eg ut i Vestby og kom heim att med kajakk på biltaket. Lenge blei han liggande i garasjen, og då eg endeleg sjøsette han i ein vestlandsfjord påsken 2017, gjekk det gale. Når det gjeld kajakk, er det to spesielt kritiske punkt:
1) Når ein skal inn i kajakken.
2) Når ein skal ut av kajakken.
To gonger gjekk eg rundt, og møtet med aprilkjølig sjøvatn førte til ein langdryg knekk i sjølvtilliten som eg enno ikkje er komen over. Eg gruer meg alltid til å padle og kallar det kajakkangst.
For det andre: Når eg flyg, vel eg alltid sete ved vindauget. Eg likar å sjå ut, og når det er skyfritt, sit eg med nasen klemd mot det kalde pleksiglaset og ser ut over dei grenselause landområda. Endelause lappeteppe av åkerland i nyansar av grønt og gult, eg ser innsjøar, skogar, motorvegar og jarnbanespor, eg ser landsbyar og storbyar, og så ser eg elvar. Og kvar gong eg ser ei elv, tenker eg: Kan ho padlast? I vinter var eg fleire gonger i London, og under innflyginga mot Heathrow såg eg den grå millionbyen falde seg ut. Der var Tower of London, Saint Paul’s Cathedral, London Eye, Big Ben, Westminster Abbey, House of Parliament. Buktande mellom alle desse verdskjende landmerka – den brungrå Themsen. Og eg tenkte: Kan han padlast? Eg ante ikkje. Dette måtte eg undersøke.
Themsen er ikkje lang, fann eg ut, ikkje samanlikna med Amazonas, Nilen, Donau eller Glomma. Themsen er ikkje eingong den lengste elva i Storbritannia, men han renn gjennom London, og elvar som renn gjennom ein hovudstad, får ein spesiell status. Paris har Seinen, Roma har Tiber, Praha har Vltava/Moldau, Dublin har Liffey og Wien, Bratislava, Budapest har alle Donau. Ja, endåtil Akerselva i Oslo har fått nasjonal kjendisstatus, sjølv om ho knapt er som ei elv å rekne. Ein kan forresten like gjerne snu på det – alle hovudstader ligg ved ei elv. Jo, det finst nok unntak.
Themsen er 346 kilometer frå kjelde til sjø, las eg. Til samanlikning er Glomma 620 kilometer og Nilen 6719 kilometer. Litt meir fakta: Namnet Thames kjem av det mellomengelske Temese, som igjen er avleidd av det keltiske ordet for elv, Tamesas, og då romarane erobra England, fekk elva namnet Tamesis. På moderne engelsk heiter ho Thames, og det skal uttalast temss med stemt s. Igjen – ikkje samsvar mellom skrift og uttale. Undervegs mot havet renn det inn 20 sideelvar, og fallet frå kjelde til hav er 110 meter. Til saman 44 sluser regulerer elva og gjer det mogleg å køyre båt opp og ned.
Wikipedia har elles ein grei definisjon av elv: «Ei elv (av norr. alfr = alv) er ein straum av vatn som renn gjennom eit far i landskapet, på grunn av jordas gravitasjon.» Så enkelt. Men ei elv er ikkje berre ei elv, det er eit hinder, eit vern og ei grense, det er ei vasskjelde for folk, fe og jordbruk. Det er ei transportåre for frakt av trelast, kol, varer og menneske, men også ein kloakk og ei søppelfylling. Alt ein vil bli kvitt, kastar ein på elva.
Det var langs elvane dei store sivilisasjonane voks fram, det var langs elvar den industrielle revolusjonen begynte, som igjen la grunnlaget for det moderne klokkesamfunnet med lønsarbeid, fredagspils og AFP. Langs Themsen ligg avtrykka tett etter alt som har vore, spora etter det som gjorde desse forblåste, regnfulle øyane på randa av Atlanterhavet til eit verdsimperium.
Den romerske keisaren Claudius kryssa Themsen med elefant i år 43. Nær tusen år seinare rodde dansken Svein Tjugeskjegg opp elva, og seinare sonen Knut den mektige, som blei konge av England, Danmark og Noreg. Opp elva rodde Olav den heilage og Vilhelm Erobraren, og ut frå London segla den statstilsette piraten Francis Drake, den einarma og sjøsjuke admiralen Horatio Nelson, ut segla oppdagaren James Cook, sørpolfararen Robert Scott og briggen Nellie med kaptein Marlow på veg mot mørkets hjarte. Inn Themsen kom seglskuter lasta med gull, sølv, sukker, bomull, pepar, tobakk, te og kaffi, noko som gjorde London til verdas rikaste by. Same lei kom også svartedauden, sveittepest og kolera.
I eit geografisk perspektiv er Themsen ei lita elv, i eit historisk perspektiv ein gigant.
Ein padletur på Themsen ville bli ei reise gjennom britisk kulturhistorie.
På nettet bestilte eg boka Paddle the Thames, og etter å ha studert bok og kart, fann eg ut at padleturen skulle begynne i byen Cricklade, nær der elva har utspring. Turen skulle ende i Southend-On-Sea, der elva har utløp. Til saman ville det bli 257 kilometer, noko som viste seg å vere altfor ambisiøst. Dale hadde berre fri ei dryg veke, men den største utfordringa var å finne eit selskap som ville leige ut kajakkar på heile strekka. Etter mykje korrespondanse nådde eg fram til Gemma i Thames Canoe Hire i Reading, og ho skreiv at vi kunne få leige kajakkar av dei. But, for det er alltid eit men, vi måtte padle frå landsbyen Lechlade, som skal uttalast letsjleid, «då elva mellom Cricklade og Lechlade ikkje er djup nok». Dette blei stadfesta i guideboka. Strekka er eit villnis av siv, kratt og skog, og store tre låg velta over elva. Om ein skulle våge seg på denne ekspedisjonen, måtte ein setje av ein lang dag på å løfte kajakkane over trefall, trakke i leire og slepe dei gjennom siv, buskas og over lange vasslause strekker.
Vidare skreiv Gemma at dei ikkje hadde lisens og forsikring som dekte Themsen gjennom sjølve London. Administrativt er elva delt opp i to soner, forklarte ho: Den øvste delen er styrt av Environment Agency, eit slags miljødirektorat, mens den nedste delen er styrt av Port of London Authority, hamnevesenet. Derfor kunne dei ikkje ta oss lenger enn til Teddington, som er den siste slusa før Port of London Authority tek over styringa.
Eg sjekka kartet. Teddington ligg i London. I luftline er dette knappe ti mil, men Themsen buktar seg gjennom landskapet, så turen ville bli 198 kilometer. Eigentleg meir enn langt nok for ein mann med kontorkropp og kajakkangst.
Det var lett å få auge på Dale der han kom strenande gjennom Paddington stasjon, ragande høgt over denne genmiksen av øyfolk. Han drog på ein diger trillekoffert, og det var noko overraskande. Vi skulle på ekspedisjon, og ein reiser ikkje på ekspedisjon med trillekoffert, men han hadde vel sine grunnar, og eg sa ingenting. Sjølv hadde eg som nemnt sekk. Sjølvsagt.
Vi fann toget til Reading, Dale trilla om bord og etter ein snau times togtur var vi framme i byen der angelsaksaren Alfred den store fekk grisebank av danske vikingar ein vinterdag i år 871. I dag kan Reading best beskrivast som eit engelsk Drammen. Dale ville trille til hotellet, det var berre tre kilometer, som han sa, men sekken min vog 21 kilo, og det var ikkje naudsynt å ta seg heilt ut, meinte eg og praia ein taxi.
Eg hadde bestilt to rom på eit billeg trestjerners hotell, og vi fekk kvar vår nøkkel, 32 og 36. Eg tenkte vi skulle opp i tredje etasje, men nei, vi blei sende ned i kjellaren. Etter tre branndører i ein mørk og innrøykt korridor med stripete golvteppe fann vi romma. Rom 36 var romsleg og reint, men frå vindauget såg eg rett inn i eit piggtrådgjerde og ein tre meter høg mur i raud teglstein.
Å sitje på romma resten av kvelden var ikkje aktuelt, vi var rastlause, og eg ville gjerne prøvegå vegen ned til Gemma og utleigeselskapet. Vi gjekk ut i Oxford Road, som oste av frityrolje og sigarettrøyk, og ved hjelp av telefonen fann Dale vegen ned til Themsen. Skuffa. Det var ikkje store elva. Hadde eg køyrt forbi med bil, ville eg aldri tenkt at dette var sjølvaste Thames.
Eit femtital kajakkar og kanoar var stabla og slengde rundt ikring. På kaien stod ein mann i sekstiåra som gnei med svamp på ein gulna cabincruiser. Eg gjekk bort, sa excuse me og strekte handa fram. Han turka handa på buksa, greip mi. Gary, sa eg. Tony, svara han. Eg spurde om han hadde noko med uteleigeselskapet å gjere. Nei, det var Phil som dreiv med det, og han reiste for tjue minuttar sidan, korleis det? Eg forklarte at vi skulle leige kajakkar. Å? Ja, vi skal padle frå Lechlade til Teddington. Han sperra opp auga. På kor mange veker? Ei veke. Ei veke frå Lechlade til Teddington!?
– Er det langt, spurde eg.
– Altså, no må eg rekne, sa han.
– Med båten min, som går fem miles i timen, seks, men det er ikkje lov å køyre fortare enn fem, men med den... Nei, eg klarer ikkje rekne det ut. Det vil ta meg ei æve frå Lechlade til Teddington.
Dale og eg veksla blikk.
– De kjem til å få enorme armmusklar, sa han.
Vi gjekk på puben The Pond House ved hotellet, kjøpte kvar vår øl og sat der tause i eit skrål av brisne britar og høg musikk.
Eg var betenkt. Dale var blid. Det var nok ølet.
Morgonen etter sender Dale meldinga: «Spiser frokost». Eg går opp i matsalen, han er nær ferdig og har allereie smurt seg matpakke. Han har òg pakka i trillekofferten, fortel han, og vil leggje av garde. OK, seier eg. Eg blir sitjande å tygge tørt, kvitt brød, mens eg grundar på kor gjennomtenkt denne padleturen er. Eg klarer ikkje å gløyme uttrykket til denne Phil. På veg ned mot elva irriterer eg meg over den tunge sekken. Kvifor pakka ikkje eg i trillekoffert?
Dale er strålande blid og småpratar på sitt austlandsengelsk med to gråhåra karar. På taket av ein varebil ligg to appelsinraude havkajakkar, ikkje ulike min eigen. Phil, sjefen for Thames Canoe Hire, står i ei gardintrapp og stroppar dei fast. Han er ein storvaksen kar med solid handtrykk, og eg har mange spørsmål. Kva side skal vi padle på? Hald til høgre, seier Phil. Må vi betale for å sluse? Nei, desse kajakkane har lisens, som ligg i ei plastlomme i cockpiten. Den må vi vise fram om slusevaktarane spør. Dei fleste er greie, men nokre er assholes. Er slusene døgnopne? Nei, dei opnar klokka ni og stenger klokka seks. Når slusene er ubetente, kan de sluse sjølve. Sluse sjølve?! Ja, det er ikkje vanskeleg.
Og så det viktigaste spørsmålet: Klarer vi å padle frå Lechlade til Teddington på sju dagar? Det kjem an på kor fort de padlar. He-he, sjølvsagt, men… Nokre padlar berre seks timar per dag, andre ti–tolv.
Ti–tolv timar? Det er langt meir enn eg har tenkt, men det seier eg ikkje. Eg berre nikkar, smiler og seier ok.
Det er Marcus som skal køyre oss, ein eldre kar med kulemage og tynn røyst. Han er ein praten kar og fortel at han har arbeidd som seljar og selt diagnoseverktøy for bilar over heile Storbritannia. No er han pensjonist, men jobbar deltid med å levere og hente kajakkar for Phil. Han veit om alle fotoboksar, og under heile bilturen skal han peike dei ut.
– No kjem vi snart til eit kamera… der! Såg du det?
Om han padlar sjølv? Nei, seier han, han er så plaga av slitasjegikt, artrose, så kajakk er ikkje noko for han. Det tek nær eit kvarter før samtala kjem inn på brexit, noko alle samtaler på Dei britiske øyane gjer, og han innleier slik alle britar gjer: «I really don’t want to talk about this, BUT…»
Han snakkar om avgangen til Theresa May, poor woman, han trudde på henne, at ho kunne få dei ut av EU med ei brukbar avtale, og ho gjorde sitt beste, men det var ikkje godt nok. Sjølv var han blant dei 51,9 prosentane som røysta for brexit, ikkje for seg sjølv, men for ungdommane.
– Snart er eg ikkje her lenger. Det er framtida til ungdommen eg tenker på.
– Men ungdommar flest røysta for å bli i EU?
– Jo, det er rett. Men dei unge veit ikkje betre, dei har ikkje opplevd anna enn unionen. Eg hugsar kor godt vi hadde det før vi blei med. Over natta steig prisane på alt. Pre-EU var ei god tid for England.
Vi køyrer gjennom den engelske landsbygda. Marcus pratar utan stans og seier at der plar politiet ha fartskontroll, og der, der er eit kamera, did you see it?
Etter halvannan time svingar han brått av vegen, og varebilen humpar ned ei grasslette mot elva.
– Here we are, seier han.
Themsen er smal her, berre ti–femten meter, elvekantane er dekte av siv. Dale og Marcus løftar kajakkane av taket. Eg tømmer ryggsekken, pakkar i vasstette bagar, byter til kortbukser og kjenner sjenanse over dei klorinkvite beina mine, men éin gong må ein begynne å sole seg, og det er no. Det er då Dale seier.
– Forresten, vi må kjøpe gass.
– Har du ikkje med gass?!
Dette ansvaret var tydeleg avklart før vi reiste. Eg skulle ta med telt, han skulle ha med stormkjøken, og det inkluderer sjølvsagt gass. Marcus merkar at stemninga er amper, og lurer på kva som er gale.
– Vi har gløymt gass. Han har gløymt gass!
Marcus foreslår roleg at han og eg køyrer inn til Lechlade, det er ein liten landsby. Kan hende sel nokon gass der inne. Vi stampar i kø gjennom dei smale gatene, eg ser på klokka. Snart tolv. Tida renn ut. På eit hagesenter får eg kjøpt to gassboksar til prisen av éin. Vi har kasta bort ein time, og eg veit at eg må kaste bort meir av Marcus’ tid. Det er noko eg må ta bilete av før vi padlar nedover. I guideboka har eg lese om ein statue som skal ligge ved ei sluse nokre hundre meter ovanfor der Dale ventar med kajakkane. Eg hadde tenkt å rusle bort, men no har vi mista altfor mykje tid.
– Kva statue er det, spør Marcus.
Eg har ikkje tid til å forklare, seier berre at det er ein statue. Han svingar av vegen, eg hastar ned til elva, tek bileta og joggar opp att. Eg takkar han audmjukt.
– We try to be professional, seier han.
Klokka er ti over tolv når vi kan sende Marcus av garde med sekken og trillekofferten. Vi ber kajakkane ned til elva. Dei er tunglasta, kjenner eg. Dale seier at eg kan få gå om bord fyrst, og eg set pris på det. Pulsen stig, dette er det kritiske punktet. Dale stør kajakken, eg set høgre fot i botnen, han vinglar, venstre fot, og så slepper eg meg ned. Eg sit.
Eg tek dei fyrste prøvande padletaka i det gråbrune vatnet. Eg føler meg ikkje trygg. Kroppen rykker til kvar gong det kjennest ut som eg mistar balansen. Snart etter er Dale i kajakken. Det kjennest godt å ha med the rock.
– Endeleg, seier eg.
– Endeleg, seier Dale.
No er det sju dagar nedstraums til London.
Ikkje ante vi då at det var berre tjue minuttar til katastrofen.
Hallgeir Opedal
Framhald neste veke
Kroppen rykker til kvar gong det kjennest ut som eg mistar balansen.
Eg gruer meg alltid for å padle og kallar det kajakkangst.
Elvelangs
Kvar sommar i barndommen måtte Hallgeir Opedal reise til England av di faren skulle lære seg engelsk. No har han vendt tilbake for å padle ned Themsen. Opedal er journalist og arbeider i redaksjonen til Skavlan.
DEL 1