Lauken er mor di
Grøn paprika klar til å nyttast i den latinamerikanske varianten av sofrito.
Foto: Herminio Rodriguez / AP / NTB scanpix
Matmonsen
Dagfinn Nordbø elskar mat og skriv om det i ti spalter for Dag og Tid. Del 7
Lauk
Egyptiske, kinesiske og indiske tekstar gjennom 2000 år fortel om lauken som eit kraftfullt afrodisiakum. Egyptiske prestar i sølibat fekk ikkje lov til å ete lauk på grunn av effekten ein meinte han hadde på seksualdrifta. I mellomalderens Europa var det vanleg at brudepar åt lauk morgonen etter bryllaupsnatta. Ein skulle tru at det beste ville vere å få i seg den lauken før bryllaupsnatta tok til, men det heng kanskje saman med at ein får laukande. Det kan kurerast ved å ete frisk persille.
I den amerikanske borgarkrigen sende general Ulysses S. Grant telegram til krigsdepartementet: «Eg nektar å flytte hæren min utan lauk.» Straks vart tre jarnbanevogner fulle av lauk sende av garde til generalen. Grant var kanskje påverka av klassisk gresk historie, som fortel at soldatar og atletar såg på lauk som prestasjonsfremjande. Lauk var rett og slett lovleg doping, og somme smurde lauk på føter og bein for å auke farten. Vi vonar lesarane ikkje fortel dette til Gjert Ingebrigtsen.
Lauk inneheld ei rad antioksidantar, protein og flavonoid og er noko av det sunnaste du kan ete. Han inneheld òg cystein som aukar blodgjennomstrøyminga og gir ei varmande kjensle. Så grekarane hadde nok eit poeng når dei drog av garde til olympiaden med lauk i sekken. Cystein blei i gamle dagar brukt i skoa for å varme føtene. I endå eldre dagar smurde egyptarane lauksaft på tuppen av penis for å hindre graviditet. Lauk kan nyttast til alt, men hald han unna kattar og hundar. Dei kan døy av det.
Kjelder: Vegetablefacts.net, Factslegend.org og Wikipedia
Matmonsen
Dagfinn Nordbø elskar mat og skriv om det i ti spalter for Dag og Tid. Del 7
Lauk
Egyptiske, kinesiske og indiske tekstar gjennom 2000 år fortel om lauken som eit kraftfullt afrodisiakum. Egyptiske prestar i sølibat fekk ikkje lov til å ete lauk på grunn av effekten ein meinte han hadde på seksualdrifta. I mellomalderens Europa var det vanleg at brudepar åt lauk morgonen etter bryllaupsnatta. Ein skulle tru at det beste ville vere å få i seg den lauken før bryllaupsnatta tok til, men det heng kanskje saman med at ein får laukande. Det kan kurerast ved å ete frisk persille.
I den amerikanske borgarkrigen sende general Ulysses S. Grant telegram til krigsdepartementet: «Eg nektar å flytte hæren min utan lauk.» Straks vart tre jarnbanevogner fulle av lauk sende av garde til generalen. Grant var kanskje påverka av klassisk gresk historie, som fortel at soldatar og atletar såg på lauk som prestasjonsfremjande. Lauk var rett og slett lovleg doping, og somme smurde lauk på føter og bein for å auke farten. Vi vonar lesarane ikkje fortel dette til Gjert Ingebrigtsen.
Lauk inneheld ei rad antioksidantar, protein og flavonoid og er noko av det sunnaste du kan ete. Han inneheld òg cystein som aukar blodgjennomstrøyminga og gir ei varmande kjensle. Så grekarane hadde nok eit poeng når dei drog av garde til olympiaden med lauk i sekken. Cystein blei i gamle dagar brukt i skoa for å varme føtene. I endå eldre dagar smurde egyptarane lauksaft på tuppen av penis for å hindre graviditet. Lauk kan nyttast til alt, men hald han unna kattar og hundar. Dei kan døy av det.
Kjelder: Vegetablefacts.net, Factslegend.org og Wikipedia
Skal du lage din eigen varme middag, kjem du sjeldan unna lauken. Har eg ikkje lauk i huset, må eg anten skaffe det eller ete noko anna. Lauk er ein ingrediens i så mange retter at ein lett kan seie han har verdsherredømme. Då «oppdagarane» kom til Amerika med lauk, fann dei ut at dei innfødde alt hadde han. Lauk er så utbreidd og lovprist at vitskapen ikkje maktar å finne ut nøyaktig kvar han opphavleg stammar frå.
I India er prisen på lauk eit politisk barometer. I eit land der så mange lever på kanten av eksistensminimum, kan sjølv ein liten prisauke på lauk føre til politisk uro.
Lauk, kvitlauk og ingefær er den heilage treeininga i indisk matstell, på same måte som sofritoen i Europa og Latin-Amerika. Italiensk sofrito er basen i svært mange retter, og ingrediensane er lauk, gulrot og stongselleri, sautert i olivenolje. Blandingstilhøvet er 2:1:1. Grønsakene må kuttast i like store småbitar, for at dei skal mjukne samtidig. Eller ein kan putte det heile i kjøkkenmaskina. Sikkert ikkje korrekt, men det fungerer. I maskina vert grønsakene litt mosa, så vatnet kjem fram og steikinga vert litt annleis. Eg plar køyre lauken fyrst og så dei to andre ingrediensane. Har du tid, bruk kniven. Franskmennene kallar kombinasjonen mirepoix, og nyttar gjerne smør i staden for olivenolje. I Spania og Portugal kjem tomat attåt, i Latin-Amerika paprika òg. Kvitlauk er sjølvsagt med for dei som ynskjer det. Og manglar du gulrot, kan du nytte paprika – eller omvendt. Det gir den same søtleiken.
Ein sofrito vert basis for supper, stuingar og sjølvsagt dei verdskjende sausane bolognese, arrabiata og så vidare.
Prinsippet er det same i nesten alle kjøken: Grønsakene er basen, så tilset ein det ein vil. Ein bolognese krev aller fyrst ein sofrito, steikt til alt er mjukt utan å bli brunt. Et du kjøt, steikjer du kjøtdeigen pluss nokre skiver bacon i terningar og har det i gryta med sofritoen. Tilset så eit glas raudvin, hakka boksetomatar, tomatpuré, kraft eller buljong. Har du ikkje raudvin, bruk kvitvin. Det finst òg dei som puttar eit glas mjølk oppi der. Lat uansett det heile bli så tynt at gryta må koke minst et par timar for å tjukne. Kok på låg varme og rør om av og til. Ein kokkevenn lærte meg at ein stjerneanis òg kan gjere underverk, men ta han ut etter ein halvtimes koking. Salt og pepr og hugs oregano, fersk eller tørka. Balanser syra frå tomatane med litt sukker. Bruker du desse prinsippa, får du etter litt prøving og feiling ein perfekt bolognese – tru meg, eg har laga han i førti år.
Et du ikkje kjøt, eller treng eit kjøtfritt alternativ, startar du også med sofritoen. Ei minestronesuppe vil typisk innehalde kvite bønner, grøne grønsaker, pasta og kraft. Du kan nytte dei kokbare grønsakene du sjølv likar, eller dei du har. Bruk tomatar, eller vel ei heilt grøn suppe. Pasta har du i til slutt. Suppa er ferdig når pastaen er møyr. Frå sofritoen kan du òg lage tomatsuppe. Koketida går ned til ein snau halvtime.
Som far til to ungar vil eg ikkje moralisere over dei som iblant kjøper ferdige løysingar. Tida og logistikken i småbarnsfamiliar strekk ikkje til for å lage alt frå botnen av.
Men likevel: Både supper og sofrito kan du lage ein stor porsjon av og fryse ned i passande dosar. Ta med borna på oppkutting av grønsakene. Tek du sofritoen ut av frysaren om morgonen, har du ei minestronesuppe klar på 20 minutt når du kjem heim att. Med bønner, linser eller kikerter vil det vere fullverdig middag med mykje sunt protein.
Bolognese tek sjølvsagt lengre tid fordi kjøtet skal koke så lenge, men spar så den retten til laurdag eller sundag, lag fire–fem liter og frys ned passande porsjonar av den ferdige sausen. På ein arbeidsdag varmar du han opp medan pastaen kokar. Det tek ikkje lengre tid enn å velje Dolmio eller andre ferdigprodukt, og du slepp konserveringsmidla. Det er vel eigentleg den største lukka med å laga maten sjølv: Du veit kva han inneheld.
Og så vert du litt stolt òg.
Dagfinn Nordbø
Dagfinn Nordbø er tekstforfattar og satirikar.
Er du abonnent? Logg på her for å lese vidare.
Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
Skal du lage din eigen varme middag, kjem du sjeldan unna lauken. Har eg ikkje lauk i huset, må eg anten skaffe det eller ete noko anna. Lauk er ein ingrediens i så mange retter at ein lett kan seie han har verdsherredømme. Då «oppdagarane» kom til Amerika med lauk, fann dei ut at dei innfødde alt hadde han. Lauk er så utbreidd og lovprist at vitskapen ikkje maktar å finne ut nøyaktig kvar han opphavleg stammar frå.
I India er prisen på lauk eit politisk barometer. I eit land der så mange lever på kanten av eksistensminimum, kan sjølv ein liten prisauke på lauk føre til politisk uro.
Lauk, kvitlauk og ingefær er den heilage treeininga i indisk matstell, på same måte som sofritoen i Europa og Latin-Amerika. Italiensk sofrito er basen i svært mange retter, og ingrediensane er lauk, gulrot og stongselleri, sautert i olivenolje. Blandingstilhøvet er 2:1:1. Grønsakene må kuttast i like store småbitar, for at dei skal mjukne samtidig. Eller ein kan putte det heile i kjøkkenmaskina. Sikkert ikkje korrekt, men det fungerer. I maskina vert grønsakene litt mosa, så vatnet kjem fram og steikinga vert litt annleis. Eg plar køyre lauken fyrst og så dei to andre ingrediensane. Har du tid, bruk kniven. Franskmennene kallar kombinasjonen mirepoix, og nyttar gjerne smør i staden for olivenolje. I Spania og Portugal kjem tomat attåt, i Latin-Amerika paprika òg. Kvitlauk er sjølvsagt med for dei som ynskjer det. Og manglar du gulrot, kan du nytte paprika – eller omvendt. Det gir den same søtleiken.
Ein sofrito vert basis for supper, stuingar og sjølvsagt dei verdskjende sausane bolognese, arrabiata og så vidare.
Prinsippet er det same i nesten alle kjøken: Grønsakene er basen, så tilset ein det ein vil. Ein bolognese krev aller fyrst ein sofrito, steikt til alt er mjukt utan å bli brunt. Et du kjøt, steikjer du kjøtdeigen pluss nokre skiver bacon i terningar og har det i gryta med sofritoen. Tilset så eit glas raudvin, hakka boksetomatar, tomatpuré, kraft eller buljong. Har du ikkje raudvin, bruk kvitvin. Det finst òg dei som puttar eit glas mjølk oppi der. Lat uansett det heile bli så tynt at gryta må koke minst et par timar for å tjukne. Kok på låg varme og rør om av og til. Ein kokkevenn lærte meg at ein stjerneanis òg kan gjere underverk, men ta han ut etter ein halvtimes koking. Salt og pepr og hugs oregano, fersk eller tørka. Balanser syra frå tomatane med litt sukker. Bruker du desse prinsippa, får du etter litt prøving og feiling ein perfekt bolognese – tru meg, eg har laga han i førti år.
Et du ikkje kjøt, eller treng eit kjøtfritt alternativ, startar du også med sofritoen. Ei minestronesuppe vil typisk innehalde kvite bønner, grøne grønsaker, pasta og kraft. Du kan nytte dei kokbare grønsakene du sjølv likar, eller dei du har. Bruk tomatar, eller vel ei heilt grøn suppe. Pasta har du i til slutt. Suppa er ferdig når pastaen er møyr. Frå sofritoen kan du òg lage tomatsuppe. Koketida går ned til ein snau halvtime.
Som far til to ungar vil eg ikkje moralisere over dei som iblant kjøper ferdige løysingar. Tida og logistikken i småbarnsfamiliar strekk ikkje til for å lage alt frå botnen av.
Men likevel: Både supper og sofrito kan du lage ein stor porsjon av og fryse ned i passande dosar. Ta med borna på oppkutting av grønsakene. Tek du sofritoen ut av frysaren om morgonen, har du ei minestronesuppe klar på 20 minutt når du kjem heim att. Med bønner, linser eller kikerter vil det vere fullverdig middag med mykje sunt protein.
Bolognese tek sjølvsagt lengre tid fordi kjøtet skal koke så lenge, men spar så den retten til laurdag eller sundag, lag fire–fem liter og frys ned passande porsjonar av den ferdige sausen. På ein arbeidsdag varmar du han opp medan pastaen kokar. Det tek ikkje lengre tid enn å velje Dolmio eller andre ferdigprodukt, og du slepp konserveringsmidla. Det er vel eigentleg den største lukka med å laga maten sjølv: Du veit kva han inneheld.
Og så vert du litt stolt òg.
Dagfinn Nordbø
Dagfinn Nordbø er tekstforfattar og satirikar.
Har du ikkje raudvin,
bruk kvitvin.
Fleire artiklar
Keith Jarrett har med seg bassisten Gary Peacock og trommeslagaren Paul Motian.
Foto: Anne Colavito / Arne Reimer / Jimmy Katz / ECM
Peiskos på første klasse
Keith Jarrett byr på fleire perler frå Deer Head Inn.
Små-ulovleg: Godtet er smått, men er denne reklamen retta mot små eller store menneske? Det kan få alt å seie dersom ei ny forskrift vert vedteken.
Foto: Cornelius Poppe / NTB
«Om høyringsinnspela frå Helsedirektoratet vert inkluderte, risikerer ein å kriminalisere heilt vanleg mat.»
To unge mormonmisjonærar, søster Paxton (Sophie Thatcher) og søster Barnes (Chloe East), blir tvinga til å setje trua si på prøve i møtet med herr Reed (Hugh Grant).
Foto: Ymer Media
«Mange av skrekkfilmane no til dags liknar meir på filmar frå syttitalet»
I tillegg til å vere forfattar er Kristina Leganger Iversen også litteraturvitar, samfunnsdebattant og omsetjar.
Foto: Sara Olivia Sanderud
Nedslåande sanning
Kristina Leganger Iversen leverer eit grundig studium av noko som burde vere opplagt for fleire.
Teikning: May Linn Clement