Mona Louise Dysvik Mørk

redaksjonen@dagogtid.no

Lars Lerin er full av sjølvmotseiingar, som når han trass i livslang sosial angst, set i gang med eigne TV-program. Det er ikkje berre noko han gjennomfører, men han gjer det bra og vinn prisar for det. I dokumentarar, intervju og TV-program er han uvanleg open om ei fortid med alvorleg rusmisbruk, om leitinga etter kjærleik, om trøysta i kunsten og om einsemd.

Eg har ei tante som er djupt religiøs, og streng på sitt vis, men ho elskar Lerin, same kva han måtte finne på. Det same gjer bortimot heile Sveriges befolkning. Etter tolv år i Lofoten høyrer han litt til på denne sida av grensa òg. Han er ikkje berre den kloke, milde, observante og talentfulle kunstnaren. Han er også utradisjonell, impulsiv og brutalt ærleg, på grensa til sjølvutleverande.

Eg veit med andre ord ikkje heilt kva eg har i vente når den raude Volvoen nærmar seg på ein smal, svingete landeveg i Värmland. Det knasar i grusen når han parkerer utanfor torpet mitt. Det var dette som til slutt vart møteplass for ein travel kunstnar som i tillegg har ei spesiell interesse for gamle hus. Han stig ut og helsar før han opnar bakdøra på bilen.

Nokre går alltid lenger

– Beklagar, denne blir gjerne ikkje så bra på foto, men det er litt kjølig.

Lerin kastar eit blikk på fotografen og dreg ut ein fargerik fleecegenser med Lidl-logo. Lenger vekk frå Nerdrums kjortlar kan ein umogleg komme. Han kastar genseren over skuldrene og lenar seg inn i baksetet for andre gong.

– Denne henta eg i postkassen før eg køyrde hit. Eg torde ikkje å opne ho. Kan det vere ei bombe? Nokre går alltid lenger enn andre for å få merksemd.

Lerin rekkjer den litle gipspakka fram, og eg kjempar mot lysta til å rygge. Adressa er skriven med sirlege bokstavar. Eg nemner sjansen for eit avskore øyre. Lerin smiler og legg heldigvis pakka tilbake i bilen. Ein perfekt «icebreaker» var no gipspakka i alle tilfelle. Me set oss i hagen, og kaffien kjem på bordet.

– Kva tid byrja du å tenkje på å bli kunstnar?

– Alt som seksåring sa eg til farmor at eg ville bli kunstnar, men det seier vel mange barn når dei sit der ved kjøkenbordet og teiknar? Tenåra var tunge. Eg kjende meg annleis og fann ein plass for meg sjølv i kunsten. Det vart draumen min, ein stad eg kunne prestere. Etter gymnaset gjekk eg eitt år på ein kunstskule før eg flytta heim og måla vidare sjølv. Eg hadde ein slags publikumssuksess heime i Karlstad, med nokre svære oljemåleri som eg sjølv tenkte var bra, utan at dei eigentleg heldt mål. Ein kollega meinte at eg måtte ha meir utdanning.

– Var det janteloven?

– Janteloven finst i Sverige også, men dette handla om noko anna. Det var ein eldre kollega som hadde omsorg for meg, og som var bekymra for at eg skulle ta ein snarveg. Eg måtte lære meg grammatikken i måleriet.

Ventar ikkje på inspirasjon

I dokumentarfilmen Ordmålaren frå 2001 brettar Lerin ut eit svært akvarellpapir rett på bakken i ein snauhogd skog. Han har med seg vatn i eit syltetøyglas og målar raskt, med overraskande brei pensel. Når han skal måle øvst på arket, støttar han seg på sjølve papiret, tilsynelatande uvørde og utan bekymring for om det skal bli hòl. Han avsluttar med å tømme resten av vatnet utover, løfte opp arket og helle vatnet i ulike retningar. Resultatet er overraskande detaljert og levande.

– Me er jo vane med å tenkje på akvarell som noko litt skjørt og sirleg. Du jobbar ganske røft?

– Ja, det gjer eg jo. Men du veit, det som skal vere så eksakt, det er noko anna. Dette er ikkje sminke som skal vere fin, det er meir ei form og ein farge som skal stemme i ein heilskap. Om formatet er veldig stort, jobbar eg heller innandørs. Då har eg eit bordtennisbord som fungerer bra.

– Kva inspirerer deg i dag?

– Tja, eg går til atelieret kvar dag. Det er ein rutine. Eg har mine timar der, som eg lengtar etter. Eg gler meg alltid til å halde fram der eg stoppa dagen før. Eg treng ikkje å vente på inspirasjon.

Lars Lerin: «Se oftere mot nord» (2021), akvarell på papir (utsnitt).

Merkverdig hushalderske

Lerin dedikerte ein gong ei utstilling til hushalderska Astrid, som fekk jobb hos Arvid, ein gammal mann i Sunnemo. Ho kom reisande langvegsfrå med buss, var ikkje heilt A4 og blei aldri akseptert i lokalsamfunnet. På sett og vis var det ikkje så mykje hjelp i Astrid, kanskje tvert om, men dei hadde det kjekt, ho og Arvid. Då han døydde mange år etter, måtte ho pakke med seg det litle ho eigde, og dra vidare med bussen.

– Kan du fortelje meir om Astrid?

– Eg ville vise at det var nokon som sette pris på ho. Eg var ofte heime hos Arvid og Astrid i ungdomstida, og eg kjende meg igjen i hennar utanforskap. Ho var annleis, og me hadde same humor. Dei budde i eit lite torp, liknande dette her, med eit par kyr. Eg fekk vere med på å hjelpe med høyet, hogst og mjølking av kyrne. Eg fekk for meg at eg skulle dokumentere livet deira med foto og nedskrivne sitat. Fleire år seinare brukte eg dette som inspirasjon i arbeidet med ei utstilling. Eg kjende at eg hadde ei anna seksuell legning, og fann vel av den grunn andre prosjekt enn å farte rundt på moped med resten av gutane.

– Så du hadde ikkje fortalt dette til nokon på denne tida?

– Nei, gud. Eg var sein med det, over tjue år gammal. Eg treivst vel ikkje saman med ungdommar på den tida. Heime hos Astrid og Arvid var det ei form for tryggleik og ikkje eit krav om at eg måtte inn i vaksenlivet. Når dei andre fekk kjærastar, stod eg på sidelinja og fann ei form for eksistensrett gjennom måleri og skriving. Ei tid hadde eg ein draum om å jobbe i teater, men då slo den sosiale angsten inn. Når eg var såpass blyg og tilbakehalden, passa det best å bli kunstnar.

Slumrande i 20 år

– Når eg no har lese litt om deg og sett eit par dokumentarar, så kjem ofte desse orda opp: einsemd og sosial angst. Samstundes stiller du gjerne opp og fortel ope og ærleg om livet, på godt og vondt. Forklar?

– Ja, det er kan hende eit paradoks, men på eit vis var eg slumrande i mange år. Eg fekk lenge medisinar for at eg skulle kunne våge heilt kvardagslege ting, og i tillegg kom alkoholen som gjorde at eg blei meir og meir stengd. Først etterpå kunne eg utvikle meg sjølv til den eg er. Eg har framleis ein viss motstand mot sosiale situasjonar, men eg har trena meg opp til å takle det. Eg har bestemt meg for at når eg no først lever ein gong, vil eg gjere så mykje eg kan, og ikkje bli så hemma av redsle.

– Kva var det heilt konkret du ville dempe ned med medisinar og alkohol?

– Eg var redd for menneske, rett og slett. Særskilt menn, eller nei, altså ...

Lerin ler høgt for første gong og legg hovudet i hendene.

– Det var vel sånn at eg fekk ei frykt for å vise kven eg eigentleg var.

– Hadde det med homoseksualitet å gjere?

– Ja, det trur eg nok. Mor mi var svært redd for at eg skulle bli homoseksuell. Ho såg jo at eg berre hadde jentevenner, var veldig feminin og leika med dokker. Denne frykta blei tidleg innprenta i meg. Kjærleiken hennar var så utruleg sterk, men samstundes prega av angst og skam. Seinare aksepterte ho det heilt fint. I dag er eg takksam for at eg i det heile tatt kom ut av desse åra med ein nokolunde heilskap i meg sjølv. Det er berre dumt at eg måtte ta denne enorme omvegen, via kjemiske hjelpemiddel. Det var ein vond nedgåande spiral. Men... no blei det som det blei.

– Det er snakk om eit rusmisbruk over 20 år. Kan ein seie at heile starten på vaksenlivet ditt var prega av rus?

– Ja, det kan ein godt seie. Eg måtte på eit vis bli vaksen to gonger. Alle som har vore i denne situasjonen, kjenner kvarandre igjen. Det var svært viktig for meg å treffe andre som forstod. Den fellesskapen har hjelpt meg til å halde meg rusfri sidan.

– Kva er den største skilnaden på desse 20 åra som ung vaksen og åra etterpå?

– Tja, det er jo først i åra etterpå at eg har kunna halde fram med å utvikle meg som menneske. Eg var forgifta av kombinasjonen medisinar og alkohol. Eg stod stille kjenslemessig, eg var veldig sjølvdestruktiv og heller ikkje grei med andre. Det kunne ha enda på alle slags vis.

Både tekstane og kunsten til Lerin har ofte tema som sirklar rundt det å bevare og kategorisere, for å ikkje gløyme det som var. Ikkje overraskande er det ei gammal, sliten låvedør som fangar merksemda hans like etter intervjuet.

Alle foto: Ådne Thomassen

Vendepunktet

På 1990-talet budde Lars Lerin i Lofoten. Her måla han havet, hamna, fiskebåtane, fiskemottaka, snøen, mørket og nordlyset. Her fann han også kjærleiken, med ein fiskarson. Han utforska lyset og mørket, korleis dei påverka og forsterka kvarandre, og kor mørkt ein kunne måle utan å miste motivet. Han studerte husa som stod aleine i enorme, snødekte landskap. Motiv som han fram til i dag stadig har vendt tilbake til. Kunstproduksjonen var stor, men det gjekk ikkje bra med sjølve livet. Etter 20 år med rusmisbruk, tolv av dei buande i Lofoten, sa kroppen stopp. Lerin blei innlagd med livstruande alkoholforgifting.

– Eg flytta frå Lofoten og heim til Värmland ei veke etter, og måtte velje livet eller døden. Det var hard jobbing. Eg var fullstendig nedbroten, fysisk og mentalt. Eit sterkt overlevingsinstinkt og måleria hjelpte meg vidare. Avgjerande var likevel tolvstegsprogrammet som eg tok del i. Eg hadde aldri klart det utan.

Lerin tar ein slurk kaffi. Vinden aukar, men han avslår høfleg tilbodet om eit pledd. Eg nemner at andre intervju eg har lese med han, ofte endar med å handle mest om livet og minst om kunsten.

– Eg synest faktisk at det er lettare å snakke om livet enn om kunst. Måleriet har på eit vis alltid vore der, uansett korleis livet elles har vore. Eg meistra kunsten då eg ikkje meistra livet. Sjølvsagt er det dagar då eg kan tvile på den òg, men stort sett har eg tru på det eg gjer innan kunst og skriving.

Livet har stilna av

– Du har vore gjennom år med søking etter aksept – frå andre, frå di eiga mor, frå deg sjølv. I dag er du ein høgt anerkjend kunstnar, og du har eige museum i Karlstad. Kva er statusen no?

– Eg får mykje anerkjenning og kjærleik, av kjende og ukjende. Sjølvsagt finst dei som ikkje liker meg. Eg kan tenkje at det er OK å vere meg sjølv no. I tillegg betyr barna mykje. Det er ein kjærleik som ikkje liknar noko anna.

I 2007 møtte Lerin Junior, ein 23 år yngre dansar frå Brasil. Dei gifta seg i 2009 og bur i dag like utanfor Karlstad med sine fire barn.

– Då eg var yngre, var stadfesting utanfrå viktig, no er det ikkje så nøye. Anerkjenning frå dei heime betyr mykje meir.

Både kunsten og tekstane til Lerin er gjerne prega av ein intens melankoli rundt tida som endrar seg. Det som blir borte for alltid, folka som blir gamle og forsvinn, tomme hus som forfell. Både måleria frå Lofoten og frå reiser rundt i verda har eit preg av snapshot. Det er små augneblinkar av eit liv, sjølve kvardagen, akkurat passeleg tilfeldige utsnitt, ikkje oppstilte og planlagde. I alle fall ikkje som me merkar.

Lerin klarer på sitt vis å alltid dreie fokus akkurat passeleg vekk frå det vakre, som i akvarellen «Torskhuvuden», frå 2022, der ein haug med avskorne fiskehovud kjem heilt i front i eit elles stemningsfullt kystmotiv frå Lofoten. I måleriet «Högtidsdag», frå 2017, ser me familiefotografiet, kanskje frå julaftan, i kontrast til det blå huset utan lys i vindauga.

Det er som om nettopp det heilt vanlege blir løfta opp til noko poetisk og storslått gjennom det å vere motiv i dei store måleria. Andre gjennomgangstema er måleri av rekkjer med arkivskåp og hyller med utstoppa fuglar. Igjen handlar det om å kategorisere og bevare det som har vore.

Alt byter plass

– Er dette ein raud tråd i kunstnarskapet ditt – denne dokumenteringa, forsøket på å fryse tida?

– Ja, det kan du nok seie. Eg tenkte tidleg på at eg ville bevare alt mogleg. I tillegg til skriving, teikning, måling og fotografering tok eg også mange lydopptak. Eg kjende sterk sorg over alt som forsvann. Eg tenkjer framleis ofte på forfedrane mine og blar gjennom fotoalbum.

Lerin skildrar ei einsemd knytt til tankane rundt tida og døden. Det er ikkje noko folk flest snakkar om. Han grublar vidare på om det finst noko positivt med dette, at ein gjennom aksept av døden i høgare grad kan setje pris på livet.

– Det er jo eit mirakel, kvar einaste detalj. Og ein evig runddans. Det er berre så vanskeleg å akseptere at ein sjølv er i dette krinsløpet. At alt som lever, heile tida byter plass.

No blir livet med barn automatisk dreidd framover. Livet kan ikkje berre handle om fortida lenger.

– Er det noko positivt med å bli eldre?

– Eg kan like at livet har stilna av. Kvardagen går sin gang. Sinnsro er det som betyr mest no, at eg har det bra i meg sjølv. Samstundes er det klart at det kan kjennast bittert at perspektivet framover er kortare. No har eg det bra, men ein kunne jo ha fått modna litt tidlegare.

Lars Lerin: Til venstre «Högtidsdag» (2017), akvarell på papir. Til høgre «Sjösätning» (2017), akvarell på papir.

– Ikkje uroe deg

Det er som om Lerin alltid klarer å få inn ei stemning i bileta, same om motivet er ein bensinstasjon, ei bustadblokk frå 60-talet, Oslo by i nattemørket, scener frå ein skrekkfilm eller metervis med arkivskap. Det er alltid noko meir der, i mørket eller i lyset. Ein blir ikkje fort ferdig med bileta hans. Ein får ei kjensle av at det er fleire lag. Det blir raskt tydeleg at Lerin ikkje er komfortabel med skryt, og han nærast vrir seg på stolen når eg fiskar etter korleis han får dette til.

– Tja, eg prøver, veit du... Det er kanskje ikkje så nøye kva motivet er, så lenge ein klarer å få til eit nærvær. At ein sjølv er til stades fullt og heilt. Det er det eg ønskjer, at folk skal oppleve at motivet ikkje er kaldt observert eller likegyldig utført. Utover det har eg ikkje behov for å vite korleis andre tolkar bileta mine. Eg elskar prosessen heilt fram til monteringa, men så lever dei sitt eige liv vidare.

– Eg har eit spørsmål som eg gjerne avsluttar med.

Lerin senkar hovudet framover og kikkar over solbrillene. Han set auga i meg og ventar.

– Kva ville du sagt om du kunne gje 13-årige Lars Lerin eit råd?

– Eg ville nok sagt: «Ikkje uroe deg så mykje.» Eg var jo så redd for alt mogleg. Eg hadde aldri trudd det om eg fekk vite at eg ein gong skulle få ein stor familie.

Eg takkar for praten, og fotografen tar over. Kanskje er alle like fulle av sjølvmotseiingar, berre mindre ærlege? Lerin køyrer vidare, og eg lurer på når han skal opne gipsbrevet. Eller kanskje han vil halde på spenninga? Det er lite truleg at røynda overgår fantasien, men ein veit jo aldri.