Det finst eit bilete av kunstnaren som ein flagrande sommarfugl gjennom dagen. Han stansar opp ved alle ting, undrar og frydar seg, oppdagar verda som på dag éin, som ein nyfødd. Fordi han er kunstnar, sansar og føler og opplever han annleis enn andre, han går ikkje glipp av den minste, rare ting og deler alt med den stakkaren som er i nærleiken. Denne litt parodiske figuren kan eg hugsa frå då eg var kunststudent. Eg tenkte: Så observant og sensitiv, så kunstnarisk vert eg aldri. Eg manglar openbert det som skal til.

I dag er kunststudentar mindre naive og truskuldige, slår det meg, og dei verkar tidlegare sikre på kva dei vil. Mange har eit kunstsyn allereie, eit ideal om kva vitsen er, nemleg at kunst skal gjera det dei vil, ha eit siktemål og utretta noko. Studenten sjølv er ein ny type instrument, eit anna instrument enn kunstnaren som tynnhuda sansevesen. Sommarfuglstudenten frå 80-talet erfarte og omfamna verda med mildare blikk og eit slakkare oppdrag. Han hadde saktens også eit kunstsyn, men mangla både fokus og språk.

Den moralpolitiske kunststudenten i 2020 er truskuldig og kanskje naiv på ein annan måte, og det er i si store tiltru til at verket seier nøyaktig det ho har lagt inn i det. Men kunst, som anna språk, balanserer hårfint mellom det ein vil og det ein absolutt ikkje vil. Det fysiske materialet snakkar allereie før du har fått snudd deg. Det du har mellom hendene, er ladd med alt du ikkje hadde tenkt på, som snakkar i munnen på det planlagde innhaldet. Kor fri kunstnaren enn er, i eitt og alt, er ho ikkje fri til å avgjera kva arbeidet hennar uttrykkjer. Denne avmakta er det ho må lære seg å spela på lag med.

Å peika ut alt som er fint og rart er ein slags førspråkleg maner. Det er ikkje det same som å sansa, å kjenna at og korleis ein vert rørt ved. Å skapa eller framkalla noko byrjar med å oppleva og hugsa det ein opplever, det sårflata di mot verda fortel deg. Det du kjenner når du utset deg for verda, er noko faktisk. Er du var for arkitektur, kan det handla om å koma inn i eit rom. Den vesle frysninga du får, den distinkte erfaringa frå eit anna, liknande rom, som kroppen no plutseleg hugsar, kan gjera deg til ein betre arkitekt. Å utsetja seg for noko og å utføra noko er to sider av same sak.

I ettertid trur eg sommarfuglstudenten og eg var like uvisse på kva kunst var, og på kva me skulle med dette studiet. Eg har brukt tretti år på å finna eit modus, ei form for merksemd, eit nerde-gen som kan halda meg skjerpa. Når eit maleri ein sjeldan gong lukkast på eit par timar, er det fordi eg har hatt tretti år og desse to timane på meg til å forstå kva som hender. Og eg forstår det ikkje: Kvifor elskar eg ei gate og unngår ei anna, utan grunn? Kvifor er ljose bygningar mot mørk himmel eit sterkare bilete enn mørke bygningar mot ljos himmel? Kvifor er blått den dummaste fargen, når han er fyrst er dum. Og kvifor er raudt nærast sjela, sjølv om det liknar blod.

Kunstnarar dramatiserer persepsjonen, påstår ting for å høyra seg sjølve seia det og så sjå på nytt. Me leitar etter den visuelle dynamikken i ein solfylt allé, i tekst og typografi, alt som uttrykkjer seg. Me trenar merksemda vår, som er heseblesande og knapp, skadd av flyktig skjermbruk, men som kan strekkjast som ein strikk, øvast opp til å bli djup og uforstyrreleg. Kunst er long time attention, eit tent ljos som står og står.

Kvifor rører det meg når eit verktøy ligg godt i handa? Kunst er tankearbeid, åndsarbeid kombinert med ei form for handverk. Handverket kan vera å avvisa handverket og berre tenkja enkelt og konsistent på materialbruk. Du kan enda opp med noko som kjennest immaterielt, som tekst eller musikk, men som alltid likevel krev eit medium eller materiale for å koma til uttrykk. Det er dette møtet mellom materialet og kva det seier, tingen og sjela han har, som set arbeidet i gang.

Den fysiske tingen strålar dersom ideen er god. Som kunstnar kan du utvikla deg til ei god vertinne, ein god vert, for idear. Som god vert for kunst, i neste omgang, treng du eit snev av desperasjon. Det kan vera ein stutt tidsfrist, noko som flyttar merksemda vekk frå deg sjølv. Det kan vera ein kritisk mottakar (paranoia), ein ideell mottakar (ein skarp lesar), ein for venleg mottakar (ei altfor god veninne). Når noko står på spel, og du jagar deg i gang, gløymer du deg sjølv, og ideen kan arbeide i deg og gjennom deg.

Grå rutine er bra for kunst. Kvardagens grå skruvar, kalla Ludvig Eikaas det. Sakte gjennomtenking dag etter dag, ikkje for mange nye påfunn før du har handtert dei gamle. Kvitt deg med skrot, alt som berre tek plass, kryss ut håplause idear, mål over, slip ned, luft ut. Å koma til ei avgjerd er viktigare enn kva du bestemmer deg for. Eg har idear liggande som eg hiv rundt på i årevis. Noko gjer at eg ikkje slepper taket for godt, og kvar gong den uforløyste tingen dukkar fram frå eit hjørne i atelieret, er eg i gang igjen. Slike spøkelse av halvdårlege arbeid er ein slags motor for tanken. Med litt hell fell det meg ein dag inn ein tittel som løyser alt, som fyller tingen med vits og meining.

Ideane er gullet ditt, og det er alltid meir der det kjem frå. Hald ein uferdig idé tett til brystet, som du gjer med eit halvferdig dikt. Om du les det opp på fest, er det aldri like godt neste dag. Skriv og noter. Ta innfall og oppheng på alvor, ulovleg kjærleik (yndlingsfarge dersom du er målar), aversjonar og fordommar. Skriv for hand, så du kjenner att tid og stad og stemning og kan hugse samanhangar.

Eit siste triks: Kast eit blikk over skuldra før du går frå atelieret om kvelden. Det du ser når du eigentleg ikkje har tid og eigentleg ikkje skal sjå, men likevel ser, med eit allereie fråverande blikk, er nøyaktig det som må gjerast når du kjem att neste morgon.

Mari Slaattelid

Mari Slaattelid er biletkunstnar og fast skribent i Dag og Tid.