JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

KunnskapFeature

Storfehoste

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
I ein norsk studie fann forskarar frå Noregs miljø- og biovitskaplege universitet (NMBU) dyr som var sjuke med BRSV i meir enn 50 prosent av dei undersøkte storfebesetningane. På biletet er det Thea Blystad Klem som lyttar etter lungesjukdom hos ei mjølkeku.

I ein norsk studie fann forskarar frå Noregs miljø- og biovitskaplege universitet (NMBU) dyr som var sjuke med BRSV i meir enn 50 prosent av dei undersøkte storfebesetningane. På biletet er det Thea Blystad Klem som lyttar etter lungesjukdom hos ei mjølkeku.

Foto: Børge Baustad / NMBU

I ein norsk studie fann forskarar frå Noregs miljø- og biovitskaplege universitet (NMBU) dyr som var sjuke med BRSV i meir enn 50 prosent av dei undersøkte storfebesetningane. På biletet er det Thea Blystad Klem som lyttar etter lungesjukdom hos ei mjølkeku.

I ein norsk studie fann forskarar frå Noregs miljø- og biovitskaplege universitet (NMBU) dyr som var sjuke med BRSV i meir enn 50 prosent av dei undersøkte storfebesetningane. På biletet er det Thea Blystad Klem som lyttar etter lungesjukdom hos ei mjølkeku.

Foto: Børge Baustad / NMBU

5188
20210212

Dyrisk

I denne spalta skriv veterinær Arve Nilsen om dyreliv og veterinærspørsmål.

5188
20210212

Dyrisk

I denne spalta skriv veterinær Arve Nilsen om dyreliv og veterinærspørsmål.

Det banka hardt på døra, i mørkeret utanfor stod ein oppkava gardbrukar i fjøsklede. Inne i stova hos ein av naboane i grenda sat eg i barnebursdag og åt sjokoladekake medan treåringane huia rundt.

Ein time tidlegare hadde bonden gått til kveldsstellet, og der fann han ei ku som låg flatsides i båsen med krampar i heile kroppen og hovudet i ei vridd og unaturleg stilling. Fleire andre kyr stod med grønaktig, skummande diaré. Han sprang inn i våningshuset og ringde til veterinærvakta.

Veterinæren, det var eg, men vi budde på ei lita øy på helgelandskysten og om kveld og i helgane delte eg vakta med dyrlegane på fastlandet. Vakthavande på andre sida av fjorden vurderte det som best om den næraste dyrlegen (eg) kunne sjå til kua med ein gong. Eg hadde sorglaus lagt frå meg vakttelefonen på kontoret, men øya var lita, og dyrlegen var tydelegvis lett å finne. Så no stod eigaren av kua her, sveitt og arg, og eg hadde ikkje anna å gjere enn å kaste meg i bilen med finkleda på og sjå til elendet.

Dramatisk diaré

Vel inne i fjøset var ikkje diagnosen så vanskeleg å stille: Kua hadde litt høg temperatur, rask og hamrande puls, verka stiv i heile kroppen. Den kraftige diareen hadde på kort tid tømt kroppen hennar for væske og seinka opptaket av viktige mineral. Det etterfølgjande brå fallet i magnesium og kalsium i blodet hadde ført til dette alvorlege krampeanfallet, som ho ville døy av om ho ikkje fekk rett medisin.

Medisinen hadde eg alt klar i kofferten: ei lita flaske med oppløyst magnesium og kalsiumsalt som eg kunne setje intravenøst. Sjølve behandlinga tok eit kvarters tid, pulsen roa seg, krampane stilna og kua var på føtene ein halvtime seinare. Barneselskapet var over, men både eg og gardbrukaren var letta og nøgde.

Vanlege virus

Smittsam hoste, lungebetennelse og diaré er vanlege sjukdommar hos storfe i mange land. I Noreg er det to smittsame virus som i første rekkje står bak desse epidemiane: bovint koronavirus (BCoV) og bovint respiratorisk syncytialvirus (BRSV), men i kjølvatnet av virusa kjem det som regel kraftige sekundære bakterielle infeksjonar. Smitten slår særleg hardt i den kalde årstida når dyra står tett samla innomhus, og både lungebetennelsen og diareen kan i verste fall vere dødelege. I Noreg døyr kvart år mellom 5000 og 10.000 kalvar av luftvegssjukdom og diaré, og desse sjukdomane er ofte ei hovudårsak til antibiotikabruk i mange storfebesetningar. For å hindre utvikling av antibiotikaresistens er det difor naudsynt å ta tak i årsakene til sjukdom framfor å løyse problema med meir legemiddel.

BCoV er årsak til kraftig diaré hos både kalv og vaksne dyr. Hos vaksne storfe blir det kalla vinterdysenteri, og det var eit slikt tilfelle som hadde forstyrra kakeetinga mi. Smitten spreier seg lett frå fjøs til fjøs med persontrafikk eller med livdyrhandel.

Forskarane diskuterer om viruset angrip tarmen først, eller om det først etablerer seg i slimhinna i luftvegane og så haikar med spytt og slim ned i tarmen, men resultatet blir det same: ein omfattande skade på slimhinna i store delar av tarmkanalen og tap av væske og næringsstoff i form av til dels sprutande diaré.

BRSV er eit meir spesialisert luftvegsvirus og ikkje så akutt smittsamt frå fjøs til fjøs som BCoV, men ser ut til å vere viktigast for både utvikling av akutt lungesjukdom og ikkje minst meir kroniske luftvegsproblem som kan ha like store negative følgjer for velferd og produksjonsøkonomi som dei akutte utbrota.

Kontroll

Eit fjøs er å rekne som ein kohort, men til no har vi vore for lite merksame på korleis besetningane kan sikre seg mot slike smittsame virus. Vaksine er utvikla og prøvd ut i fleire land, men resultata er usikre og den omfattande bruken av antibiotika er heller ikkje vegen å gå.

Båe virusa gjev immunitet etter infeksjon, men kor lenge immuniteten kan verne mot ny sjukdom, er framleis uvisst. At epidemiane kjem i stadig nye bølgjer, kjem truleg av ein kortvarig flokkimmunitet og ikkje at virusa kjem i nye og muterte variantar. Det kan sjå ut til at storfe kan få nye infeksjonar med BCoV og bli sjuke sjølv om dei har med seg antistoff frå førre runde, men her treng vi meir forsking.

Norske forskarar meiner den beste vegen vidare er å stoppe smitten mellom besetningar. I 2016 starta storfenæringa med eit kontrollprogram bygd på to enkle prinsipp: først ei kartlegging av smittestatusen i besetningane ved å leite etter antistoff i mjølk eller blodprøver, etter det er det viktig å unngå flytting av livdyr frå smitta besetningar, og det må etablerast gode smittesluser.

Vi trur smitten kan halde seg aktiv lenger i store besetningar enn i dei små, men treng meir kunnskap om korleis smitten spreier seg i dei råka besetningane. Vi bør òg få betre system for å vurdere effekten av tiltaka. Men med eit godt samarbeid mellom gardbrukarar, produsentorganisasjonane, veterinærar og forskarar kan det vere råd for Noreg å bli det første landet i verda med effektiv førebygging av desse alvorlege sjukdomane.

Arve Nilsen

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

Det banka hardt på døra, i mørkeret utanfor stod ein oppkava gardbrukar i fjøsklede. Inne i stova hos ein av naboane i grenda sat eg i barnebursdag og åt sjokoladekake medan treåringane huia rundt.

Ein time tidlegare hadde bonden gått til kveldsstellet, og der fann han ei ku som låg flatsides i båsen med krampar i heile kroppen og hovudet i ei vridd og unaturleg stilling. Fleire andre kyr stod med grønaktig, skummande diaré. Han sprang inn i våningshuset og ringde til veterinærvakta.

Veterinæren, det var eg, men vi budde på ei lita øy på helgelandskysten og om kveld og i helgane delte eg vakta med dyrlegane på fastlandet. Vakthavande på andre sida av fjorden vurderte det som best om den næraste dyrlegen (eg) kunne sjå til kua med ein gong. Eg hadde sorglaus lagt frå meg vakttelefonen på kontoret, men øya var lita, og dyrlegen var tydelegvis lett å finne. Så no stod eigaren av kua her, sveitt og arg, og eg hadde ikkje anna å gjere enn å kaste meg i bilen med finkleda på og sjå til elendet.

Dramatisk diaré

Vel inne i fjøset var ikkje diagnosen så vanskeleg å stille: Kua hadde litt høg temperatur, rask og hamrande puls, verka stiv i heile kroppen. Den kraftige diareen hadde på kort tid tømt kroppen hennar for væske og seinka opptaket av viktige mineral. Det etterfølgjande brå fallet i magnesium og kalsium i blodet hadde ført til dette alvorlege krampeanfallet, som ho ville døy av om ho ikkje fekk rett medisin.

Medisinen hadde eg alt klar i kofferten: ei lita flaske med oppløyst magnesium og kalsiumsalt som eg kunne setje intravenøst. Sjølve behandlinga tok eit kvarters tid, pulsen roa seg, krampane stilna og kua var på føtene ein halvtime seinare. Barneselskapet var over, men både eg og gardbrukaren var letta og nøgde.

Vanlege virus

Smittsam hoste, lungebetennelse og diaré er vanlege sjukdommar hos storfe i mange land. I Noreg er det to smittsame virus som i første rekkje står bak desse epidemiane: bovint koronavirus (BCoV) og bovint respiratorisk syncytialvirus (BRSV), men i kjølvatnet av virusa kjem det som regel kraftige sekundære bakterielle infeksjonar. Smitten slår særleg hardt i den kalde årstida når dyra står tett samla innomhus, og både lungebetennelsen og diareen kan i verste fall vere dødelege. I Noreg døyr kvart år mellom 5000 og 10.000 kalvar av luftvegssjukdom og diaré, og desse sjukdomane er ofte ei hovudårsak til antibiotikabruk i mange storfebesetningar. For å hindre utvikling av antibiotikaresistens er det difor naudsynt å ta tak i årsakene til sjukdom framfor å løyse problema med meir legemiddel.

BCoV er årsak til kraftig diaré hos både kalv og vaksne dyr. Hos vaksne storfe blir det kalla vinterdysenteri, og det var eit slikt tilfelle som hadde forstyrra kakeetinga mi. Smitten spreier seg lett frå fjøs til fjøs med persontrafikk eller med livdyrhandel.

Forskarane diskuterer om viruset angrip tarmen først, eller om det først etablerer seg i slimhinna i luftvegane og så haikar med spytt og slim ned i tarmen, men resultatet blir det same: ein omfattande skade på slimhinna i store delar av tarmkanalen og tap av væske og næringsstoff i form av til dels sprutande diaré.

BRSV er eit meir spesialisert luftvegsvirus og ikkje så akutt smittsamt frå fjøs til fjøs som BCoV, men ser ut til å vere viktigast for både utvikling av akutt lungesjukdom og ikkje minst meir kroniske luftvegsproblem som kan ha like store negative følgjer for velferd og produksjonsøkonomi som dei akutte utbrota.

Kontroll

Eit fjøs er å rekne som ein kohort, men til no har vi vore for lite merksame på korleis besetningane kan sikre seg mot slike smittsame virus. Vaksine er utvikla og prøvd ut i fleire land, men resultata er usikre og den omfattande bruken av antibiotika er heller ikkje vegen å gå.

Båe virusa gjev immunitet etter infeksjon, men kor lenge immuniteten kan verne mot ny sjukdom, er framleis uvisst. At epidemiane kjem i stadig nye bølgjer, kjem truleg av ein kortvarig flokkimmunitet og ikkje at virusa kjem i nye og muterte variantar. Det kan sjå ut til at storfe kan få nye infeksjonar med BCoV og bli sjuke sjølv om dei har med seg antistoff frå førre runde, men her treng vi meir forsking.

Norske forskarar meiner den beste vegen vidare er å stoppe smitten mellom besetningar. I 2016 starta storfenæringa med eit kontrollprogram bygd på to enkle prinsipp: først ei kartlegging av smittestatusen i besetningane ved å leite etter antistoff i mjølk eller blodprøver, etter det er det viktig å unngå flytting av livdyr frå smitta besetningar, og det må etablerast gode smittesluser.

Vi trur smitten kan halde seg aktiv lenger i store besetningar enn i dei små, men treng meir kunnskap om korleis smitten spreier seg i dei råka besetningane. Vi bør òg få betre system for å vurdere effekten av tiltaka. Men med eit godt samarbeid mellom gardbrukarar, produsentorganisasjonane, veterinærar og forskarar kan det vere råd for Noreg å bli det første landet i verda med effektiv førebygging av desse alvorlege sjukdomane.

Arve Nilsen

«For å hindre utvikling av antibiotikaresistens er det naudsynt å ta tak i årsakene til sjukdom.»

Emneknaggar

Fleire artiklar

Maskinist Ivar Tjøstheim med den flunkande nye bygdekinobilen og Sandvesanden på Skudenes i bakgrunnen.

Maskinist Ivar Tjøstheim med den flunkande nye bygdekinobilen og Sandvesanden på Skudenes i bakgrunnen.

Foto Brit Aksnes

Feature

Bygde-Cinema Paradiso

STRANDEBARM: Det rører meg djupt at Bygdekinoen framleis eksisterer.

Brit Aksnes
Maskinist Ivar Tjøstheim med den flunkande nye bygdekinobilen og Sandvesanden på Skudenes i bakgrunnen.

Maskinist Ivar Tjøstheim med den flunkande nye bygdekinobilen og Sandvesanden på Skudenes i bakgrunnen.

Foto Brit Aksnes

Feature

Bygde-Cinema Paradiso

STRANDEBARM: Det rører meg djupt at Bygdekinoen framleis eksisterer.

Brit Aksnes
Ole Paus døydde før sjølvbiografien var ferdigskriven.

Ole Paus døydde før sjølvbiografien var ferdigskriven.

Foto: Nina Djæff

BokMeldingar
Ronny Spaans

Eit sandkorn i maskineriet

Ole Paus skriv mest om slektsbakgrunn og mindre om artistkarrieren i sjølvbiografien sin, men det forklarar likevel mennesket Ole Paus.

Eit hus i Ål kommune vart teke av jordskred under ekstremvêret "Hans" i august i fjor.

Eit hus i Ål kommune vart teke av jordskred under ekstremvêret "Hans" i august i fjor.

Foto: Frederik Ringnes / NTB

Samfunn
Per Anders Todal

Husforsikring i hardt vêr

Kan klimaendringane føre til at også norske heimar blir umoglege å forsikre?

Folkerørsla for lokalsjukehusa demonstrerer mot helseføretakmodellen utanfor Stortinget i 2017.

Folkerørsla for lokalsjukehusa demonstrerer mot helseføretakmodellen utanfor Stortinget i 2017.

Foto: Håkon Mosvold Larsen / NTB

Ordskifte
PerVaglum

Vestre må avslutte konflikter og beklage

«Svært mange av de 300.000 som jobber i Helse-
vesenet, merker daglig følgene av Helseforetaks-
modellen som nå videreføres av Ap og Sp.»

Ekstreme nedbørsmengder førte til ein katastrofe i Valencia i Spania 29. oktober. Minst 217 skal ha mista livet, og dei materielle øydeleggingane er kolossale.

Ekstreme nedbørsmengder førte til ein katastrofe i Valencia i Spania 29. oktober. Minst 217 skal ha mista livet, og dei materielle øydeleggingane er kolossale.

Foto: Susana Vera / Reuters / NTB

Samfunn

Prisen for det ville vêret

I forsikringsbransjen er det langt mellom klimaskeptikarane.

Per Anders Todal
Ekstreme nedbørsmengder førte til ein katastrofe i Valencia i Spania 29. oktober. Minst 217 skal ha mista livet, og dei materielle øydeleggingane er kolossale.

Ekstreme nedbørsmengder førte til ein katastrofe i Valencia i Spania 29. oktober. Minst 217 skal ha mista livet, og dei materielle øydeleggingane er kolossale.

Foto: Susana Vera / Reuters / NTB

Samfunn

Prisen for det ville vêret

I forsikringsbransjen er det langt mellom klimaskeptikarane.

Per Anders Todal

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis