JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

KunnskapFeature

Når nettene blir lange

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
Mus og rotter oppsøker menneska fordi dei liker maten vår. (Korn og nøtter er meir populært enn ost.) Men ingen, ingen vil vi dele med, difor har vi utvikla feller og gift.

Mus og rotter oppsøker menneska fordi dei liker maten vår. (Korn og nøtter er meir populært enn ost.) Men ingen, ingen vil vi dele med, difor har vi utvikla feller og gift.

Foto: Wikimedia Commons

Mus og rotter oppsøker menneska fordi dei liker maten vår. (Korn og nøtter er meir populært enn ost.) Men ingen, ingen vil vi dele med, difor har vi utvikla feller og gift.

Mus og rotter oppsøker menneska fordi dei liker maten vår. (Korn og nøtter er meir populært enn ost.) Men ingen, ingen vil vi dele med, difor har vi utvikla feller og gift.

Foto: Wikimedia Commons

4822
20201224

Dyrisk

I denne spalta skriv veterinær Arve Nilsen om dyreliv og veterinærspørsmål.

4822
20201224

Dyrisk

I denne spalta skriv veterinær Arve Nilsen om dyreliv og veterinærspørsmål.

Det er vinter, og mus og rotter trekker inn frå kulda for å finne ly og mat. Slike smågnagarar kan ete opp mat, men verre er skader på isolasjon og inventar, og at avføring og urin frå mus kan innehalde eit virus som hos menneske er årsak til sjukdommen musepest. Difor er det naudsynt å vite korleis vi kan bli kvitt desse skadedyra på eit effektivt og samtidig humant vis.

Eg vaks opp i eit stort tømmerhus, lafta ein gong på 1870-talet. Til vern mot den verste austavinden og for å skjule det stygge tømmeret hadde dei som budde der før oss, kledd innsida av veggar og tak med glatte trefiberplater. Utan isolasjon og med enkle glasruter var det hard vedfyring og gode ullklede som heldt oss varme gjennom vinteren. Musene som fann ly i det lune holrommet mellom tømmerveggen og veggplatene, hadde truleg eit godt liv. Om eg låg på sofaen i veslestova i lag med huskatten og las westernbøker, kunne eg ofte høyre den kjappe krafsinga opp og ned langs dei mest trafikkerte musevegane inne i veggen.

«FOR DEM SOM LIKER SØTT»

Eg bur enno på garden med det gamle tømmerhuset med dei kjende musevegane frå kjellar til loft. Men som vaksen huseigar er eg nøydd til å ha ei meir aktiv haldning til slik invasjon av skadedyr.

Musegift er det første alternativet. Før kjøpte vi gift av typen kumarin, anten som pulver eller som faste åteblokker. Gifta luktar søtt og godt, men inneheld eit stoff som svekker kroppens evne til å bruke K-vitamin, eit vitamin som er naudsynt for å setje i gang den kaskaden av blodfaktorar som klumpar blodet og lager sår­skorper. Dermed vil eit dyr som et kumarin og får i seg gift over fleire dagar, blø i hel. Døden kjem gjerne av blødingar i lungevevet. Men kumarin verkar berre etter fleire doser, rotter er smarte, og dei slutta etter kvart å ete gift i så mange dagar som det var naudsynt for å nå dødeleg dose. Over tid blei resistens mot giftstoffa eit problem både i Europa og i USA.

Éi løysing har vore å ta i bruk «supergift» med ekstra sterk evne til å samla seg opp i levervevet, og som drep dyr etter berre eitt måltid. Men all giftbruken har vore dårleg nytt for dyr som lever av å ete smågnagarar, og faretruande høge nivå av gift er funne i ei rekkje rovfuglar og pattedyr. I norske undersøkingar av ville dyr som er blitt skotne i jakt eller drepne i trafikken, har dei funne ganske høge verdiar i alle dei undersøkte raudrevane, men gift er blitt funne også i mange andre dyr, som jerv, gaupe, ulv og hubro.

«KULDA SETTER INN»

I Noreg er det sidan 2018 berre spesialfirma som har løyve til å setje ut slik «supergift», og berre i låste åtestasjonar. Stasjonane med gift som du og eg kan kjøpe i butikken, er fylde med eit anna middel: alfakloralose. Musene som et denne gifta, blir bedøvde, kroppstemperaturen søkk og til slutt frys dei i hel. Men no har mange veterinærklinikkar meldt frå om eit aukande problem med alfakloraloseforgifting hos hund og katt. Det er særleg kattane som er råka, både fordi dei et meir mus, og fordi kattane har mindre enzym i levra som kan fjerne stoffa frå blodet. Forgifta mus er sløve og lite merksame på ytre trugsmål, og det gjer dei til eit lett bytte. I ein fersk rapport frå Veterinærinstituttet har dei rekna ut at ein katt lett kan få i seg ein livstruande dose ved å ete to til tre forgifta mus.

«HVIS INGEN GÅR I FELLA»

Kva alternativ har vi til musegift som hopar seg opp i næringskjeda eller drep katten på garden? Her kjem musefella inn som eit godt alternativ. Og med musefelle tenkjer eg på den gode gamle springfjørmekanismen med peanøtter, bacon eller annan god musemat. (Ost er faktisk ikkje særleg effektivt.) Ei rekkje studiar har vist at fella gjev rask og human avliving, så lenge ho er rett sett opp og plassert slik at musa får hovudet og ikkje andre kroppsdelar først inn i fella. Enkelte feller drep ikkje musa, men fangar henne levande. Musa kan så bli sleppt fri i naturen. Dette er berre tilsynelatande god velferd, fordi skuffande få mus overlever eit slik miljøskifte; dei frys i hel eller blir etne av rovdyr. Bøtter med vatn og andre innretningar for drukning av mus er absolutt ikkje bra, drukning er ikkje rekna som ein human måte å drepe dyr på.

Det mest naturlege alternativet er vel katten, sjølv om det frå musa sin ståstad neppe er det mest humane. Det er rett nok ikkje alle kattar som er aktive jegerar, men høg tettleik av kattar i eit nabolag eller økosystem vil føre til eit kraftig innhogg i bestandar av både fugl og smådyr. Og er du lukkeleg eigar av både hund og katt, vil nabolaget ditt ifølge forskarar kunne bli eit «landskap av redsle» som smågnagarar vil sky som pesten.

Arve Nilsen

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

Det er vinter, og mus og rotter trekker inn frå kulda for å finne ly og mat. Slike smågnagarar kan ete opp mat, men verre er skader på isolasjon og inventar, og at avføring og urin frå mus kan innehalde eit virus som hos menneske er årsak til sjukdommen musepest. Difor er det naudsynt å vite korleis vi kan bli kvitt desse skadedyra på eit effektivt og samtidig humant vis.

Eg vaks opp i eit stort tømmerhus, lafta ein gong på 1870-talet. Til vern mot den verste austavinden og for å skjule det stygge tømmeret hadde dei som budde der før oss, kledd innsida av veggar og tak med glatte trefiberplater. Utan isolasjon og med enkle glasruter var det hard vedfyring og gode ullklede som heldt oss varme gjennom vinteren. Musene som fann ly i det lune holrommet mellom tømmerveggen og veggplatene, hadde truleg eit godt liv. Om eg låg på sofaen i veslestova i lag med huskatten og las westernbøker, kunne eg ofte høyre den kjappe krafsinga opp og ned langs dei mest trafikkerte musevegane inne i veggen.

«FOR DEM SOM LIKER SØTT»

Eg bur enno på garden med det gamle tømmerhuset med dei kjende musevegane frå kjellar til loft. Men som vaksen huseigar er eg nøydd til å ha ei meir aktiv haldning til slik invasjon av skadedyr.

Musegift er det første alternativet. Før kjøpte vi gift av typen kumarin, anten som pulver eller som faste åteblokker. Gifta luktar søtt og godt, men inneheld eit stoff som svekker kroppens evne til å bruke K-vitamin, eit vitamin som er naudsynt for å setje i gang den kaskaden av blodfaktorar som klumpar blodet og lager sår­skorper. Dermed vil eit dyr som et kumarin og får i seg gift over fleire dagar, blø i hel. Døden kjem gjerne av blødingar i lungevevet. Men kumarin verkar berre etter fleire doser, rotter er smarte, og dei slutta etter kvart å ete gift i så mange dagar som det var naudsynt for å nå dødeleg dose. Over tid blei resistens mot giftstoffa eit problem både i Europa og i USA.

Éi løysing har vore å ta i bruk «supergift» med ekstra sterk evne til å samla seg opp i levervevet, og som drep dyr etter berre eitt måltid. Men all giftbruken har vore dårleg nytt for dyr som lever av å ete smågnagarar, og faretruande høge nivå av gift er funne i ei rekkje rovfuglar og pattedyr. I norske undersøkingar av ville dyr som er blitt skotne i jakt eller drepne i trafikken, har dei funne ganske høge verdiar i alle dei undersøkte raudrevane, men gift er blitt funne også i mange andre dyr, som jerv, gaupe, ulv og hubro.

«KULDA SETTER INN»

I Noreg er det sidan 2018 berre spesialfirma som har løyve til å setje ut slik «supergift», og berre i låste åtestasjonar. Stasjonane med gift som du og eg kan kjøpe i butikken, er fylde med eit anna middel: alfakloralose. Musene som et denne gifta, blir bedøvde, kroppstemperaturen søkk og til slutt frys dei i hel. Men no har mange veterinærklinikkar meldt frå om eit aukande problem med alfakloraloseforgifting hos hund og katt. Det er særleg kattane som er råka, både fordi dei et meir mus, og fordi kattane har mindre enzym i levra som kan fjerne stoffa frå blodet. Forgifta mus er sløve og lite merksame på ytre trugsmål, og det gjer dei til eit lett bytte. I ein fersk rapport frå Veterinærinstituttet har dei rekna ut at ein katt lett kan få i seg ein livstruande dose ved å ete to til tre forgifta mus.

«HVIS INGEN GÅR I FELLA»

Kva alternativ har vi til musegift som hopar seg opp i næringskjeda eller drep katten på garden? Her kjem musefella inn som eit godt alternativ. Og med musefelle tenkjer eg på den gode gamle springfjørmekanismen med peanøtter, bacon eller annan god musemat. (Ost er faktisk ikkje særleg effektivt.) Ei rekkje studiar har vist at fella gjev rask og human avliving, så lenge ho er rett sett opp og plassert slik at musa får hovudet og ikkje andre kroppsdelar først inn i fella. Enkelte feller drep ikkje musa, men fangar henne levande. Musa kan så bli sleppt fri i naturen. Dette er berre tilsynelatande god velferd, fordi skuffande få mus overlever eit slik miljøskifte; dei frys i hel eller blir etne av rovdyr. Bøtter med vatn og andre innretningar for drukning av mus er absolutt ikkje bra, drukning er ikkje rekna som ein human måte å drepe dyr på.

Det mest naturlege alternativet er vel katten, sjølv om det frå musa sin ståstad neppe er det mest humane. Det er rett nok ikkje alle kattar som er aktive jegerar, men høg tettleik av kattar i eit nabolag eller økosystem vil føre til eit kraftig innhogg i bestandar av både fugl og smådyr. Og er du lukkeleg eigar av både hund og katt, vil nabolaget ditt ifølge forskarar kunne bli eit «landskap av redsle» som smågnagarar vil sky som pesten.

Arve Nilsen

Kva alternativ har vi til musegift som hopar seg opp i næringskjeda eller drep katten på garden?

Emneknaggar

Fleire artiklar

Etter valet i 2016 blei det vanleg å seie at Trump vann fordi folk hadde oversett kjenslene til den kvite arbeiderklassa. Er biletet eit anna i denne omgangen?

Etter valet i 2016 blei det vanleg å seie at Trump vann fordi folk hadde oversett kjenslene til den kvite arbeiderklassa. Er biletet eit anna i denne omgangen?

Foto: Dustin Chambers / Reuters / NTB

UtanriksSamfunn

Overkorrigeringa

NEW YORK: Mark Lilla fekk enorm merksemd for sin diagnose av presidentvalet i USA i 2016. Eg oppsøker han for å få oppdaterte psykologiseringar av den amerikanske folkesjela anno 2024.

Ida Lødemel Tvedt
Etter valet i 2016 blei det vanleg å seie at Trump vann fordi folk hadde oversett kjenslene til den kvite arbeiderklassa. Er biletet eit anna i denne omgangen?

Etter valet i 2016 blei det vanleg å seie at Trump vann fordi folk hadde oversett kjenslene til den kvite arbeiderklassa. Er biletet eit anna i denne omgangen?

Foto: Dustin Chambers / Reuters / NTB

UtanriksSamfunn

Overkorrigeringa

NEW YORK: Mark Lilla fekk enorm merksemd for sin diagnose av presidentvalet i USA i 2016. Eg oppsøker han for å få oppdaterte psykologiseringar av den amerikanske folkesjela anno 2024.

Ida Lødemel Tvedt
Med jamne mellomrom legg Riksrevisjonen, her representert ved riksrevisor Karl Eirik Schjøtt-Pedersen, fram undersøkingar med nokså hard kritikk av korleis vedteken politikk vert gjennomført av forvaltinga.

Med jamne mellomrom legg Riksrevisjonen, her representert ved riksrevisor Karl Eirik Schjøtt-Pedersen, fram undersøkingar med nokså hard kritikk av korleis vedteken politikk vert gjennomført av forvaltinga.

Foto: Ole Berg-Rusten / NTB

Samfunn
Eva Aalberg Undheim

Eit spørsmål om kontroll

I rapport etter rapport kritiserer Riksrevisjonen statlege institusjonar for feil og manglar. Men kva kjem det eigentleg ut av kritikken?

Odd Nordstoga slo gjennom som soloartist i 2004. No har han skrive sjølvbiografi.

Odd Nordstoga slo gjennom som soloartist i 2004. No har han skrive sjølvbiografi.

Foto: Samlaget

BokMeldingar
ArildBye

Ein av oss

Odd Nordstoga skriv tankefullt om livet, ut frå rolla som folkekjær artist.

Stian Jenssen (t.v.) var alt på plass i Nato då Jens Stoltenberg tok til i jobben som generalsekretær i 2014. Dei neste ti åra skulle dei arbeide tett i lag. Her er dei fotograferte i Kongressen i Washington i januar i år.

Stian Jenssen (t.v.) var alt på plass i Nato då Jens Stoltenberg tok til i jobben som generalsekretær i 2014. Dei neste ti åra skulle dei arbeide tett i lag. Her er dei fotograferte i Kongressen i Washington i januar i år.

Foto: Mandel Ngan / AFP / NTB

IntervjuSamfunn
Christiane Jordheim Larsen

Nato-toppen som sa det han tenkte

Stian Jenssen fekk kritikk då han som stabssjef i Nato skisserte ei fredsløysing der Ukraina gjev opp territorium i byte mot Nato-medlemskap. – På eit tidspunkt må ein ta innover seg situasjonen på bakken, seier han.

Feature

Greske byggjeklossar

Eg dreg til Kreta og lærer om skilnaden på tyske og britiske turistar.

May Linn Clement
Feature

Greske byggjeklossar

Eg dreg til Kreta og lærer om skilnaden på tyske og britiske turistar.

May Linn Clement

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis