JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

KunnskapFeature

Kaninpandemi

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
Det er ikkje lett å vere kanin i dag, i alle høve ikkje i Rogaland.

Det er ikkje lett å vere kanin i dag, i alle høve ikkje i Rogaland.

Foto: Michael Probst / AP / NTB

Det er ikkje lett å vere kanin i dag, i alle høve ikkje i Rogaland.

Det er ikkje lett å vere kanin i dag, i alle høve ikkje i Rogaland.

Foto: Michael Probst / AP / NTB

5017
20211001
5017
20211001

Kaninar er populære kjæledyr her i landet. Dei er ikkje tilpassa eit fritt liv i norsk klima, men nokre stikk av frå eigarane, andre blir berre sleppte ut når ungane i familien ikkje bryr seg om dei lenger.

Langs kysten av Sør-Noreg finst det difor nokre få koloniar med ville kaninar, blant anna utanfor Stavanger, ved golfbanen i Kristiansand og på Gressholmen i indre Oslofjord. Dei lever eit fritt, men hardt og kortvarig liv med kalde vintrar og stadig fare for angrep frå rev eller rovfugl.

Det er i slike kaninflokkar vi no har fått utbrot av smittsam gulsott i Klepp kommune i Rogaland. Dette er ein virussjukdom som gjev alvorlege leverskadar. Det er først og fremst kanin og nokre artar av hare som blir råka. Sjukdommen er ikkje påvist hos menneske. Tamme kaninar kan vaksinerast mot denne leverbetennelsen, medan dei dyra som lever ute i naturen, er fritt vilt for gulsottepidemien.

Kaninhistorie

Vi får på dette viset eit lite glimt av den lange og brutale historia om korleis kaninar og kaninsjukdommar er spreidde over heile verda, til ugagn for natur og næringsliv og ikkje minst med mykje sjukdom og liding for kaninane sjølve.

La oss først gå nokre millionar år attover i tid: Det var den tida det tok å utvikle naturlege ville bestandar av kanin i Europa, Afrika, Asia og Amerika. Nokre stader blei ville kaninar ein viktig del av den lokale faunaen. Men etter kvart som menneska utrydda rovdyra og samstundes tok med seg kaninane som husdyr til nye land og kontinent, kunne dei ville kaninane formeire seg fritt, og dei blei eit problem for gardbrukarar og hageeigarar.

Særleg ille gjekk det i Australia og New Zealand, der britiske nybyggjarar importerte ville kaninar tidleg på 1800-talet. Dei første kaninane døydde ut, men etter fleire forsøk klarte dei endeleg å få kaninane til å trivast og formeire seg i naturen – med store negative følgjer for natur og dyreliv. Import av rev for å halde kaninane under kontroll var ingen suksess, mest av alt førte det til rask utrydding av mange av dei små, bakkelevande fuglane og pungdyra.

Myxomatose

Etter to verdskrigar, kan hende oppmuntra av all den effektive drepinga av menneske, føreslo føretaksame og framtidsretta forskarar den endelege løysinga på problemet: biologisk krigføring. Kaninane på det amerikanske kontinentet hadde ein virussjukdom (myxomatose-virus) som dei var godt tilpassa, men som var svært smittsam og dødeleg for dei europeiske (og australske) kaninane.

Myxomatose gjev omfattande skadar i huda, sviktande immunforsvar og hos hanndyra kraftig betennelse i testiklane. Dyra døyr ofte etter eit par pinefulle veker, med opphovna hovud og verkjande, attklistra auge som vanlege symptom.

Amerikanske virus vart poda ut til ville kaninar i Australia, men diverre med varierande «suksess» i ulike delar av landet. Sjølv med utsetjing av nye og meir smittsame virusvariantar og med innføring av europeiske kaninlopper (eit ganske desperat tiltak) som skulle få fart på spreiinga av viruset, fekk dei ikkje redusert kaninbestanden i så stor grad som forskarane hadde håpa. Eksperimentet med å setje ut virus vart likevel rekna som så fagleg interessant at dei gjorde det same i Europa nokre få år seinare, denne gongen med ein litt meir gradvis og langvarig reduksjon av kaninbestandane som resultat.

Ny pest – nytt håp

I 1995 kom det eit utbrot av smittsam gulsott blant dei ville kaninane i Sør-Australia. Sjukdommen vart første gong oppdaga i Kina i 1984 og hadde etter det spreidd seg til store delar av verda gjennom handel med kjøt eller levande dyr.

Oppmuntra av dei høge dødstala bestemte styresmaktene i Australia og New Zealand seg for å spreie sjukdommen aktivt. Nok ein gong spreidde pesten seg snøgt og brutalt, og etter kort tid var 80 til 95 prosent av kaninane i Australia daude. Slik har det halde seg i dei tørraste områda, men i område med mildare og våtare klima har kaninane klart seg betre.

Grenselaust

Gulsotten som no drep kaninar i Rogaland, er med andre ord eit utbrot av ein menneskespreidd kaninpandemi som råkar kaninar som i utgangspunktet ikkje skulle vore sleppte fri i naturen. Naturforvaltaren og Mattilsynet meiner dette er dyreplageri, men har ikkje ressursar til å fange inn dei villfarne kaninane. Som ei kort fagleg og moralsk oppsummering kan vi difor slå fast (minst) tre ting vi kan lære av denne historia.

For det første: Når vi tuklar med naturen og flyttar artar og sjukdommar mellom land og kontinent, kan vi få uopprettelege skadar på dei opphavlege økosystema.

For det andre: Når vi oppdagar kor ille dette går, freistar vi ofte å bøte på problema med å gjere meir av det same – noko som er temmeleg nær definisjonen Albert Einstein har av galskap.

Og til slutt: Om flytting av dyr over landegrenser kan føre til mange problem, kan det vere endå større grunn til otte over den grenselause vanvørdnaden mennesket har for ville dyr og lidingane deira.

Arve Nilsen

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

Kaninar er populære kjæledyr her i landet. Dei er ikkje tilpassa eit fritt liv i norsk klima, men nokre stikk av frå eigarane, andre blir berre sleppte ut når ungane i familien ikkje bryr seg om dei lenger.

Langs kysten av Sør-Noreg finst det difor nokre få koloniar med ville kaninar, blant anna utanfor Stavanger, ved golfbanen i Kristiansand og på Gressholmen i indre Oslofjord. Dei lever eit fritt, men hardt og kortvarig liv med kalde vintrar og stadig fare for angrep frå rev eller rovfugl.

Det er i slike kaninflokkar vi no har fått utbrot av smittsam gulsott i Klepp kommune i Rogaland. Dette er ein virussjukdom som gjev alvorlege leverskadar. Det er først og fremst kanin og nokre artar av hare som blir råka. Sjukdommen er ikkje påvist hos menneske. Tamme kaninar kan vaksinerast mot denne leverbetennelsen, medan dei dyra som lever ute i naturen, er fritt vilt for gulsottepidemien.

Kaninhistorie

Vi får på dette viset eit lite glimt av den lange og brutale historia om korleis kaninar og kaninsjukdommar er spreidde over heile verda, til ugagn for natur og næringsliv og ikkje minst med mykje sjukdom og liding for kaninane sjølve.

La oss først gå nokre millionar år attover i tid: Det var den tida det tok å utvikle naturlege ville bestandar av kanin i Europa, Afrika, Asia og Amerika. Nokre stader blei ville kaninar ein viktig del av den lokale faunaen. Men etter kvart som menneska utrydda rovdyra og samstundes tok med seg kaninane som husdyr til nye land og kontinent, kunne dei ville kaninane formeire seg fritt, og dei blei eit problem for gardbrukarar og hageeigarar.

Særleg ille gjekk det i Australia og New Zealand, der britiske nybyggjarar importerte ville kaninar tidleg på 1800-talet. Dei første kaninane døydde ut, men etter fleire forsøk klarte dei endeleg å få kaninane til å trivast og formeire seg i naturen – med store negative følgjer for natur og dyreliv. Import av rev for å halde kaninane under kontroll var ingen suksess, mest av alt førte det til rask utrydding av mange av dei små, bakkelevande fuglane og pungdyra.

Myxomatose

Etter to verdskrigar, kan hende oppmuntra av all den effektive drepinga av menneske, føreslo føretaksame og framtidsretta forskarar den endelege løysinga på problemet: biologisk krigføring. Kaninane på det amerikanske kontinentet hadde ein virussjukdom (myxomatose-virus) som dei var godt tilpassa, men som var svært smittsam og dødeleg for dei europeiske (og australske) kaninane.

Myxomatose gjev omfattande skadar i huda, sviktande immunforsvar og hos hanndyra kraftig betennelse i testiklane. Dyra døyr ofte etter eit par pinefulle veker, med opphovna hovud og verkjande, attklistra auge som vanlege symptom.

Amerikanske virus vart poda ut til ville kaninar i Australia, men diverre med varierande «suksess» i ulike delar av landet. Sjølv med utsetjing av nye og meir smittsame virusvariantar og med innføring av europeiske kaninlopper (eit ganske desperat tiltak) som skulle få fart på spreiinga av viruset, fekk dei ikkje redusert kaninbestanden i så stor grad som forskarane hadde håpa. Eksperimentet med å setje ut virus vart likevel rekna som så fagleg interessant at dei gjorde det same i Europa nokre få år seinare, denne gongen med ein litt meir gradvis og langvarig reduksjon av kaninbestandane som resultat.

Ny pest – nytt håp

I 1995 kom det eit utbrot av smittsam gulsott blant dei ville kaninane i Sør-Australia. Sjukdommen vart første gong oppdaga i Kina i 1984 og hadde etter det spreidd seg til store delar av verda gjennom handel med kjøt eller levande dyr.

Oppmuntra av dei høge dødstala bestemte styresmaktene i Australia og New Zealand seg for å spreie sjukdommen aktivt. Nok ein gong spreidde pesten seg snøgt og brutalt, og etter kort tid var 80 til 95 prosent av kaninane i Australia daude. Slik har det halde seg i dei tørraste områda, men i område med mildare og våtare klima har kaninane klart seg betre.

Grenselaust

Gulsotten som no drep kaninar i Rogaland, er med andre ord eit utbrot av ein menneskespreidd kaninpandemi som råkar kaninar som i utgangspunktet ikkje skulle vore sleppte fri i naturen. Naturforvaltaren og Mattilsynet meiner dette er dyreplageri, men har ikkje ressursar til å fange inn dei villfarne kaninane. Som ei kort fagleg og moralsk oppsummering kan vi difor slå fast (minst) tre ting vi kan lære av denne historia.

For det første: Når vi tuklar med naturen og flyttar artar og sjukdommar mellom land og kontinent, kan vi få uopprettelege skadar på dei opphavlege økosystema.

For det andre: Når vi oppdagar kor ille dette går, freistar vi ofte å bøte på problema med å gjere meir av det same – noko som er temmeleg nær definisjonen Albert Einstein har av galskap.

Og til slutt: Om flytting av dyr over landegrenser kan føre til mange problem, kan det vere endå større grunn til otte over den grenselause vanvørdnaden mennesket har for ville dyr og lidingane deira.

Arve Nilsen

Gulsotten som no drep kaninar i
Rogaland, er eit utbrot av ein menneskespreidd kaninpandemi.

Emneknaggar

Fleire artiklar

Stridsvogner øver på å slå attende kinesiske landgangsstyrkar på Penghu-øyane i Taiwansundet.

Stridsvogner øver på å slå attende kinesiske landgangsstyrkar på Penghu-øyane i Taiwansundet.

Foto: Taiwan Military News Agency / Taiwan's Defense Ministry / AP / NTB

UtanriksSamfunn

Starten på ein storkrig?

For tida bur eg i eit fredeleg, demokratisk og velståande land, som risikerer å utløysa den neste storkrigen i verda.

HalvorEifring
Stridsvogner øver på å slå attende kinesiske landgangsstyrkar på Penghu-øyane i Taiwansundet.

Stridsvogner øver på å slå attende kinesiske landgangsstyrkar på Penghu-øyane i Taiwansundet.

Foto: Taiwan Military News Agency / Taiwan's Defense Ministry / AP / NTB

UtanriksSamfunn

Starten på ein storkrig?

For tida bur eg i eit fredeleg, demokratisk og velståande land, som risikerer å utløysa den neste storkrigen i verda.

HalvorEifring
Brussel-buarar på Place de la Bourse, børsplassen i sentrum av byen, heidrar offer for islamistsjølvmordsbombarane på Zaventem-flyplassen og Maelbeek metrostasjon i mars 2016, der til saman 32 menneske miste livet.

Brussel-buarar på Place de la Bourse, børsplassen i sentrum av byen, heidrar offer for islamistsjølvmordsbombarane på Zaventem-flyplassen og Maelbeek metrostasjon i mars 2016, der til saman 32 menneske miste livet.

Foto: Peter Dejong / AP / NTB

Samfunn

Jihadismen lever

Tenåringar blir rekrutterte til terrororganisasjonar. Svenske kriminelle nettverk utfører aksjonar i Skandinavia for Iran. Nye konstellasjonar oppstår blant ekstremistiske grupper.

Ole JanLarsen
Brussel-buarar på Place de la Bourse, børsplassen i sentrum av byen, heidrar offer for islamistsjølvmordsbombarane på Zaventem-flyplassen og Maelbeek metrostasjon i mars 2016, der til saman 32 menneske miste livet.

Brussel-buarar på Place de la Bourse, børsplassen i sentrum av byen, heidrar offer for islamistsjølvmordsbombarane på Zaventem-flyplassen og Maelbeek metrostasjon i mars 2016, der til saman 32 menneske miste livet.

Foto: Peter Dejong / AP / NTB

Samfunn

Jihadismen lever

Tenåringar blir rekrutterte til terrororganisasjonar. Svenske kriminelle nettverk utfører aksjonar i Skandinavia for Iran. Nye konstellasjonar oppstår blant ekstremistiske grupper.

Ole JanLarsen

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis