Ein dag i august 1952 vart tolv år gamle Vivi innlagd i Blegdamshospitalet med polio. Kort tid etter innsjuking var ho blitt svak i alle musklar og tungpusten. Ho var høgfebril, gispa etter luft og var nær ved å verta kvelt av slimet frå luftvegane, huda var blåleg og klam. Lækjarane oppfatta henne som døyande, og Vivi var på veg til å bli ein del av den dystre statistikken med 90 prosent mortalitet.

Heldigvis var ein rutinert og pågåande narkoselækjar, Bjørn Ibsen, tilgjengeleg. Raskt fekk han lagt ein slange ned i luftrøyret og blåst luft i lungene hennar. Ho endra utsjånad med det same; huda vart varm, turr og rosa – «ein tilstand som alltid gjer narkoselækjaren glad», fortalde Ibsen. Vivi overlevde mot alle odds.

Polioepidemien som heimsøkte København det året, var intens og skremmande. Sjukdomen var ekstremt smittsam og råka ofte born. Mange av pasientane døydde eller fekk varige mein. Dette var tre år før vaksinane kom. Folk forstod med det same at isolasjon og handvask var viktige tiltak.

Etter berre nokre veker kom det kring femti pasientar til hospitalet kvar einaste dag, mange av desse var born med alvorlege pusteproblem. Lækjarane hadde lite og inkje å stilla opp mot polioviruset og mot pusteproblema. Sjukehuset hadde éi jarnlunge. Ho kunne nyttast ved lette pusteproblem, men hadde minimal effekt hjå desse pasientane. Dessutan strøymde pasientane inn på sjukehuset i hopetal.

Kunne dei organisera effektiv pustehjelp for alle desse?

Lækjarane var tvilande. Dei rekna med at polioviruset hadde øydelagt delar av hjernen hjå dei sjukaste, og at naturen berre måtte gå sin gang. Ein av dei rådførte seg likevel med kollega Ibsen som hadde røynsle med å sikra frie luftvegar og god pustefunksjon hjå operasjonspasientar. Han var meir optimistisk og meinte at pustevanskane kunne vera forbigåande om pasientane berre fekk hjelp i akuttfasen.

Tilfellet Vivi viste at han kunne ha rett. Metoden han valde, var enkel: Luft vart pressa inn i dei medtekne pasientane frå ein blåsebelg kopla til ein slange i luftrøyret. Innblåsinga måtte gjerast manuelt, sidan respiratorar ikkje fanst på den tida.

Ibsen organiserte arbeidet slik at det vart gjennomførleg å gje opptil 70 pasientar pustehjelp samstundes. Dei vart samla i ei avdeling der utstyret var, og spesialistane kom til dei på rekkje og rad: lækjarar, sjukepleiarar og fysioterapeutar. I tillegg var hundrevis av medisinske studentar med på ein stor dugnad der dei jobba på skift for å sikra pasientlungene manuell innblåsing av luft gjennom dagar og veker. Slik etablerte Bjørn Ibsen i 1953 den aller første intensivavdelinga i verda.

Med den nye behandlinga vart dødsraten redusert frå 90 til 10 prosent etter nokre månader. Det medisinskfaglege var ikkje eigentleg nytt, men organiseringa og pågangsmotet var revolusjonerande, og resultata var sensasjonelle. Raskt vart det organisert liknande avdelingar i andre land, i Noreg først frå 1964.

Intensivmedisin vart altså til for pasientar med livstrugande pusteproblem. Dei kunne få hjelp med pusten for ein periode medan ein venta på at den akutte sjukdomen skulle gå over. Utstyr og spesiell kompetanse vart samla i ei eiga avdeling for å ta seg av dei aller sjukaste. I dag er utstyrsparken, medikamenta og overvakinga blitt meir avanserte.

Det same kan seiast om dagens intensivpersonale. Fleire spesialitetar og yrkesgrupper er med. Spesialsjukepleiarar er til stades heile døgeret, som regel éin per pasient, stundom to. Det blir dyrt, men det gjev resultat. Mange covid-19-pasientar er blitt berga med langvarig respiratorbehandling, i nokre få tilfelle med hjarte-lunge-maskin. Under pandemien vart det tydeleg for oss alle at intensivavdelingane er ein flaskehals i sjukehusa – og har vore det i minst ti år. For eitt år sidan fekk me oppleva endå ei «nedstenging» på grunn av svak intensivkapasitet.

I dag kan intensivbehandling betra sjansane for å overleva ved kritiske tilstandar som hjerneskade, hjernebløding, hjarte-lunge-sjukdom og livstrugande infeksjonar – for å nemna nokre.

Ei helsekrise av dimensjonar i møte med ein nevenyttig, oppdatert og pågåande lækjar som ikkje høyrde for mykje på pessimistane, det var alt som skulle til for å snu situasjonen i København den gongen. Dermed var faget intensivmedisin skapt. I dag gjev norske intensivavdelingar med sine knapt 300 plassar uvurderleg hjelp til 15.000 kritisk sjuke kvart år. Diverre er avdelingane overbelasta det meste av tida og driv utan reservekapasitet. Det må me gjera noko med. Alle veit jo at «Det er best aa vera budd» (Ivar Aasen).

Haldor Slettebø