JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

KulturFeature

«Eg er ein annan»

Vil du sjå Bob Dylan på film, bør du konsentrere deg om stundene
der han fascinerer i rolla som seg sjølv.

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
Dylan i den første vesle rolla si, i Pat Garrett and Billy the Kid.

Dylan i den første vesle rolla si, i Pat Garrett and Billy the Kid.

Dylan i den første vesle rolla si, i Pat Garrett and Billy the Kid.

Dylan i den første vesle rolla si, i Pat Garrett and Billy the Kid.

7185
20210521

Dylan på film

Filmar omtalte i artikkelen:

Don’t Look Back (D.A. Pennebaker, 1967)

Eat the Document (D.A. Pennebaker, 1972)

Pat Garrett and Billy the Kid (Sam Peckinpah, 1973)

Renaldo and Clara (Bob Dylan, 1978)

Hearts of Fire (Richard Marquand, 1987)

Bob Dylan femti år i dag (1991, www.nrk.no)

Masked and Anonymous (Larry Charles, 2003)

No Direction Home (Martin Scorsese, 2005)

I’m Not There (Todd Haynes, 2007)

Rolling Thunder Revue: A Bob Dylan Story (Martin Scorsese, 2019)

7185
20210521

Dylan på film

Filmar omtalte i artikkelen:

Don’t Look Back (D.A. Pennebaker, 1967)

Eat the Document (D.A. Pennebaker, 1972)

Pat Garrett and Billy the Kid (Sam Peckinpah, 1973)

Renaldo and Clara (Bob Dylan, 1978)

Hearts of Fire (Richard Marquand, 1987)

Bob Dylan femti år i dag (1991, www.nrk.no)

Masked and Anonymous (Larry Charles, 2003)

No Direction Home (Martin Scorsese, 2005)

I’m Not There (Todd Haynes, 2007)

Rolling Thunder Revue: A Bob Dylan Story (Martin Scorsese, 2019)

Eg vert aldri lei av scenen. Ein snart 24 år gammal Bob Dylan har nett landa i London, han skal ut på turné og kjem til pressekonferansen berande på ei gigantisk lyspære. Kva er bodskapen din, spør ein reporter med det ein må kunne kalle ein snobbete britisk aksent. Svaret er: «Hald hovudet klart og ber alltid med deg ei lyspære.»

Året var 1965, og protestviseyndlingen og folkmusikkens vedunderbarn var på plass i England, men han hadde ikkje lyst til å vere den presse og publikum ønskte lenger. Igjen og igjen konfronterte han trøyttande journalistar med banale spørsmål og sette dei regelrett ut – særleg stygt gjekk det med ein stakkar frå Time.

Gryande kunstnaridentitet

Alt dette er rikhaldig dokumentert i D.A. Pennebakers Don’t Look Back, som først vart vist eit par år etterpå, og som framleis er den beste filmen om og med Dylan, vel eit halvt hundreår seinare. Sjåaren får følgje artisten nett idet han er i ferd med å gjere krav på eigarskapen til eigen kunstnaridentitet, og det spetakkelet det fører med seg.

I memoarverket Chronicles (2004) fortel Dylan at det var kjærasten Suze Rotolo som introduserte han for Jean Rimbaud (1854–1891). Han beit seg særleg merke i ein frase den franske poeten har vorte sitert mykje på: «Je est un autre.» I engelsk omsetjing vert det noko slikt som «I is another», reflekterte Dylan: «It made perfect sense.»

Chronicles fortel ein heil del om korleis Robert Allen Zimmerman bestemte seg for å verte Bob Dylan, og dei omfattande konsekvensane dette valet har hatt for eit menneskeliv. Dei var større enn han kunne ane som bråkjekk ung mann, og store nok til at den aldrande artisten framleis grublar over det.

Å verte Bob var artistens definerande rolleval, det som gav livet hans retning. Då han tok eit nytt namn, gjekk han i gang med å konstruere ei forteljing om kvar han kom frå, kvar han var på veg, og kven han var.

Fleire biografiar fortel om korleis han dikta og laug ein del idet han gjekk i gang med dette livsprosjektet, den vedvarande konstruksjonen av ein omskifteleg identitet, som også er eit sentralt element i artistens kreative produksjon – noko Pennebaker får særleg godt fram. Det var gode grunnar til at Ian Bell gav biografien sin i to band undertittelen The Lives of Bob Dylan.

Dokumentarfilm

For det er i rolla som seg sjølv Bob Dylan fascinerer på skjermen, anten det er i Don’t Look Back (1967), der altså fluge-på-veggen-estetikken lèt oss komme tett på artistens turnéliv, eller i No Direction Home (2005), som baud på omfattande intervju med Dylan sjølv og tilgang til usett arkivmateriale frå 1960-åra (Scorseses Netflix-oppfølgjar frå 2019 er også god, sjølv om kombinasjonen av fakta og fanteri ikkje treffer heilt blink). Med ulike verkemiddel gir desse filmane godt innsyn i Dylans musikk, og den store kulturelle påverknaden han har hatt som artist.

Til og med i avkrokane av dokumentarproduksjonen finst det fascinerande inngangar, for dei som er iherdige og tolmodige nok. Eg høyrer til mellom dei som i si tid gjekk langt for å skaffe seg piratutgåver av syttitalsfilmane Eat the Document og den lange, rotete Renaldo and Clara på VHS-kassettar, uforløyste prosjekt som ikkje vart viste på kino eller utgivne, men som likevel lyser innimellom.

Dei står i hylla mi her saman med eit opptak av den fine stunda NRK baud på då Dylan vart 50, leia av Jan Erik Vold, som i dag finst i NRKs nettspelar.

Ingen skodespelar

Det er ikkje få avtrykk Dylan har etterlate seg i den visuelle kulturen dei siste seks tiåra. Han er for tida aktuell med eiga galleriutstilling i London der ein kan sjå måleri og skulpturelle verk han har laga. Samstundes er ikonet ei merkevare og har vore å sjå i kleine reklamar av ulikt slag; kanskje dei han laga for Victoria’s Secret, er aller verst.

Som skodespelar har han aldri funne seg til rette. Nærast kom han kanskje med den første vesle rolla si, i Pat Garrett and Billy the Kid, men seinare spelefilmar som Hearts of Fire og Masked and Anonymous fell gjennom som veike, dårleg funderte fiksjonsforteljingar.

Men det finst mange døme på at artistar som har hatt ei revolusjonerande kraft i musikken, har vore uviktige som skodespelarar. Tenk på Elvis Presley, som (med god hjelp av manageren) fekk det føre seg at han kunne gjere det stort både i Hollywood og på hitlistene. Storparten av spelefilmane han var med i – og det vart mange etter kvart – er elendige.

Då Dylan sjølv kom inn på Masked and Anonymous i eit intervju med Rolling Stone for ni år sidan, sa han rett ut at han ikkje fekk laga den filmen han hadde tenkt, fordi han hadde mista kunstnarleg kontroll og eigarskap. «Når ein lagar film og brukar pengar andre har investert, vert det for mange folk ein må ta omsyn til», sa han: «Det hadde vore betre om Cate Blanchett fekk rolla mi.»

Med det refererte han til den mest vellukka spelefilmen laga om han, nemleg Todd Haynes’ I’m Not There, ein frisk vri på den biografiske spelefilmen, der ei rekkje skodespelarar tolka fasar i artistens liv, og særleg Blanchett fascinerte stort, mellom anna i scener som refererer direkte til Don’t Look Back. Det gåtefulle og omskiftelege ved Dylans persona var sjølve utgangspunktet for Haynes’ tolking av artistlivet, der den banebrytande musikken og maskespelet fekk sin rette plass.

Nytt filmprosjekt

Det er grunn til å tru at dei mest fascinerande spelefilmprosjekta som nærmar seg Dylans kunstnarskap, følgjer opp filmen til Haynes og ligg framfor oss. Regissør James Mangold er i gang med ei dramatisering av perioden då Dylan endeleg takka av frå rolla som trubadur­yndling og protestvisepoet, og plugga inn den elektriske gitaren, med Timothée Chalamet i hovudrolla.

Hakket meir spanande verkar det gåtefulle prosjektet til Luca Guadagnino, nyleg kjend for HBO-serien We Are Who We Are (2020). Presseomtale har avslørt at regissøren skal lage film av albumet mange held for å vere Dylans aller beste, Blood on the Tracks (1975). Guadagninos einaste krav var at manusforfattar Richard LaGravanese, kjend for mellom anna The Fisher King, skulle skrive manuset. Filmen skal vere sett til syttitalet, følgje ei rekkje karakterar og trekkje på det sentrale motivet på plata.

Det lovar godt for filmen at Guadagnino og LaGravanese er meir interesserte i det filmatiske i Dylans musikk enn i den biografiske Dylan – i dei indre bileta alle som verkeleg har lytta til Blood on the Tracks, vil kjenne frå sin eigen indre kino. Med eit slikt utgangspunkt er potensialet stort.

Øyvind Vågnes

Øyvind Vågnes er forfattar og fast musikkmeldar i Dag og Tid.

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

Eg vert aldri lei av scenen. Ein snart 24 år gammal Bob Dylan har nett landa i London, han skal ut på turné og kjem til pressekonferansen berande på ei gigantisk lyspære. Kva er bodskapen din, spør ein reporter med det ein må kunne kalle ein snobbete britisk aksent. Svaret er: «Hald hovudet klart og ber alltid med deg ei lyspære.»

Året var 1965, og protestviseyndlingen og folkmusikkens vedunderbarn var på plass i England, men han hadde ikkje lyst til å vere den presse og publikum ønskte lenger. Igjen og igjen konfronterte han trøyttande journalistar med banale spørsmål og sette dei regelrett ut – særleg stygt gjekk det med ein stakkar frå Time.

Gryande kunstnaridentitet

Alt dette er rikhaldig dokumentert i D.A. Pennebakers Don’t Look Back, som først vart vist eit par år etterpå, og som framleis er den beste filmen om og med Dylan, vel eit halvt hundreår seinare. Sjåaren får følgje artisten nett idet han er i ferd med å gjere krav på eigarskapen til eigen kunstnaridentitet, og det spetakkelet det fører med seg.

I memoarverket Chronicles (2004) fortel Dylan at det var kjærasten Suze Rotolo som introduserte han for Jean Rimbaud (1854–1891). Han beit seg særleg merke i ein frase den franske poeten har vorte sitert mykje på: «Je est un autre.» I engelsk omsetjing vert det noko slikt som «I is another», reflekterte Dylan: «It made perfect sense.»

Chronicles fortel ein heil del om korleis Robert Allen Zimmerman bestemte seg for å verte Bob Dylan, og dei omfattande konsekvensane dette valet har hatt for eit menneskeliv. Dei var større enn han kunne ane som bråkjekk ung mann, og store nok til at den aldrande artisten framleis grublar over det.

Å verte Bob var artistens definerande rolleval, det som gav livet hans retning. Då han tok eit nytt namn, gjekk han i gang med å konstruere ei forteljing om kvar han kom frå, kvar han var på veg, og kven han var.

Fleire biografiar fortel om korleis han dikta og laug ein del idet han gjekk i gang med dette livsprosjektet, den vedvarande konstruksjonen av ein omskifteleg identitet, som også er eit sentralt element i artistens kreative produksjon – noko Pennebaker får særleg godt fram. Det var gode grunnar til at Ian Bell gav biografien sin i to band undertittelen The Lives of Bob Dylan.

Dokumentarfilm

For det er i rolla som seg sjølv Bob Dylan fascinerer på skjermen, anten det er i Don’t Look Back (1967), der altså fluge-på-veggen-estetikken lèt oss komme tett på artistens turnéliv, eller i No Direction Home (2005), som baud på omfattande intervju med Dylan sjølv og tilgang til usett arkivmateriale frå 1960-åra (Scorseses Netflix-oppfølgjar frå 2019 er også god, sjølv om kombinasjonen av fakta og fanteri ikkje treffer heilt blink). Med ulike verkemiddel gir desse filmane godt innsyn i Dylans musikk, og den store kulturelle påverknaden han har hatt som artist.

Til og med i avkrokane av dokumentarproduksjonen finst det fascinerande inngangar, for dei som er iherdige og tolmodige nok. Eg høyrer til mellom dei som i si tid gjekk langt for å skaffe seg piratutgåver av syttitalsfilmane Eat the Document og den lange, rotete Renaldo and Clara på VHS-kassettar, uforløyste prosjekt som ikkje vart viste på kino eller utgivne, men som likevel lyser innimellom.

Dei står i hylla mi her saman med eit opptak av den fine stunda NRK baud på då Dylan vart 50, leia av Jan Erik Vold, som i dag finst i NRKs nettspelar.

Ingen skodespelar

Det er ikkje få avtrykk Dylan har etterlate seg i den visuelle kulturen dei siste seks tiåra. Han er for tida aktuell med eiga galleriutstilling i London der ein kan sjå måleri og skulpturelle verk han har laga. Samstundes er ikonet ei merkevare og har vore å sjå i kleine reklamar av ulikt slag; kanskje dei han laga for Victoria’s Secret, er aller verst.

Som skodespelar har han aldri funne seg til rette. Nærast kom han kanskje med den første vesle rolla si, i Pat Garrett and Billy the Kid, men seinare spelefilmar som Hearts of Fire og Masked and Anonymous fell gjennom som veike, dårleg funderte fiksjonsforteljingar.

Men det finst mange døme på at artistar som har hatt ei revolusjonerande kraft i musikken, har vore uviktige som skodespelarar. Tenk på Elvis Presley, som (med god hjelp av manageren) fekk det føre seg at han kunne gjere det stort både i Hollywood og på hitlistene. Storparten av spelefilmane han var med i – og det vart mange etter kvart – er elendige.

Då Dylan sjølv kom inn på Masked and Anonymous i eit intervju med Rolling Stone for ni år sidan, sa han rett ut at han ikkje fekk laga den filmen han hadde tenkt, fordi han hadde mista kunstnarleg kontroll og eigarskap. «Når ein lagar film og brukar pengar andre har investert, vert det for mange folk ein må ta omsyn til», sa han: «Det hadde vore betre om Cate Blanchett fekk rolla mi.»

Med det refererte han til den mest vellukka spelefilmen laga om han, nemleg Todd Haynes’ I’m Not There, ein frisk vri på den biografiske spelefilmen, der ei rekkje skodespelarar tolka fasar i artistens liv, og særleg Blanchett fascinerte stort, mellom anna i scener som refererer direkte til Don’t Look Back. Det gåtefulle og omskiftelege ved Dylans persona var sjølve utgangspunktet for Haynes’ tolking av artistlivet, der den banebrytande musikken og maskespelet fekk sin rette plass.

Nytt filmprosjekt

Det er grunn til å tru at dei mest fascinerande spelefilmprosjekta som nærmar seg Dylans kunstnarskap, følgjer opp filmen til Haynes og ligg framfor oss. Regissør James Mangold er i gang med ei dramatisering av perioden då Dylan endeleg takka av frå rolla som trubadur­yndling og protestvisepoet, og plugga inn den elektriske gitaren, med Timothée Chalamet i hovudrolla.

Hakket meir spanande verkar det gåtefulle prosjektet til Luca Guadagnino, nyleg kjend for HBO-serien We Are Who We Are (2020). Presseomtale har avslørt at regissøren skal lage film av albumet mange held for å vere Dylans aller beste, Blood on the Tracks (1975). Guadagninos einaste krav var at manusforfattar Richard LaGravanese, kjend for mellom anna The Fisher King, skulle skrive manuset. Filmen skal vere sett til syttitalet, følgje ei rekkje karakterar og trekkje på det sentrale motivet på plata.

Det lovar godt for filmen at Guadagnino og LaGravanese er meir interesserte i det filmatiske i Dylans musikk enn i den biografiske Dylan – i dei indre bileta alle som verkeleg har lytta til Blood on the Tracks, vil kjenne frå sin eigen indre kino. Med eit slikt utgangspunkt er potensialet stort.

Øyvind Vågnes

Øyvind Vågnes er forfattar og fast musikkmeldar i Dag og Tid.

Som skodespelar har han aldri funne seg til rette.

Emneknaggar

Fleire artiklar

Etter valet i 2016 blei det vanleg å seie at Trump vann fordi folk hadde oversett kjenslene til den kvite arbeiderklassa. Er biletet eit anna i denne omgangen?

Etter valet i 2016 blei det vanleg å seie at Trump vann fordi folk hadde oversett kjenslene til den kvite arbeiderklassa. Er biletet eit anna i denne omgangen?

Foto: Dustin Chambers / Reuters / NTB

UtanriksSamfunn

Overkorrigeringa

NEW YORK: Mark Lilla fekk enorm merksemd for sin diagnose av presidentvalet i USA i 2016. Eg oppsøker han for å få oppdaterte psykologiseringar av den amerikanske folkesjela anno 2024.

Ida Lødemel Tvedt
Etter valet i 2016 blei det vanleg å seie at Trump vann fordi folk hadde oversett kjenslene til den kvite arbeiderklassa. Er biletet eit anna i denne omgangen?

Etter valet i 2016 blei det vanleg å seie at Trump vann fordi folk hadde oversett kjenslene til den kvite arbeiderklassa. Er biletet eit anna i denne omgangen?

Foto: Dustin Chambers / Reuters / NTB

UtanriksSamfunn

Overkorrigeringa

NEW YORK: Mark Lilla fekk enorm merksemd for sin diagnose av presidentvalet i USA i 2016. Eg oppsøker han for å få oppdaterte psykologiseringar av den amerikanske folkesjela anno 2024.

Ida Lødemel Tvedt
Med jamne mellomrom legg Riksrevisjonen, her representert ved riksrevisor Karl Eirik Schjøtt-Pedersen, fram undersøkingar med nokså hard kritikk av korleis vedteken politikk vert gjennomført av forvaltinga.

Med jamne mellomrom legg Riksrevisjonen, her representert ved riksrevisor Karl Eirik Schjøtt-Pedersen, fram undersøkingar med nokså hard kritikk av korleis vedteken politikk vert gjennomført av forvaltinga.

Foto: Ole Berg-Rusten / NTB

Samfunn
Eva Aalberg Undheim

Eit spørsmål om kontroll

I rapport etter rapport kritiserer Riksrevisjonen statlege institusjonar for feil og manglar. Men kva kjem det eigentleg ut av kritikken?

Odd Nordstoga slo gjennom som soloartist i 2004. No har han skrive sjølvbiografi.

Odd Nordstoga slo gjennom som soloartist i 2004. No har han skrive sjølvbiografi.

Foto: Samlaget

BokMeldingar
ArildBye

Ein av oss

Odd Nordstoga skriv tankefullt om livet, ut frå rolla som folkekjær artist.

Stian Jenssen (t.v.) var alt på plass i Nato då Jens Stoltenberg tok til i jobben som generalsekretær i 2014. Dei neste ti åra skulle dei arbeide tett i lag. Her er dei fotograferte i Kongressen i Washington i januar i år.

Stian Jenssen (t.v.) var alt på plass i Nato då Jens Stoltenberg tok til i jobben som generalsekretær i 2014. Dei neste ti åra skulle dei arbeide tett i lag. Her er dei fotograferte i Kongressen i Washington i januar i år.

Foto: Mandel Ngan / AFP / NTB

IntervjuSamfunn
Christiane Jordheim Larsen

Nato-toppen som sa det han tenkte

Stian Jenssen fekk kritikk då han som stabssjef i Nato skisserte ei fredsløysing der Ukraina gjev opp territorium i byte mot Nato-medlemskap. – På eit tidspunkt må ein ta innover seg situasjonen på bakken, seier han.

Feature

Greske byggjeklossar

Eg dreg til Kreta og lærer om skilnaden på tyske og britiske turistar.

May Linn Clement
Feature

Greske byggjeklossar

Eg dreg til Kreta og lærer om skilnaden på tyske og britiske turistar.

May Linn Clement

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis