«Eg er ein annan»
Vil du sjå Bob Dylan på film, bør du konsentrere deg om stundene
der han fascinerer i rolla som seg sjølv.
Dylan i den første vesle rolla si, i Pat Garrett and Billy the Kid.
Les også
Nokre gonger valde han blant dei mange røystene sine, andre gonger hadde han ikkje noko val, men han song alltid vidare, skriv Johnny Borgan. Foto frå «Never ending tour», Azkena Rock Festival 2010.
Foto: Dena Flows
Å syngja som det gjaldt livet
Les også
Dylan-plater som romsterer i hovudet
Dylan på film
Filmar omtalte i artikkelen:
Don’t Look Back (D.A. Pennebaker, 1967)
Eat the Document (D.A. Pennebaker, 1972)
Pat Garrett and Billy the Kid (Sam Peckinpah, 1973)
Renaldo and Clara (Bob Dylan, 1978)
Hearts of Fire (Richard Marquand, 1987)
Bob Dylan femti år i dag (1991, www.nrk.no)
Masked and Anonymous (Larry Charles, 2003)
No Direction Home (Martin Scorsese, 2005)
I’m Not There (Todd Haynes, 2007)
Rolling Thunder Revue: A Bob Dylan Story (Martin Scorsese, 2019)
Les også
Nokre gonger valde han blant dei mange røystene sine, andre gonger hadde han ikkje noko val, men han song alltid vidare, skriv Johnny Borgan. Foto frå «Never ending tour», Azkena Rock Festival 2010.
Foto: Dena Flows
Å syngja som det gjaldt livet
Les også
Dylan-plater som romsterer i hovudet
Dylan på film
Filmar omtalte i artikkelen:
Don’t Look Back (D.A. Pennebaker, 1967)
Eat the Document (D.A. Pennebaker, 1972)
Pat Garrett and Billy the Kid (Sam Peckinpah, 1973)
Renaldo and Clara (Bob Dylan, 1978)
Hearts of Fire (Richard Marquand, 1987)
Bob Dylan femti år i dag (1991, www.nrk.no)
Masked and Anonymous (Larry Charles, 2003)
No Direction Home (Martin Scorsese, 2005)
I’m Not There (Todd Haynes, 2007)
Rolling Thunder Revue: A Bob Dylan Story (Martin Scorsese, 2019)
Eg vert aldri lei av scenen. Ein snart 24 år gammal Bob Dylan har nett landa i London, han skal ut på turné og kjem til pressekonferansen berande på ei gigantisk lyspære. Kva er bodskapen din, spør ein reporter med det ein må kunne kalle ein snobbete britisk aksent. Svaret er: «Hald hovudet klart og ber alltid med deg ei lyspære.»
Året var 1965, og protestviseyndlingen og folkmusikkens vedunderbarn var på plass i England, men han hadde ikkje lyst til å vere den presse og publikum ønskte lenger. Igjen og igjen konfronterte han trøyttande journalistar med banale spørsmål og sette dei regelrett ut – særleg stygt gjekk det med ein stakkar frå Time.
Gryande kunstnaridentitet
Alt dette er rikhaldig dokumentert i D.A. Pennebakers Don’t Look Back, som først vart vist eit par år etterpå, og som framleis er den beste filmen om og med Dylan, vel eit halvt hundreår seinare. Sjåaren får følgje artisten nett idet han er i ferd med å gjere krav på eigarskapen til eigen kunstnaridentitet, og det spetakkelet det fører med seg.
I memoarverket Chronicles (2004) fortel Dylan at det var kjærasten Suze Rotolo som introduserte han for Jean Rimbaud (1854–1891). Han beit seg særleg merke i ein frase den franske poeten har vorte sitert mykje på: «Je est un autre.» I engelsk omsetjing vert det noko slikt som «I is another», reflekterte Dylan: «It made perfect sense.»
Chronicles fortel ein heil del om korleis Robert Allen Zimmerman bestemte seg for å verte Bob Dylan, og dei omfattande konsekvensane dette valet har hatt for eit menneskeliv. Dei var større enn han kunne ane som bråkjekk ung mann, og store nok til at den aldrande artisten framleis grublar over det.
Å verte Bob var artistens definerande rolleval, det som gav livet hans retning. Då han tok eit nytt namn, gjekk han i gang med å konstruere ei forteljing om kvar han kom frå, kvar han var på veg, og kven han var.
Fleire biografiar fortel om korleis han dikta og laug ein del idet han gjekk i gang med dette livsprosjektet, den vedvarande konstruksjonen av ein omskifteleg identitet, som også er eit sentralt element i artistens kreative produksjon – noko Pennebaker får særleg godt fram. Det var gode grunnar til at Ian Bell gav biografien sin i to band undertittelen The Lives of Bob Dylan.
Dokumentarfilm
For det er i rolla som seg sjølv Bob Dylan fascinerer på skjermen, anten det er i Don’t Look Back (1967), der altså fluge-på-veggen-estetikken lèt oss komme tett på artistens turnéliv, eller i No Direction Home (2005), som baud på omfattande intervju med Dylan sjølv og tilgang til usett arkivmateriale frå 1960-åra (Scorseses Netflix-oppfølgjar frå 2019 er også god, sjølv om kombinasjonen av fakta og fanteri ikkje treffer heilt blink). Med ulike verkemiddel gir desse filmane godt innsyn i Dylans musikk, og den store kulturelle påverknaden han har hatt som artist.
Til og med i avkrokane av dokumentarproduksjonen finst det fascinerande inngangar, for dei som er iherdige og tolmodige nok. Eg høyrer til mellom dei som i si tid gjekk langt for å skaffe seg piratutgåver av syttitalsfilmane Eat the Document og den lange, rotete Renaldo and Clara på VHS-kassettar, uforløyste prosjekt som ikkje vart viste på kino eller utgivne, men som likevel lyser innimellom.
Dei står i hylla mi her saman med eit opptak av den fine stunda NRK baud på då Dylan vart 50, leia av Jan Erik Vold, som i dag finst i NRKs nettspelar.
Ingen skodespelar
Det er ikkje få avtrykk Dylan har etterlate seg i den visuelle kulturen dei siste seks tiåra. Han er for tida aktuell med eiga galleriutstilling i London der ein kan sjå måleri og skulpturelle verk han har laga. Samstundes er ikonet ei merkevare og har vore å sjå i kleine reklamar av ulikt slag; kanskje dei han laga for Victoria’s Secret, er aller verst.
Som skodespelar har han aldri funne seg til rette. Nærast kom han kanskje med den første vesle rolla si, i Pat Garrett and Billy the Kid, men seinare spelefilmar som Hearts of Fire og Masked and Anonymous fell gjennom som veike, dårleg funderte fiksjonsforteljingar.
Men det finst mange døme på at artistar som har hatt ei revolusjonerande kraft i musikken, har vore uviktige som skodespelarar. Tenk på Elvis Presley, som (med god hjelp av manageren) fekk det føre seg at han kunne gjere det stort både i Hollywood og på hitlistene. Storparten av spelefilmane han var med i – og det vart mange etter kvart – er elendige.
Då Dylan sjølv kom inn på Masked and Anonymous i eit intervju med Rolling Stone for ni år sidan, sa han rett ut at han ikkje fekk laga den filmen han hadde tenkt, fordi han hadde mista kunstnarleg kontroll og eigarskap. «Når ein lagar film og brukar pengar andre har investert, vert det for mange folk ein må ta omsyn til», sa han: «Det hadde vore betre om Cate Blanchett fekk rolla mi.»
Med det refererte han til den mest vellukka spelefilmen laga om han, nemleg Todd Haynes’ I’m Not There, ein frisk vri på den biografiske spelefilmen, der ei rekkje skodespelarar tolka fasar i artistens liv, og særleg Blanchett fascinerte stort, mellom anna i scener som refererer direkte til Don’t Look Back. Det gåtefulle og omskiftelege ved Dylans persona var sjølve utgangspunktet for Haynes’ tolking av artistlivet, der den banebrytande musikken og maskespelet fekk sin rette plass.
Nytt filmprosjekt
Det er grunn til å tru at dei mest fascinerande spelefilmprosjekta som nærmar seg Dylans kunstnarskap, følgjer opp filmen til Haynes og ligg framfor oss. Regissør James Mangold er i gang med ei dramatisering av perioden då Dylan endeleg takka av frå rolla som trubaduryndling og protestvisepoet, og plugga inn den elektriske gitaren, med Timothée Chalamet i hovudrolla.
Hakket meir spanande verkar det gåtefulle prosjektet til Luca Guadagnino, nyleg kjend for HBO-serien We Are Who We Are (2020). Presseomtale har avslørt at regissøren skal lage film av albumet mange held for å vere Dylans aller beste, Blood on the Tracks (1975). Guadagninos einaste krav var at manusforfattar Richard LaGravanese, kjend for mellom anna The Fisher King, skulle skrive manuset. Filmen skal vere sett til syttitalet, følgje ei rekkje karakterar og trekkje på det sentrale motivet på plata.
Det lovar godt for filmen at Guadagnino og LaGravanese er meir interesserte i det filmatiske i Dylans musikk enn i den biografiske Dylan – i dei indre bileta alle som verkeleg har lytta til Blood on the Tracks, vil kjenne frå sin eigen indre kino. Med eit slikt utgangspunkt er potensialet stort.
Øyvind Vågnes
Øyvind Vågnes er forfattar og fast musikkmeldar i Dag og Tid.
Er du abonnent? Logg på her for å lese vidare.
Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
Eg vert aldri lei av scenen. Ein snart 24 år gammal Bob Dylan har nett landa i London, han skal ut på turné og kjem til pressekonferansen berande på ei gigantisk lyspære. Kva er bodskapen din, spør ein reporter med det ein må kunne kalle ein snobbete britisk aksent. Svaret er: «Hald hovudet klart og ber alltid med deg ei lyspære.»
Året var 1965, og protestviseyndlingen og folkmusikkens vedunderbarn var på plass i England, men han hadde ikkje lyst til å vere den presse og publikum ønskte lenger. Igjen og igjen konfronterte han trøyttande journalistar med banale spørsmål og sette dei regelrett ut – særleg stygt gjekk det med ein stakkar frå Time.
Gryande kunstnaridentitet
Alt dette er rikhaldig dokumentert i D.A. Pennebakers Don’t Look Back, som først vart vist eit par år etterpå, og som framleis er den beste filmen om og med Dylan, vel eit halvt hundreår seinare. Sjåaren får følgje artisten nett idet han er i ferd med å gjere krav på eigarskapen til eigen kunstnaridentitet, og det spetakkelet det fører med seg.
I memoarverket Chronicles (2004) fortel Dylan at det var kjærasten Suze Rotolo som introduserte han for Jean Rimbaud (1854–1891). Han beit seg særleg merke i ein frase den franske poeten har vorte sitert mykje på: «Je est un autre.» I engelsk omsetjing vert det noko slikt som «I is another», reflekterte Dylan: «It made perfect sense.»
Chronicles fortel ein heil del om korleis Robert Allen Zimmerman bestemte seg for å verte Bob Dylan, og dei omfattande konsekvensane dette valet har hatt for eit menneskeliv. Dei var større enn han kunne ane som bråkjekk ung mann, og store nok til at den aldrande artisten framleis grublar over det.
Å verte Bob var artistens definerande rolleval, det som gav livet hans retning. Då han tok eit nytt namn, gjekk han i gang med å konstruere ei forteljing om kvar han kom frå, kvar han var på veg, og kven han var.
Fleire biografiar fortel om korleis han dikta og laug ein del idet han gjekk i gang med dette livsprosjektet, den vedvarande konstruksjonen av ein omskifteleg identitet, som også er eit sentralt element i artistens kreative produksjon – noko Pennebaker får særleg godt fram. Det var gode grunnar til at Ian Bell gav biografien sin i to band undertittelen The Lives of Bob Dylan.
Dokumentarfilm
For det er i rolla som seg sjølv Bob Dylan fascinerer på skjermen, anten det er i Don’t Look Back (1967), der altså fluge-på-veggen-estetikken lèt oss komme tett på artistens turnéliv, eller i No Direction Home (2005), som baud på omfattande intervju med Dylan sjølv og tilgang til usett arkivmateriale frå 1960-åra (Scorseses Netflix-oppfølgjar frå 2019 er også god, sjølv om kombinasjonen av fakta og fanteri ikkje treffer heilt blink). Med ulike verkemiddel gir desse filmane godt innsyn i Dylans musikk, og den store kulturelle påverknaden han har hatt som artist.
Til og med i avkrokane av dokumentarproduksjonen finst det fascinerande inngangar, for dei som er iherdige og tolmodige nok. Eg høyrer til mellom dei som i si tid gjekk langt for å skaffe seg piratutgåver av syttitalsfilmane Eat the Document og den lange, rotete Renaldo and Clara på VHS-kassettar, uforløyste prosjekt som ikkje vart viste på kino eller utgivne, men som likevel lyser innimellom.
Dei står i hylla mi her saman med eit opptak av den fine stunda NRK baud på då Dylan vart 50, leia av Jan Erik Vold, som i dag finst i NRKs nettspelar.
Ingen skodespelar
Det er ikkje få avtrykk Dylan har etterlate seg i den visuelle kulturen dei siste seks tiåra. Han er for tida aktuell med eiga galleriutstilling i London der ein kan sjå måleri og skulpturelle verk han har laga. Samstundes er ikonet ei merkevare og har vore å sjå i kleine reklamar av ulikt slag; kanskje dei han laga for Victoria’s Secret, er aller verst.
Som skodespelar har han aldri funne seg til rette. Nærast kom han kanskje med den første vesle rolla si, i Pat Garrett and Billy the Kid, men seinare spelefilmar som Hearts of Fire og Masked and Anonymous fell gjennom som veike, dårleg funderte fiksjonsforteljingar.
Men det finst mange døme på at artistar som har hatt ei revolusjonerande kraft i musikken, har vore uviktige som skodespelarar. Tenk på Elvis Presley, som (med god hjelp av manageren) fekk det føre seg at han kunne gjere det stort både i Hollywood og på hitlistene. Storparten av spelefilmane han var med i – og det vart mange etter kvart – er elendige.
Då Dylan sjølv kom inn på Masked and Anonymous i eit intervju med Rolling Stone for ni år sidan, sa han rett ut at han ikkje fekk laga den filmen han hadde tenkt, fordi han hadde mista kunstnarleg kontroll og eigarskap. «Når ein lagar film og brukar pengar andre har investert, vert det for mange folk ein må ta omsyn til», sa han: «Det hadde vore betre om Cate Blanchett fekk rolla mi.»
Med det refererte han til den mest vellukka spelefilmen laga om han, nemleg Todd Haynes’ I’m Not There, ein frisk vri på den biografiske spelefilmen, der ei rekkje skodespelarar tolka fasar i artistens liv, og særleg Blanchett fascinerte stort, mellom anna i scener som refererer direkte til Don’t Look Back. Det gåtefulle og omskiftelege ved Dylans persona var sjølve utgangspunktet for Haynes’ tolking av artistlivet, der den banebrytande musikken og maskespelet fekk sin rette plass.
Nytt filmprosjekt
Det er grunn til å tru at dei mest fascinerande spelefilmprosjekta som nærmar seg Dylans kunstnarskap, følgjer opp filmen til Haynes og ligg framfor oss. Regissør James Mangold er i gang med ei dramatisering av perioden då Dylan endeleg takka av frå rolla som trubaduryndling og protestvisepoet, og plugga inn den elektriske gitaren, med Timothée Chalamet i hovudrolla.
Hakket meir spanande verkar det gåtefulle prosjektet til Luca Guadagnino, nyleg kjend for HBO-serien We Are Who We Are (2020). Presseomtale har avslørt at regissøren skal lage film av albumet mange held for å vere Dylans aller beste, Blood on the Tracks (1975). Guadagninos einaste krav var at manusforfattar Richard LaGravanese, kjend for mellom anna The Fisher King, skulle skrive manuset. Filmen skal vere sett til syttitalet, følgje ei rekkje karakterar og trekkje på det sentrale motivet på plata.
Det lovar godt for filmen at Guadagnino og LaGravanese er meir interesserte i det filmatiske i Dylans musikk enn i den biografiske Dylan – i dei indre bileta alle som verkeleg har lytta til Blood on the Tracks, vil kjenne frå sin eigen indre kino. Med eit slikt utgangspunkt er potensialet stort.
Øyvind Vågnes
Øyvind Vågnes er forfattar og fast musikkmeldar i Dag og Tid.
Som skodespelar har han aldri funne seg til rette.
Les også
Nokre gonger valde han blant dei mange røystene sine, andre gonger hadde han ikkje noko val, men han song alltid vidare, skriv Johnny Borgan. Foto frå «Never ending tour», Azkena Rock Festival 2010.
Foto: Dena Flows
Å syngja som det gjaldt livet
Les også
Dylan-plater som romsterer i hovudet
Fleire artiklar
Med jamne mellomrom legg Riksrevisjonen, her representert ved riksrevisor Karl Eirik Schjøtt-Pedersen, fram undersøkingar med nokså hard kritikk av korleis vedteken politikk vert gjennomført av forvaltinga.
Foto: Ole Berg-Rusten / NTB
Eit spørsmål om kontroll
I rapport etter rapport kritiserer Riksrevisjonen statlege institusjonar for feil og manglar. Men kva kjem det eigentleg ut av kritikken?
Odd Nordstoga slo gjennom som soloartist i 2004. No har han skrive sjølvbiografi.
Foto: Samlaget
Ein av oss
Odd Nordstoga skriv tankefullt om livet, ut frå rolla som folkekjær artist.
Stian Jenssen (t.v.) var alt på plass i Nato då Jens Stoltenberg tok til i jobben som generalsekretær i 2014. Dei neste ti åra skulle dei arbeide tett i lag. Her er dei fotograferte i Kongressen i Washington i januar i år.
Foto: Mandel Ngan / AFP / NTB
Nato-toppen som sa det han tenkte
Stian Jenssen fekk kritikk då han som stabssjef i Nato skisserte ei fredsløysing der Ukraina gjev opp territorium i byte mot Nato-medlemskap. – På eit tidspunkt må ein ta innover seg situasjonen på bakken, seier han.
President Joe Biden og visepresident Kamala Harris i august 2023. Den økonomiske politikken deira bidrog til å få ned arbeidsløysa, men inflasjonen som tok av i 2022, gjorde større inntrykk.
Foto: Evan Vucci / AP / NTB
Harris blir heimsøkt av inflasjonen
Kanskje vart presidentvalet i USA 2024 avgjort ved bensinpumpene og i matbutikkane.
Noreg er på tredjeplass i kokainbruk i Europa.
Foto: Beate Oma Dahle / NTB
– Meiningslaust å straffe sjuke
Ronny Rene Raveen, tidlegare politimann og rusmisbrukar, vil ha avkriminalisering av rusmisbrukarar og unge opp til 25 år.