Ingenting er som å køyre ned til Stortorget fyrste joledag, parkere midt på plassen utan tanke på parkeringsautomatar og gå inn den store døra til Oslo domkyrkje til joledagsmesse. Inne i det store rommet er det mykje folk. Inniblant kan ein kjenne att nokon kjende fjes frå norsk kultur og kyrkjeliv.

Er ein heldig, sit Nils Ole Oftebro på fremste benk saman med kona si. Det inneber at han skal lesa i dag. Ein kan gle seg til han skal opp på podiet der framme, at han tek på seg brillene, finn staden i den store boka framom seg og set i gang så ein skvett i benken og blir omfamna på same tid.

«I begynnelsen var Ordet. Ordet var hos Gud, og Ordet var Gud», opnar han, med ei kraft og ei timing som gjer at ein med ein gong forstår at denne kyrkja ikkje er ein centimeter for stor, og at ikkje ein stein i konstruksjonen er for tung.

Med eitt står det klart for ein kva som er byggverk, og kva som er scenografi i denne 2000 år gamle tradisjonen som er kyrkja vår. Det er ordet alt bygger på, men det hjelper å kunne lesa som Nils Ole Oftebro.

Men det er ikkje dårleg, det andre heller, i domkyrkja fyrste joledagen. Kari Veiteberg preikar på ein måte som gjer at eg ikkje fell i andre tankar, noko som er ein stor prestasjon, endå det nok seier meir om meg enn om prestar generelt. Og så er det musikken. Trompetar og korsong av beste kvalitet, frå eit kor i kvite kjortlar av det slaget som ville fått meg til å døy av skam om nokon hadde trædd på meg ein slik.

Og salmane kjem til sin rett med ein kyrkjelyd som faktisk syng. Heile messa, med den flotte liturgien, er så ein tenker: Dette verkar. Det er slik dette var tenkt å vera. Alt dette høyrer til i same båten – songen, musikken, skriftlesinga. Og med alle pipene opne sit Kåre Nordstoga på galleriet med orgelet sitt og blæs god vind i segla.

Det er noko eg kjenner meg att i her i Oslo domkyrkje. Her finn eg att litt av det eg har med heimafrå. Det skikkelege og ekte, kjenner eg det som, men eg veit at ein annan kan kalle det gamaldags og kulturelt konservativt. Det er greitt for meg, for jola er gamaldags.

«Det hev ei rose sprunge» hentar krafta si frå 600 års virke gjennom Europa, og i over hundre år har den songen, på nynorsk, tona i kyrkjer, hus og gjennom generasjonar og slik blitt del av det me er. Jolesongane er ikkje «Har du hørt den nye Boniver-plata? Fett, ass!».

Jolesongane er band attende i vår eigen snø og granskog, samstundes som dei er bruer ut til den store kulturtradisjonen i Europa. Det treet me er ei lita barnål i enden av ei grein på. I andre enden, eller i rota på treet, om du vil, ligg joleevangeliet, ei urgamal forteljing frå ein annan stad i verda. Og ein kan la seg taka med av desse lange linjene og dei store bogane gjennom tid og rom, no når det er jol. Det er det jola er til, i små augneblinkar, her i kyrkja, eller ute på gardsplassen i eit tankefullt blikk opp mot den mørke desemberhimmelen.

Då eg var liten, var det ein stor augneblink etter fisken, klingen og fiskesuppa. Mor vart borte ei lita stund, så kom ho inn att på kjøkenet og sa: «No er det klart.» Me gjekk frå bordet og kom inn i ei stoge der alt som lyste, var eit tjuetal levande ljos på joletreet. Det var ei høgtidleg kjensle å vera liten gut og koma inn der. Eg kjende det som ei rar kribling i kroppen. Og det var ikkje berre av alle pakkene under treet, sjølv om dei også gjorde sitt.

Så gjekk me rundt joletreet og song obligatoriske fire songar. Mor var forsongar og lyfte oss liksom med og inn i noko som eg alltid vil kjenne på som ei kjærleg plikt, ein obligatorisk marsj i brydd glede.

Eg er ikkje ein veldig religiøs person. Eller er eg det? Etter å ha arbeidd med musikk heile mitt vaksne liv klarer eg ikkje å sjå bort frå at det er noko overskridande i sjølve musikkens vesen. Musikken søkjer seg liksom heile tida ut av det rasjonelle, og når han er god, er han alltid noko meir enn seg sjølv, og noko meir enn den som har laga han. Kva er dette meir? Kva talar i det rommet?

Og endå eg bannar og svertar og aldri les i Bibelen, så kjenner eg meg heime i denne seansen nede i domkyrkja. Eg kjenner eg høyrer til der, det er like mykje mitt som dei andre sitt, dei som går til nattverd og har eit personleg og inderleg forhold til sin gud. Eg høyrer ikkje til nokon annan stad heller, så eg høyrer vel til i kyrkja. Og, har eg tenkt, om eit troll frå eventyra kom inn døra heime, ville det nok frest: «Her luktar kristenmannsblod!»

Og jolesongane høyrer eg til. I domkyrkja kjem dei ein etter ein. Dei med tyngd og lang historie. Dei som har verna folk i krig og armod, i glede og sorg gjennom vintrar utan tal. «Høyr kor englar syng frå sky», «Folkefrelsar», «Mitt hjerte alltid vanker», «Eg synger jolekvad». Folketonar eller nedarva materiale frå andre stader i Europa. Ei salig blanding av bidrag frå det beste menneske har lagt etter seg i melodiens teneste gjennom – ja, tek ein med «Deg å få skoda», blir det fort borti tusen år.

Det er heilt merkeleg at dette kraftige stoffet også er akkompagnement til storhandel på kjøpesenteret. Kven er det som her blir nedverdiga, kan ein spørje seg? Er det kunden, senterstyret eller jolesongane? Eg veit ikkje heilt kven, men noko skurrar, lat oss vera einige om det.

Eg syng sjølv jolesongar. For folk også. Eg har til og med laga jolesongar. Kvar desember kjem songane i Jul i Svingen frå sitt jolesongeksil og blir strøymde hundretusenvis av gonger. I si tid fekk plata terningkast 2 i VG, men noko er det visst med dei songane. Som TV-serien dei høyrer til, kjem dei att år etter år.

Sjølve låten «Jul i Svingen» klimpra eg fram på pianoet i stoga ein ettermiddag med ein unge krypande rundt føtene. Kompet var inspirert av samarbeidet eg nyleg hadde hatt med Øyonn Groven Myhren og lyrespelet hennar. Melodien, eg veit ikkje, eg tenkte vel litt på dalande snø og dombjøller, og så gjekk høgrehanda mi slik over tangentane.

Ein klar føremon for musikken til Jul i Svingen var at me ikkje hadde pengar til flotte studio og svulstige strykearrangement. Klokkespel og bjøller var dei joleverkemidla me hadde, og me brukte dei flittig og utan tanke på ordet klisjé. Det meste vart spelt inn heime hjå meg eller hjå kompanjongen min, John Vinge, på Abildsø.

Så blei det som det blei. Det viste seg at det var nett slik denne musikken skulle vera. Adventstid om anna har eg vore ute på turné som så mange andre artistar. Då syng eg alltid «Jul i Svingen», inkludert den rare og uforløyste slutten. Den blei slik fordi eg ikkje tenkte på ein slutt då eg spelte inn låten fyrste gong. Då måtte songen bli verande slik.

Det er fint å halde jolekonsertar, sjølv om det kommersielle ved det kan gje ein bismak. Noko skamfullt er det med å vera del av ei uendeleg remse med glitrande jolekonsertreklamar på Facebook. Og noko pinleg er det over å vera med på ei dobbeltside i VG som er tapetsert med jolekonsertartistar. Me liknar på hundar med bedande blikk og tunga langt ut av kjeften, og eg er vel ikkje betre enn resten, der eg lyser oppe i høgre hjørne.

Likevel kjennest det ikkje slik. Eg kjenner det som at eg, som musikar og songar, som organisten eller som kordirigenten, bidreg til noko bra. I jola er det bruk for oss musikarar. Og di meir forflata og amerikanisert eg tykkjer det blir rundt meg, di viktigare synest eg det er å halde fram det eg synest er godt og fint i denne samanhengen.

Ikkje at det er noko gale med å synge «White Christmas», men kva er me utan den arven me har i ryggsekken sjølv? For meg blir det fattigsleg og husmannsåndaktig å ikkje ha med den. Og i nett den tradisjonen, der kan eg bidra, og gjer det med glede i jola.

I domkyrkja ber det fram imot nattverden. Då reiser eg meg opp i kufta mi og går til orgelet borte ved altaret. Kåre har på mystisk vis kome seg ned frå galleriet og sit no ved det vesle orgelet og er klar. Anten har han ei hemmeleg sjakt under kyrkja, eller så har han sprunge rundt. Ingen veit korleis han gjer det, men her er han. Me vekslar blikk og så set Kåre i gang.

«I denne søte joletid må me vel sæle vera», syng eg, medan eit tog av folk får altarvin og kjeks etter tur bortanfor oss.

Skal eg vera heilt ærleg, stikk det ørlite i den forfengelege sida mi å vera bakgrunnsmusikk til altargangen. På den andre sida er det frigjerande at her handlar det ikkje om meg. Det er også ein god tanke når ein skal synge desse songane. Jolesalmar handlar nemleg ikkje om den som syng, og salmane er smått allergiske mot artisthulk og overdosar med luft på stemma.

Det som gjeld, er å synge songen og uttrykke det han har i seg. Om ein finn rette nøklane, kan det resonere godt i rommet. Og songar som dette er ofte godt bygde. «Hosianna!» og «Halleluja!» er ikkje gøymde nedi ein trong dal, men lyfte av melodien mot topp og høgd. Det er berre å la seg lyfte med! Lyft blir ein også av å synge i lag med orgelspelet til Kåre. Han turar vokalfrasane mine så det er som me var brør. Mange trur også at me er det, men me er tremenningar. Det er ikkje lenger uti, men samstundes langt nok til at eg trur både mor og far, som sit nede i kyrkja, kjenner dei har lov til å vera litt stolte. Slektsband er viktige der eg kjem frå.

Etter at Kåre har spelt postludiet så det durar i veggene og heile kyrkjelyden reiser seg og klappar, kjem Kåre ned. Han helsar på oss, og mor er raskt frampå med å skryte av at det var så flott med mange nynorske salmar. «Ja, du må bare minne de på det, så blir det da det», svarar Kåre blidt. Han også har på seg ei gamal kufte i dag, og me er telemarkingar no, begge. Det er ein fin ting med Oslo. Her høyrer me til, alle, og det er ingen stad i Noreg det er så heimsleg å vera ein annan stad ifrå som her.

På vegen ut kjem eg rett bak Nils Ole Oftebro og klarer ikkje dy meg.

«Det er nok bra du ikkje er predikant», seier eg.

«For med slik lesing kan du vende om folk til kva som helst!»

Han ler av det, og eg håpar han tok komplimentet.

Så går me alle ut i joledagen, og joledagen er slik han skal vera. Og er det ikkje noko meir, noko meir enn alt som har blitt sagt og sunge over dette, noko meir enn det er i seg sjølv? Jau då. Kyrkja har noko for seg. Ho har det.

Odd Nordstoga

Odd Nordstoga er musikar og songar.