Det er ikkje lenge sidan vestleg sjakk var eit ukjent spel i Kina. Den nederlandske stormeisteren Jan Hein Donner lanserte eit teorem før møtet med Kina i sjakk-OL i 1978: «Det er umogleg for ein sjakkmeister frå Vesten å tapa mot ein kinesar.» Fråsegna vert rekna som eit historisk vendepunkt då Donner eit par timar seinare tapte mot Liu Wenzhe etter berre 20 trekk.

Men eg skal vedgå at eg ikkje hadde mykje tru på Ding Liren før og under VM-kampen mot russaren Jan Nepomnjasjtsjij (32). Kinesaren var ikkje kvalifisert til kandidatturneringa i 2022, men fekk ein friplass då Sergej Karjakin vart utestengd for hatprat og støtte til Russlands krig. «Nepo» var klart best i kandidatturneringa, der Ding med litt flaks tok 2. plassen. Kinesaren var difor ikkje kvalifisert for VM-kamp før Magnus Carlsen, uventa for sjakkverda, gav frå seg tittelen utan spel.

Rot og kaos

Og verre skulle det verta. Dei fyrste dagane i Astana var bisarre. Ding sa truskuldig at han ikkje var i humør til å spela sjakk, han var deprimert og trong psykolog: «Noko er gale med hovudet mitt.» Å vinna sjakk-VM var ikkje i tankane hans. Han bytte hotell for å koma bort frå alle russarane, men bytte attende eit par dagar seinare. Alt var berre rot og kaos.

Nepo uttrykte etter VM-kampen den kjensla som eg òg, som publikum, hadde: «Det var merkeleg å sjå kor dårleg førebudd Ding var, både på brettet og mentalt. Han hadde ingen nye idear eller djupe opningsstrategiar.»

Naive Ding gjorde dessutan ein utruleg tabbe då han spela sju treningsparti med spesialvariantane sine på ei open plattform – og vart avslørt av ein datanerd som publiserte partia som ei gåvepakke til Nepo.

Ikkje sidan Mikhail Tal tapte returkampen til Mikhail Botvinnik i 1961, har nokon vore så likeglad inn mot ein VM-kamp.

Remisdauden avlyst

Ding Liren var aldri i leiinga i Astana, men han kjempa heroisk. I avgjorde parti låg han under 0–1, så 1–2 og deretter 2–3. I det 12. partiet fekk han ein tredje siger, men så gjekk det mot eit nytt tap i det 14. og siste partiet, før han med naud og neppe berga remis etter 90 trekk i over 6 timars spel.

Med åtte lange og spanande remisar og heile seks sigrar (tre til kvar) var dette den mest underhaldande VM-kampen på 50 år. Båe spelarane tapte fleire parti på ei veke enn Carlsen gjorde på fem VM-kampar til saman (Carlsen tapte eitt parti mot Anand i 2014 og eitt mot Karjakin i 2016). Løysinga på remisproblemet frå til dømes Carlsen–Caruana i 2018 (12 av 12 remis) var enkel: å senka nivået på forsvarsspelet. I årets VM-kamp var spelarane kreative i åtak, men ingen er i tvil om at Carlsen (2853) hadde vunne klart mot Nepo (2794) og Ding (2789).

Tidlegare verdsmeister Vladimir Kramnik sa at han sakna dei 12 remisane mellom Carlsen og Caruana, men for nøytrale publikummarar på lægre nivå var årets VM ein sjakkfest ein berre kan drøyma om.

Kor som er, russaren og kinesaren var rette menn på rett plass: nummer 2 og 3 på verdsrankinga. Det skil så lite mellom dei to at om Ding hadde vunne eitt ekstra parti, ville dei ha bytt plass på rankinga.

Når to jamgode spelarar møtest, vil ein tru at han som har gjort alt rett utanfor brettet, bør vinna. Men Nepo miste nok ein gong hovudet, slik han kollapsa mot Carlsen i 2021 då han gjekk frå solide 2,5–2,5 etter fem parti til fiasko 3,5–7,5 etter 11 parti.

Sjølvbinding

Ding vann til slutt på brettet og berre der, og det er godt nytt for sjakk som ein rein duell, hjerne mot hjerne. I det siste partiet i snøggsjakk-omspelet, i tidsnaud med berre eitt minutt attende på klokka, fekk vi sjå sjakkgeniet briljera med eit mot som fyrst såg ut som rein hybris.

Nepomnjasjtsjij – Ding Liren, siste omspelparti i snøggsjakk.

Absolutt alle ekspertar venta at Ding ville gå ned med kongen, så ville russaren sjakka på ny med dronninga, og spelarane ville gå fram og attende til remis. Men den smålåtne kinesaren freista vinna og gjekk mellom med tårnet, rett inn i ei binding frå den kvite dronninga: Tg6!! Med dette djerve tårntrekket greidde Ding å snu partiet.

Den beste av alle publikummarar, Magnus Carlsen, var euforisk eitt minutt seinare på Twitter: «Self-pinning for immortality. Congrats Ding!!»

Som Garri Kasparov peika på, sat vi med ei kjensle av at sjakkgudinna Caïssa hadde hjartet med Ukraina og difor ikkje ville gje sjakkverda ein russisk verdsmeister.

Ding er den mest audmjuke meisteren i kongerekkja som byrja med Steinitz i 1886. Kontrasten til Carlsen, Kasparov og Fischer er enorm. Ding er så lite «macho» at vår toppspelar Sheila Barth Stanford i ein avisartikkel nytta Ding som argument for at biologiske skilnadar mellom menn og kvinner er irrelevante i sjakk.

Samstundes har Ding vinnarvilje. Kvar tek han det frå? Sitata hans høyrest ut som kinesisk filosofi og er ikkje forståelege for den vestlege eller russiske sjakkskulen: «Kampen spegla djupna i sjela mi», sa den nye verdsmeisteren og la til: «Folk kjenner meg ikkje så godt. Eg kjenner meg ikkje så godt sjølv heller.»

Då Nepo gav opp det siste partiet i omspelet, tok Ding andletet i henda og gret ein skvett.

Atle Grønn

Atle Grønn er internasjonal meister i sjakk og fast skribent i Dag og Tid