Palazzo dei Conservatori ligg høgt og fritt på Capitol i Roma med sin fasade i gult og kvitt forma av Michelangelo. Svartglinsande bilar har svinga opp til Piazza del Campidoglio, skapt i ein leik med renessansens geometri. Svartblanke sko har klakka mot dei 46 marmorstega opp den store trappa, Il Ripano Scalone. Slips i svarte dressar har stega inn på marmorgolvet i den avlange salen. Kl. 18.00 er dei der alle, regjerings- og utanriksministrane frå Frankrike, Vest-Tyskland, Italia, Belgia, Nederland og Luxembourg.

EEC skal bli ein mektig internasjonal institusjon med reglar for det meste. Det tek til med ein som ikkje vil innordne seg. Ministrane skal bruke ein særskild penn, men utanriksminister Joseph Bech frå Luxembourg skriv med sin eigen penn i staden. Det er det minste problemet denne kvelden.

Diplomatar har forhandla om teksten i Brussel, og dokument og kopimaskin blir sende med tog til Roma. På den sveitsiske grensa blir vogna med det historiske dokumentet kopla frå av di gods og passasjerar ikkje kan fraktast med same tog gjennom Sveits. I Milano forsvinn vogna ut av syne.

Då alt endeleg er framme i Roma, oppstår nye problem. Den tids kopimaskinar sprutar gjerne blekk, og det må ein unngå i eit rom dekorert med verk av Rubens. Med hjelp av studentar blir kopieringsarbeidet sett i gang nede i kjellaren, men etter to dagar går studentane til streik. Fukt i rommet gjer at kopiane må leggjast på eit golv til tørk. Dei kopiane fjernar reingjeringsfolka neste morgon fordi dei trur det er søppel. Kopiane er ingen stad å finne. Difor er berre første og siste side på plass ved signeringa. Resten er blanke ark.

Då historia kjem for ein dag under 40-årsjubileet for Romatraktaten i 2007, seier ein russisk diplomat: Dette er for sant. Det er ikkje falskt nok.

Fredag 29. oktober 2004 rullar dei svarte på ny opp Via di San Pietro in Carcere. Regjeringssjefar, no frå 25 land, benkar seg inne i den avlange salen for å signere ei grunnlov for EU. Denne gongen er det ingen blanke ark, men utanfor, i nord og vest, gir mange blanke blaffen i det som står der. Året etter forkastar Frankrike og Nederland framlegget gjennom folkerøystingar med fire dagars mellomrom – i Frankrike seier 55 prosent nei, i Nederland 61 prosent. Fleire sjansar får ikkje Roma. I staden tek arbeidet til med den såkalla Lisboa-traktaten, signert i den portugisiske hovudstaden 13. desember 2007.

Ideen om det som blei EU, fekk si form over lang tid. Alt i 1920 tok den engelske økonomen John Maynard Keynes til orde for ein frihandelsunion, den franske statsministeren var positiv til ein europeisk union i 1929, og i 1943 slo den britiske statsministeren Winston Churchill frampå om Dei europeiske sambandsstatane.

Ingen land har ført krig mot kvarandre etter at dei blei medlemer i EU. Den store indre marknaden har gjort EU til den tredje største økonomien i verda etter Kina og USA. Trass i ein solid overbygning av styrande organ blir det indre demokratiet ein politisk akilleshæl. Det har mykje å seie då Storbritannia i 2017 som første medlemsstat vedtek å melde seg ut.

Det formelle grunnlaget er paragraf 50 i Traktaten om Den europeiske unionen frå Lisboa i 2007. I fleire år er dei åtte setningane i paragrafen om utmelding det som har mest å seie i det store byggverket som EU er blitt. Veke etter veke i 2019 røystar dei folkevalde i London over ulike utvegar i saka, men oppnår lite anna enn å endre House of Commons til House of Votes.

Ottar Grepstad

Ottar Grepstad er forfattar og språk-
og litteraturvitar.

Redigert utdrag frå 1900-talet, Samlaget 2020

Neste veke: H for høgre (1967)